Cetacoj

Kiel legi la taksonomion Cetacoj
Troveblo de fosilioj: Frua Eoceno - Nun
megaptero (Megaptera novaeangliae)
Biologia klasado
Regno: Animaloj Animalia Filumo: Ĥorduloj Chordata Subfilumo: Vertebruloj Vertebrata Klaso: Mamuloj Mammalia Ordo: Cetacoj Cetaceae Brisson, 1762
Subordoj
Lamencetacoj Mysticeti Dentocetacoj Odontoceti Pracetacoj Archaeoceti (formortintaj) (vidu tekston por familioj)
Aliaj Vikimediaj projektoj

En la ordo de cetacoj (Cetacea) estas preskaŭ 80 specioj de mamuloj, kiuj tute alkutimiĝis al la akva vivmedio. La antaŭa membro modifiĝis al naĝilo, la posta membro tute rudimentiĝis aŭ preskaŭ malaperis, kelkfoje nur interna osteto reprezentas la pelvan zonon. Korpofine troviĝas la horizontala vosta naĝilo. Kelkaj specioj havas dorsajn naĝilojn, sed neniu havas subventran naĝilon. La naztruo (spirtruo) lokiĝas sur la supro de la kranio (kiel la nazosto, fruntosto kaj periatalo). La pulmoj situas dorse en la spindelforma korpo, etendiĝintaj longe postdirekte. La korposurfaco estas senhara, escepte de kelkajn sensharojn ĉe kelkaj specioj. Subhaŭte troviĝas dika grastavolo. La flarorgano estas rudimenta, la okuloj estas malgrandaj; la eksteraj oreloj, internaj voĉkordoj mankas. La stomako estas plurparta. Ili naskas 1-2 idojn bone evoluintajn, kiu(j) povas mamsuĉi 2 mampintojn. Ili vivas – escepte de keljajn speciojn, kiuj vivas dolĉakve – en la maroj.

Ili havas du subordojn, bone distingeblajn: La lamencetacoj (Mysticeti) havas balenlamenojn anstataŭ dentojn. La balenlamenoj estas kornecaj lamenoj, per kiuj la lamencetacoj filtras la akvon por planktonoj. Ili havas 2 spirtruojn kaj simetrian kranion. La dentocetacoj (Odontoceti) havas unuecajn, konusformajn dentojn (monodentoj), gnenerale en ambaŭ makzelo (veraj delfenedoj) aŭ nur en la suba makzelo (makrocefaloj, plimulto de la masklaj bekcetacoj) aŭ tute mankas (ĉe femala narvalo – narvalino, plimulto de la femalaj bekcetacoj). Ili havas nur unu spirtruon kaj nesimetrian kranion.

La vorto cetaco devenis el la helena mitologia rolulo Keto.

Listo de specioj

Lamencetacoj (Mysticeti)

• • veraj balenedoj (Balaenidae)
    • gronlanda baleno (Balaena misticetus)
  • balenopteredoj (Balaenoptaridae)
    • blua grandega baleno (Balaneoptera musculus)
    • ĝiba baleno (Megaptera novaeangliae)
  • grizbalenedoj (Eschrichtiidae)
    • griza baleno (Eschrichtius robustus)
  • etbalenedoj (Neobalaenidae)
    • etbaleno aŭ pigma baleno (Caperea marginata)

Dentocetacoj

• • veraj delfenedoj (Delphinidae)
    • botelnaza delfeno (Tursiops truncatus) (uzata en la delfenarioj)
    • ordinara delfeno (Delphinus delphis)
    • orcino (Orcinus orca) aŭ murda baleno
  • Monodontidae
    • narvalo (Monodon monoceros) havas longan, spiraltorditan denton
    • blanka delfeno aŭ belugo (Delphinapterus leucas)
  • Fokenedoj (Phocoenidae)
  • makrocefaledoj (Physeteridae)
    • makrocefalo (aŭ kaĉaloto aŭ ambrobaleno) (Physeter macrocephalus): en ĝia kapo troviĝas spermaceto, en la intesto ambro
  • riveregaj delfenedoj (Platanistidae)
    • hindia riverega delfeno (Platanista gangetica)
  • bekcetacedoj (Ziphiidae)
    • densmandibla cetaco (Mesoplodon densirostris)

---

pli detale:

ordo : CETACOJ (KETACOJ, BALENOJ) - Cetacea

subordo : † pracetacoj - Archaeoceti

familio : † protocetedoj - Protocetidae

genro : † protoceto - Protocetus

familio : † durodedoj - Durodontidae

genro : † zigorizo - Zygorhiza

genro : † durodo - Durodon

familio : † basilosaŭredoj - Basilosauridae

genro : † basilosaŭro - Basilosaurus

specio : † basilosaŭro cetoida - Basilosaurus cetoides

subordo : LAMENCETACOJ - Mysticeti

familio : † cetoteriedoj - Cetotheriidae

genro : † maŭiceto - Mauicetus

genro : † cetoterio - Cetotherium

genro : † mezoceto - Mesocetus

familio : eŝriĥtiedoj - Eschrichtidae (1 specio)

