Andoj
Andoj | |
montaro | |
Aera vido al Andoj inter Argentino kaj Ĉilio
| |
Landoj | 7
|
---|---|
Supera montaro | Kordilero |
Historia regiono | Inkaa imperio |
Parto de | Sud-Ameriko |
Montoj | 5
|
Urboj | 16
|
Riveroj | 4
|
Plej alta punkto | Akonkagvo |
- alteco | 6 962 m s. m. |
- koordinatoj | 32° 39′ 12″ S 70° 00′ 40″ U / 32.65333 °S, 70.01111 °U (mapo) |
Longo | 7 000 km (4 349,6 mi) |
Larĝo | 300 - 500 km (−10,7 mi) |
Horzono | UTC (UTC-5) |
Satelita vido al Andoj
| |
Kompozita vido al sudaj Andoj el kosmo
| |
Vikimedia Komunejo: Andes | |
Andoj estas la plej longa montarĉeno de la planedo Tero. La andaj montoj etendiĝas laŭlonge de la okcidenta bordo de Sud-Ameriko, de Venezuelo tra Kolombio, Ekvadoro, Peruo, Bolivio ĝis Ĉilio kaj Argentino. Ili konsistas el du, kelkregione eĉ pluraj, ĉefaj ĉenoj. En la meza parto (en Peruo, Bolivio, nordaj Ĉilio kaj Argentino) la ĉenoj situas tre diste. Tie ili ĉirkaŭbaras centran altebenon (Altiplano), sur kiu troviĝis la kerno de la imperio de la inkaoj.
La plej alta monto de Ameriko, Akonkagvo (hispane Aconcagua), estas 6.960 metrojn alta; tio igas ĝin ankaŭ la plej alta montopinto de la mondo ekster la sistemo de Himalajo.[1] La averaĝa alteco estas de 4 000 metroj super marnivelo. La suda parto de la montaro formas la naturan limon inter Argentino oriente kaj Ĉilio okcidente, en la areo kie estas la plej altaj montoj de la kontinento.
La Andoj konstituas enorman montaron kiu estas hejmo de la plej altaj vulkanoj de la mondo. Al ili apartenas krom Akonkagvo precipe Chimborazo (6.267 m), Cotopaxi (5.897 m), Tupungato (6.800 m), Illimani (6.682 m), Misti (5.822 m), Ŭaskarano (6.768 m), Llullaillaco (6.723 m), kiuj estas samtempe la plej altaj montoj de la montara ĉeno. Ĝi okupas areon proksimume de 330 000 km² kiu konturas la marbordon de la Pacifiko laŭlonge de 7240 km, transformante ĝin en la plej longa montaro de la Tero.[2] En la suda pinto, la Andoj iras sub la Atlantikon oriente de la Insulo Estados,[3][4] dum la norda pinto plilongiĝas ĝis preskaŭ atingi la komencon de la Kariba Maro.
Etimologio
Pri la etimologia deveno de la nomo "Andoj" ekzistas pluraj teorioj. Plej probabla ŝajnas deveno de la keĉua vorto anti, kiu signifas altan kreston. Ankaŭ alia keĉua vorto povus esti la etimologia fonto: Unu el la kvar regionoj de la inkaa imperioj, la tiel nomitaj "suyo", nomiĝis Antisujo; sed pli verŝajne ĝia nomo devenas de tiu de la montaro ol inverse.
Populara etimologio en la hispana lingvo estas la derivado de la hispana vorto andén (kajo, teraso, ŝtupo), sed ĝi ne estas verŝajna. Ja povas esti, ke hispanajn konkerantojn la keĉua vorto anti memorigis pri la montoflankaj ŝtupoj, uzataj por kultivado de nutraĵplantoj, kaj ke la similecon ili uzis por memori la vorton.
Zonoj
Nordaj Andoj
Centraj Andoj
Sudaj Andoj
La plej altaj montoj
Nomo | Alteco | Lando | Montaro |
---|---|---|---|
Aconcagua | 6 962 | Argentino | Altaj Andoj |
Ojos del Salado | 6 893 | Ĉilio, Argentino | Puna |
Monte Pissis | 6 795 | Argentino | Puna |
Huascarán Sur | 6 746 | Peruo | Cordillera Blanca |
Bonete | 6 759 | Argentino | Puna |
Tres Cruces Sur | 6 748 | Ĉilio, Argentino | Puna |
Llullaillaco | 6 739 | Ĉilio, Argentino | Puna |
Mercedario | 6 700 | Argentino | Altaj Andoj |
Cazadero | 6 658 | Argentino | Puna |
Huascarán Norte | 6 655 | Peruo | Cordillera Blanca |
Argentino
- Akonkagvo, 6 962 m
- Cerro Bonete, 6 759 m
- Galán, 5 912 m
- Mercedario, 6 720 m
- Monto Pissis, 6 795 m
Limo inter Argentino kaj Ĉilio
- Cerro Bayo, 5 401 m
- Cerro Chaltén, 3 375 m aŭ 3 405 m, Patagonio
- Cerro Escorial, 5 447 m
- Cordón del Azufre, 5 463 m
- Falso Azufre, 5 890 m
- Incahuasi, 6 620 m
- Lastarria, 5 697 m
- Llullaillaco, 6 739 m
- Maipo, 5 264 m
- Marmolejo, 6 110 m
- Ojos del Salado, 6 893 m
- Olca, 5 407 m
- Sierra Nevada de Lagunas Bravas, 6 127 m
- Socompa, 6 051 m
- Nevado Tres Cruces, 6 749 m (suda pinto) (III Region)
- Tronador, 3 491 m
- Tupungato, 6 570 m
- Nacimiento, 6 492 m
-
Llullaillaco, Argentino/Ĉilio -
Camino de Alta Montaña, Argentino/Ĉilio
Bolivio
- Ancohuma, 6 427 m
- Cabaray, 5 860 m
- Chacaltaya, 5 421 m
- Huayna Potosí, 6 088 m
- Illampu, 6 368 m
- Illimani, 6 438 m
- Macizo de Larancagua, 5 520 m
- Macizo de Pacuni, 5 400 m
- Nevado Anallajsi, 5 750 m
- Nevado Sajama, 6 542 m
- Patilla Pata, 5 300 m
- Tata Sabaya, 5 430 m
Biologia diverseco
Flaŭro
Faŭno
Rilataj temoj
- Kordilero
- Huankabamba-Depresio
- Reĝa Kordilero (Bolivio)
- Reĝa Kordilero (Ekvadoro)
- Tropikaj Andoj
- Venezuela Marbordo
Notoj
- ↑ http://www.ign.gob.ar/node/479 Se dio a conocer la nueva altura oficial del Cerro Aconcagua: 6.960,8 metros, alirita la 3an de septembro de 2012, Instituto Geográfico Nacional (Argentina), www.ign.gob.ar
- ↑ http://www.blueplanetbiomes.org/andes.htm Andes Mountains, alirita la 4an de decembro de 2013, HTM, 2002 www.blueplanetbiomes.org angle
- ↑ Wegener, A. 1912, Die Entstehung der Kontinente, germane, Petermanns Geographische Mitteilungen, volumeno 58, paĝoj 185-195, 253-256, 305-309 Alirita la 9an de junio de 2012}
- ↑ Wegener, A. 1983 [1915], Die Entstehung der Kontinente und Ozeane en Sammlung Vieweg 23 Braunschweig. pp. 94] Ediciones Pirámide S.A Ciencias del hombre y la naturaleza, Madrid, paĝo 230, alirita la 9an de junio de 2012 isbn=84-368-0233-0