Municipo Madona
| municipo Madona | ||
| latve Madonas novads | ||
| municipo | ||
 Cesvaine grandbieno
| ||
|
||
| Lando |  Latvio
| |
|---|---|---|
| Historia regiono | Vidzeme | |
| Ŝoseo | P81 Madona-Ērgļi | |
| - Ŝoseo | P37 Pļaviņas-Gulbene | |
| - Ŝoseo | P84 Madona-Varakļāni | |
| - Ŝoseo | P82 Jaunkalsnava-Lubāna | |
| Urboj | Madona, Lubāna, Cesvaine | |
| Riveroj | Aiviekste, Kuja, Arona | |
| Ĉefurbo | Madona | |
| Plej alta punkto | ||
| - alteco | 311,6 m s. m. | |
| Areo | 3 355 km² (335 500 ha) | |
| Loĝantaro | 28 692 (2021[1]) | |
| Denseco | 8,55 loĝ./km² | |
| Estiĝo | 2021 | |
| Horzono | EET (UTC+2) | |
| - somera tempo | EEST (UTC+3) | |
| ISO 3166-2:LV | LV-059 | |
 | ||
 | ||
| Retpaĝo: madona.lv | ||
La distrikto > municipo Madona (latve Madonas novads) estas distrikto en okcidenta Latvio. La distrikto estis kreita en 2021 preskaŭ en la lastaj limoj de iama distrikto Madona (latve Madonas rajons, 1950-2009), ekskludi distrikton Varakļāni , per unuiĝo de ekzistantaj en 2009-2021 4 iamaj pli malgrandaj komunumoj (latve Madonas novads, Cesvaines novads, Ērgļu novads, Lubānas novads). La centro de la distrikto situas en Madona.
Ĝiaj najbaraj distriktoj estas oriente distrikto Balvi kaj distrikto Rēzekne, sude distrikto Aizkraukle, distrikto Varakļāni kaj distrikto Jēkabpils, norde distrikto Gulbene kaj distrikto Cēsis, kaj okcidente distrikto Ogre.
Historio[redakti | redakti fonton]
Ĉe la fino de la glaciepoko, boacaj ĉastriboj eniris la teritorion de Latvio laŭ Daŭgavo kaj Lielupe riveroj de la sudo. De Daugava ili ankaŭ moviĝis al la supra parto de Aiviekste, kie en la najbareco de lago Lubāns estas la antikva setlejo Zvidze - unu el la plej malnovaj mezolitikaj setlejoj en Latvio. Aiviekste estis trafika vojo, sukceno vojaĝis al la ĉirkaŭaĵo de Lubāna antaŭ miloj da jaroj, el kiu estis faritaj pendaĵoj, butonoj kaj statuetoj.
Komence de la 12-a jarcento, komercvojo pasis de Koknese al Alūksne. Dum la Livonia Konfederacio, la areo apartenis al vasaloj de la Riga Arkidiocezo. Post la Livonia milito, ĝi venis sub polan regon en Pārdaugava Duklando, kaj post 1629 la plej granda parto de la distrikto estis akirita fare de Svedio. Parto de Svedio estis aneksita al la Rusia Imperio en 1721, kaj Pollanda parto en 1772. Tiutempe tio estis la sudorienta parto de la provinco Vidzeme - Maliena. En 1918 la distrikto estis inkludita en la Respubliko de Latvio. Fakte, la potenco de la Respubliko de Latvio estis establita ĉi tie en 1919.[2]
Geografio[redakti | redakti fonton]