genro : eŝriĥtio - Eschrichtius

specio : eŝriĥtio griza - Eschrichtius gibbosus

familio : BALENOPTEREDOJ - Balaenopteridae (6 specioj)

genro : † plesioceto - Plesiocetus

genro : † notioceto - Notiocetus

genro : BALENOPTERO (RORKVALO) - Balaenoptera

specio : † balenoptero kortesa - Balaenoptera cortesii

specio : balenoptero finvalo - Balaenoptera physalus

specio : balenoptero nana - Balaenoptera acutorostrata

specio : balenoptero norda - Balaenoptera borealis

genro : sibaldo - Sibbaldus

specio : sibaldo giganta - Sibbaldus musculus

genro : megaptero (BOPSO) - Megaptera

specio : megaptero ĝibdorsa - Megaptera novaeangliae

familio : BALENEDOJ - Balaenidae (3 specioj)

genro : † morenoceto - Morenocetus

genro : † balenulo - Balaenula

genro : kapereo - Caperea

specio : kapereo malgranda - Caperea marginata

genro : eŭbaleno (veraj balenoj) - Eubalaena

specio : Nigra baleno - Eubalaena glacialis

subspecio : Nigra biskaja eŭbaleno - Eubalaena glacialis glacialis

subspecio : Nigra suda eŭbaleno - Eubalaena glacialis australis

subspecio : Nigra japana eŭbaleno - Eubalaena glacialis japonica

genro : BALENO - Balaena

specio : baleno gronlanda - Balaena mysticetus

subordo : DENTCETACOJ Odontoceti

superfamilio : † skvalodojdoj - Squalodontoidea

familio : † agorofiedoj - Agorophiidae

genro : † agorofio - Agorophius

familio : † patriocetedoj - Patriocetidae

genro : † patrioceto - Patriocetus

familio : † mikrozeŭglodedoj - Microzeuglodontidae

genro : † mikrozeŭglodo - Microzeuglodon

familio : † skvalodedoj - Squalodontidae

genro : † skvalodo - Squalodon

genro : † proskvalodo - Prosqualodon

superfamilio : suzuojdoj - Susuoidea

familio : suzuedoj - Susuidae (4 specioj)

genro : † zaraĥo - Zarhachis

genro : † proinio - Proinia

genro : † pontisto - Pontistes

genro : pontoporio - Pontoporia

specio : pontoporio laplata - Pontoporia blainvillei

genro : inio - Inia

specio : inio amazona - Inia geoffroyensis

genro : lipoto - Lipotes

specio : blanknaĝila delfeno - Lipotes vexillifer

genro : suzuo - Susu

specio : suzuo ganga - Susu gangetica

superfamilio : delfenojdoj - Delphinoidea

familio : † eŭrinodelfedoj - Eurhinodelphidae

genro : † eŭrinodelfo - Eurhinodelphis

familio : † hemisintraĥeledoj - Hemisyntrachelidae

genro : † hemisintraĥelo - Hemisyntrachelus

familio : † akrodelfedoj - Acrodephidae

genro : † akrodelfo - Acrodelphis

genro : † pomatodelfo - Pomatodelphis

familio : monodonedoj - Monodontidae (2 specioj)

genro : delfinaptero - Delphinapterus

specio : delfinaptero blanka aŭ Belugo- Delphinapterus leucas

genro : monodono - Monodon

specio : monodono (Narvalo) - Monodon monoceros

familio : delfenedoj - Delphinidae (41 specioj)

