Kandid aŭ la optimismo

Kandid, aŭ: La Optimismo
	Kandid, aŭ: La Optimismo
Aŭtoro	Voltaire
Eldonjaro	1929
Urbo	Lepsiko
Eldoninto	SAT
Paĝoj	160 kun ilustraĵoj
	v • d • r

Kandid, aŭ: La Optimismo (france Candide, ou l'optimisme; mallongigita Candide [kɒnˈdiːd]) estas satira novelo, aŭ mallonga filozofia romano fare de Voltaire kaj kiu estas konsiderita kiel lia ĉefverko.

Resuma enhavo[redakti | redakti fonton]

La romano, kiu estis publikigita en januaro 1759 en Svislando, malfermiĝas kun la rakonto de juna viro nomita Kandido, kiu estas edukita de lia instruisto nomata Pangloss en la protektita medio kie li vivas laŭ la optimismaj valoroj de Gottfried Wilhelm Leibniz. Poste en la rakonto, la subita interrompo de la paca vivmaniero estas priskribita, kaj Kandido estas eksponita al la afliktoj de la mondo, kaj malrapide sobriĝas de la senkulpa kredo. La romano finiĝas per sufiĉe praktika konkludo: Voltero admonas la legantojn "kultivu vian ĝardenon", anstataŭe de la mantro parkerigita de Pangloss, laŭ kiu "ĉio estas por la plej bona" en "la plej bona el ĉiuj eblaj mondoj".

La stilo de la romano estas fantazia, kaj la intrigo moviĝas rapide de loko al loko. Ĝi estas pikareska romano, kies intrigo estas dezajnita en maniero simila al tiu de pli serioza formadromano, kaj ĝi parodias multajn romantikajn kaj aventurajn kliŝojn, kiuj estas priskribitaj en la romano en amara kaj seka maniero. La okazaĵoj prezentitaj en la romano estas ofte bazitaj sur historiaj okazaĵoj, kiel ekzemple la Sepjara Milito kaj la sismo de Lisbono en 1755, kiuj okazis kelkajn jarojn pli frue. Kiel multaj aliaj filozofoj de sia tempo, kiuj luktis kun la problemo de la malbono, Voltero prezentas en tiu ĉi romano sian aliron al tiu ĉi demando - kial malbono okazas - en humura kaj rekta maniero.

Uzante la rolulo de "Kandido", li atakas Leibniz kaj lian filozofian optimismon. Neniu estas savita de la moko de la verkisto, Voltero ridindigas religion, teologion, registarojn, armeojn kaj amason da politikaj kaj sociaj institucioj de ĉiaj specoj, eĉ filozofion kaj filozofojn.

Reago kaj heredo[redakti | redakti fonton]

Ĉar la romano estis granda sukceso, ĝi ankaŭ kaŭzis multajn polemikojn. Tuj post ĝia sekreta eldono, la romano estis cenzurita kaj malpermesita de publikigo en multaj lokoj tra Eŭropo, ĉar ĝi inkludis blasfemon, politikan instigon kaj intelektan malamikecon kaŝitan sub maldika vualo de naiveco. Sed tiu klopodoj estis senutilaj, la romano estis tuja furorlibro, estis tradukita en la anglan kaj la italan ene de unu jaro, kaj restas populara kaj legita ĝis hodiaŭ. Kontraste al aliaj pli seriozaj komponaĵoj de Voltero, estas dubinde, ĉu li mem atendis, ke la komika libreto alportos al li famon dum multaj jaroj. Tamen, la akra spriteco de la romano kaj komprenoj pri la homa kondiĉo, inspiris verkistojn kaj artistojn de estontaj generacioj, kiuj ampleksis kaj imitis ĝin. Hodiaŭ la romano estas konsiderita la ĉefverko de Voltaire kaj laŭ iuj en la literatura kanono de la okcidento.

Esperanto[redakti | redakti fonton]

Eŭgeno Lanti esperantigis ĝin el la franca. La 160-paĝa tradukaĵo estas eldonita ĉe Sennacieca Asocio Tutmonda en Lepsiko en la jaro 1929.

La 30an de januaro 2023 aperis nova traduko ĉe la literatura suplemento al La Ondo de Esperanto por la 2022a jaro (laŭ la normoj pdf kaj epub). Sergio Pokrovskij reviziis kaj reverkis la tradukon en la jaroj 2021a–2023a.

En la nova traduko de Kandido estas korektitaj tradukaj kaj lingvaj eraroj de la Lantia teksto. La tro franceca frazosintakso (konscie elektita de Lanti’) estas malpezigita kaj rearanĝita laŭ la tradicio Esperanta. La apero de PV (unu jaron post la publikigo de la Lantia traduko kaj iniciatita ĝuste de Lanti’) kaj PIV kontribuis al pliriĉigo kaj stabiligo de la leksiko, kaj ankaŭ tio ebligis precizigi la tradukojn en la prilaborita teksto.

La “Postparolo” de Sergio Pokrovskij entenas detalan komparon de la du tradukoj kaj estas destinita por tiuj, kiujn interesas tradukteorio kaj interrilato de Esperanto kaj la franca lingvo.

Voltero. Kandido, aŭ Optimismo / Tradukis el la franca Sergio Pokrovskij; Antaŭparoloj de Sergio Pokrovskij kaj Eŭgeno Lanti; Postparolo de Sergio Pokrovskij. — Kaliningrado: Sezonoj, 2023. — 176 p. — (Literatura suplemento al La Ondo de Esperanto, 2022).

Recenzoj[redakti | redakti fonton]

„ La malbonoj, kiujn kontraŭbatalis Voltaire, daŭras ekzisti maltoleremo, superstiĉemo, fanatikemo, kruelemo, trompemo regas ankoraŭ ĉie en la mondo" (el la Enkonduko), do la verko ne perdis la aktualecon. Stilo rimarkinda pro granda ŝparo de sufiksoj. ”

— 1934, Enciklopedio de Esperanto

„ Tiu mondkonata ĉefverko de la granda verkisto estis tre bone tradukita. Eleganta stilo, klara, flua, gracia lingvo. ”

— 1929(1965), Historio de Esperanto II, paĝo 687

„ La verko de Voltaire estas sufiĉe konata en la mondo por ke ni diru multe pri ĝi. Ni nur povas noti ke la traduko estas lerte farita. La flua stilo helpas al agrabla legado de la libro. ”

— Belga esperantisto n175 (sep 1929)