La okcidenta kaj centra parto de la distrikto situas en la plej alta parto de Vidzeme Centra Altebenaĵo (latve Vidzemes Centrālā augstiene; 311 m, Sirdskalns 297 m, Nesaules kalns 284 m). En la orienta parto - la ebenaĵo Lubāna (latve Lubāna līdzenums) de la Orienta Latva malaltebenaĵo (latve Austrumlatvijas zemiene). Grundoj - gazonaj podzoligitaj kaj marĉaj. Mineraloj: dolomito (Aiviekste, Saikava), argilo (Prauliena, Kaļļukalns), limonito, dolĉakva kalko (Ļaudona), gruzo (Jāņukalns, Madona, Jaunkalsnava), torfo (Balto Klānu, Olgas, Klānu marĉoj).[2][3]
Averaĝa temperaturo en januaro -6 - 6,5 °C, en julio +16 - +17 °C. Precipitaĵo 600–800 mm jare, kun pli en la okcidento.[4]
Gravaj riveroj:
- Gauja baseno: Tirza
- Daŭgavo baseno: Aiviekste kaj ĝiaj alfluantoj: Kuja, Arona, Veseta, Pededze, Bērzaune, Liede
- Kontraŭflue de Ogre kaj Pērse
Grandaj lagoj: Lubāns (okcidenta parto), Kālezers (4 km²), Viešūrs (1,76 km²), Jumurdas (1,74 km²).[2]
Loĝantaro[redakti | redakti fonton]
Distrikto Madona havas 28 692 loĝantojn (2021) kaj la denseco estas 11,1 loĝantoj por kvadratkilometro.
| N# | Setlejo | Statuso | Paroĥo | Loĝantaro (2021)[5][6] |
|---|---|---|---|---|
| 1. | Madona | Urbo | — | 7280 |
| 2. | Ērgļi | Vilaĝo | Ērgļu | 1700 |
| 3. | Lubāna | Urbo | — | 1579 |
| 4. | Cesvaine | Urbo | — | 1295 |
| 5. | Barkava | Vilaĝo | Barkavas | 713 |
| 6. | Jaunkalsnava | Vilaĝo | Kalsnavas | 660 |
| 7. | Mārciena | Vilaĝo | Mārcienas | 595 |
| 8. | Ļaudona | Vilaĝo | Ļaudonas | 578 |
| 9. | Kusa | Vilaĝo | Aronas | 546 |
| 10. | Lazdona | Vilaĝo | Lazdonas | 536 |
| 11. | Sauleskalns | Vilaĝo | Bērzaunes | 512 |
Administraj unuoj[redakti | redakti fonton]
Urbo (pilsēta)[redakti | redakti fonton]
Madonas pilsēta, Cesvaines pilsēta, Lubānas pilsēta.
Paroĥoj (pagasts)[redakti | redakti fonton]
Aronas pagasts, Barkavas pagasts, Bērzaunes pagasts, Cesvaines pagasts, Dzelzavas pagasts, Ērgļu pagasts, Indrānu pagasts, Jumurdas pagasts, Kalsnavas pagasts, Lazdonas pagasts, Liezēres pagasts, Ļaudonas pagasts, Mārcienas pagasts, Mētrienas pagasts, Ošupes pagasts, Praulienas pagasts, Sarkaņu pagasts, Sausnējas pagasts, Vestienas pagasts.
Bildoj[redakti | redakti fonton]
-
Lubāns en aprilo -
En Vestiena pejzaĝa parko -
Vestiena grandbieno -
Lubāna urbocentro -
Bākūžkalns ventomuelejo -
Brāžu rapidoj de rivero Ogre -
Museo de verkisto Rūdolfs Blaumanis -
Supra vido de Gaiziņkalns
.jpg)
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ stat.gov.lv
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Latvijas Padomju Enciklopēdija - Latva Soveta Enciklopedio, p. 6-327.
- ↑ Latvijas PSR Mazā Enciklopēdija - Latva Malgranda Enciklopedio, p.2-461.
- ↑ Latvijas ģeogrāfijas atlants - Latvia geografia atlaso. "Jāņa sēta", 2020
- ↑ PMLP.gov.lv Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās (latve)
- ↑ LĢIA.gov.lv Vietvārdu datubāze 29.01.2021 (latve)