genro : † delfenavo - Delphinavus

genro : † kentriodo - Kentriodon

genro : † makroĥirifero - Macrochirifer

genro : steno - Steno

specio : steno longnaza - Steno bradanensis

genro : sotalio - Sotalia

specio : sotalio amazona - Sotalia fluviatilis

specio : sotalio gujana - Sotalia guianensis

specio : sotalio brazila - Sotalia brasiliensis

specio : sotalio ĉinia - Sotalia chinensis

specio : sotalio bornea - Sotalia borneensis

specio : sotalio bengala - Sotalia lentiginosa

specio : sotalio malabara - Sotalia plumbea

specio : sotalio kamerunia - Sotalia teuszi

genro : stenelo - Stenella

specio : stenelo kopea - Stenella asthenops

specio : stenelo klimena - Stenella clymene

specio : stenelo tristria - Stenella coeruleoalba

specio : stenelo borda - Stenella dubia

specio : stenelo verdkabia - Stenella frontalis

specio : stenelo meksikia - Stenella graffmani

specio : stenelo longakrania - Stenella longirostris

specio : stenelo makulita - Stenella plagiodon

genro : DELFENO - Delphinus

specio : delfeno kutima - Delphinus delphis

specio : delfeno tropika - Delphinus tropicalis

genro : tursiopo - Tursiops

specio : tursiopo saltema - Tursiops truncatus

specio : tursiopo kurba - Tursiops aduncus

genro : lisodelfo - Lissodelphis

specio : lisodelfo perona - Lissodelphis peroni

specio : lisodelfo nigradorsa - Lissodelphis borealis

genro : lagenorinĥo - Lagenorhynchus

specio : lagenorinĥo blankflanka - Lagenorhynchus acutus

specio : lagenorinĥo blanknaza - Lagenorhynchus albirostris

specio : lagenorinĥo bunta - Lagenorhynchus cruciger

specio : lagenorinĥo elektra - Lagenorhynchus electra

specio : lagenorinĥo platfrunta - Lagenorhynchus obliquidens

specio : lagenorinĥo falklanda - Lagenorhynchus thicolea

genro : lagenodelfo - Lagenodelphis

specio : lagenodelfo saravaka - Lagenodelphis hosei

genro : cefalorinĥo - Cephalorhynchus

specio : cefalorinĥo makulkolora - Cephalorhynchus commersoni

specio : cefalorinĥo ĉilia - Cephalorhynchus eutropia

specio : cefalorinĥo novzelanda - Cephalorhynchus hectori

specio : cefalorinĥo kablanda - Cephalorhynchus heavisidei

genro : grampo - Grampus

specio : grampo griza - Grampus griseus

genro : globkapulo - Globicephala

specio : globkapulo nigra - Globicephala melaena

specio : globkapulo grandnaza - Globicephala macrorhynchus

genro : orcelo - Orcaella

specio : orcelo kurtkapa - Orcaella brevirostris

genro : pseŭdorko - Pseudorca

specio : pseŭdorko nigra - Pseudorca crassidens

genro : ORCINO - Orcinus

specio : orcino (ORKO) - Orcinus orca

genro : ferezo - Feresa

specio : ferezo malgranda - Feresa attenuata

familo : focenedoj - Phocaenidae (6 specioj)

genro : FOCENO (FOKENO) - Phocoena

specio : foceno MARPORKO - Phocoena phocoena

specio : foceno nigra - Phocoena spinipinnis

specio : foceno kalifornia - Phocoena sinus

specio : foceno suda - Phocoena dioptrica

genro : focenojdo - Phocoenoides

specio : focenojdo blanknaĝila - Phocoenoides dalli

genro : novfoceno - Neophocaena

specio : novfoceno glatdorsa - Neophocaena phocaenoides

superfamilio : kaĉalotojdoj - Physeteroidea

familio : zifiedoj - Ziphiidae (Hyperoodontidae) (16 specioj)

genro : † zifiojdo - Ziphioides

genro : † notoceto - Notocetus

genro : tasmaceto - Tasmacetus

specio : tasmaceto ŝeperda - Tasmacetus shepherdi

genro : berardio - Berardius

specio : berardio granda - Berardius bairdi

specio : berardio suda - Berardius arnoŭi

genro : mezoplodo - Mesoplodon

specio : mezoplodo nordmara - Mesoplodon bidens

specio : mezoplodo antila - Mesoplodon europaeus

specio : mezoplodo grizdorsa - Mesoplodon mirus

specio : mezoplodo malgranda - Mesoplodon grayi

specio : mezoplodo ginkodenta - Mesoplodon ginkgodens

specio : mezoplodo platdenta - Mesoplodon layardi

specio : mezoplodo tropika - Mesoplodon densirostris

specio : mezoplodo stejnegera - Mesoplodon stejnegeri

specio : mezoplodo aŭstralia - Mesoplodon bowdoini

specio : mezoplodo kalifornia - Mesoplodon carlhubbsi

genro : zifio - Ziphius

specio : zifio larĝbeka - Ziphius cavirostris

genro : hiperoodo - Hyperoodon

specio : hiperoodo bulfrunta - Hyperoodon ampullatus (rostratus)

specio : hiperodo platfrunta - Hyperoodon planifrons

familio : kaĉalotedoj - Physeteridae (2 specioj)

subfamilio : † hoplocetenoj - Hoplocetinae

genro : † apenofisetero - Apenophyseter

genro : † hoploceto - Hoplocetus

subfamilio : kogienoj - Kogiinae

genro : † kogiopso - Kogiopsis

genro : kogio - Kogia

specio : kogio nana - Kogia breviceps

subfamilio : kaĉalotenoj - Physeterinae

genro : † ontoceto - Ontocetus

genro : † profisetero - Prophyseter

genro : † balenodo - Balaenodon

genro : KAĈALOTO - Physeter

specio : kaĉaloto (MAKROCEFALO) - Physeter macrocephalus

Bibliografio

• esperante De Smet, W.M.A. 1971 : La nomoj de la cetacoj (unua parto), Scienca Revuo, 22/1(87), Beogrado, Jugoslavujo, p.21-48.
• esperante De Smet, W.M.A. 1971 : La nomoj de la cetacoj (dua parto), Scienca Revuo, 22/2(88), Beogrado, Jugoslavujo, p.39-48.
• esperante De Smet, W.M.A. 1971 : La nomoj de la cetacoj (tria parto), Scienca Revuo, 22/3(89), Beogrado, Jugoslavujo, p.71-78.