Ekzistado antaŭvenas esencon
La propono ke ekzisto antaŭiras esencon (france: l'existence précède l'essence) estas centra aserto de Ekzistadismo, kiu retroirigas la tradician filozofian vidon ke la esenco (la naturo) de iu afero estas pli fundamenta kaj malmovebla ol ĝia ekzisto (la nura fakto de ĝia estado).[1] Al ekzistadistoj, homoj — tra ilia konscio — kreas siajn proprajn valorojn kaj determinas la signifon por sia vivo ĉar la homo ne posedas ajnan esencan identecon aŭ valoron. Prezentanta la agojn kiuj konsistigas lin aŭ ŝin, li aŭ ŝi faras sian ekziston pli grava.[2][3]
La ideo povas troviĝi en la verkoj de filozofo Søren Kierkegaard en la 19a jarcento, sed estis eksplicite formulita de filozofo Jean-Paul Sartre en la 20a jarcento.[4] La tri-vorta formulo devenita en lia 1946 lekcia "Ekzistadismo estas Humanismo", kvankam praaĵaj ideoj povas esti trovitaj en "La Estado kaj Tempo" de Heidegger.[5][6] Ankaŭ sartrea proksima amikino nome Simone de Beauvoir uzas ĉi tiun koncepton en sia feminista ekzistadismo por evoluigi la ideon ke "unu ne estas naskita virino, sed fariĝas tio".[7]
La vido de Sartre[redakti | redakti fonton]
La sartrea aserto estas plej bone komprenita en kontrasto al solida principo de metafiziko ke esenco antaŭiras ekziston, t.e. kiu estas tia afero kiel homa naturo, determinita de la kosma ordo (aŭ Dio), metita malsupren de religia tradicio aŭ leĝdonita de politika aŭ socia aŭtoritato. Tipa aserto por ĉi tiu tradicia tezo estus ke tiu homo estas esence malsindona aŭ ke li estas racia estado.
Al Sartre, la ideo ke ekzisto antaŭiras esencon signifas ke personeco ne estas konstruita super ion antaŭe desegnitan modelon aŭ precizan celon, ĉar ĝi estas la homo kiu elektas okupiĝi en tia entrepreno. Ne neanta la limigantajn kondiĉojn de homa ekzistado, li respondas al Spinozo kiu asertis ke homo estas determinita de kio ĉirkaŭigas lin. Sekve, al Sartre subprema situacio ne estas netolerebla en si mem, sed unufoje rigardita kiel tia de tiuj kiuj sentas subpremita la situacion fariĝas netolerebla. Do, projektanta miajn intencojn al mia nuna kondiĉo, “estas mi kiu libere transformas ĝin en ago”. Kiam li diris ke “la mondo estas spegulo de mia libereco”, li signifis ke la mondo devigis min reagi, preterpasi min mem. Ĝi estas ĉi tiu preterpasanta de iu nuna limiganta situacio de projekto veni kion Sartre nomas transcendecon. Li aldonis ke “ni estas kondamnitaj esti liberaj”.[8]
Kiam estas dirita ke homo difinas sin mem, tio estas ofte perceptita kiel deklaranta ke homo povas "deziri" esti io - io ajn, birdo, ekzemple - kaj tiam esti ĝi. Laŭ la vido de Sartre, tamen, tio ĉi estus speco de malbona fido. Kio estas signifita de la komunikaĵo ke homo estas (1) difinita nur kiel li agas kaj (2) ke li estas priresponda pri siaj agoj. Por klarigi, oni povas diri ke homo kiu agas kruele al aliaj homoj estas, laŭ tiu ago, difinita kiel kruela homo kaj en tiu sama okazo, li (kiel oponanta al liaj genoj, ekzemple) estas difinita kiel priresponda por esti ĉi tiu kruela homo. Nature, la pli pozitiva terapia flanko de tio ĉi estas ankaŭ implicita: Vi povas elekti agi en diferenca vojo kaj deveni bona persono anstataŭ de kruela persono. Ĉi tie estas ankaŭ klara ke pro tio ke homo povas elekti esti ajna kruela aŭ bona, li estas, fakte, nek de ĉi tiuj aferoj esence.[9]
Aserti ke la ekzisto antaŭiras esencon estas same kiel aserti ke ne estas tia antaŭdecidita esenco trovita en homoj kaj ke la esenco de individuo estas difinita de li aŭ ŝi tra kiel li aŭ ŝi kreas kaj vivas sian vivon. Kiel Sartre metas ĝin en sia verko "Ekzistadismo estas Humanismo": "homo unue ekzistas, renkontas sin mem, ekmultiĝas supre en la mondo – kaj difinas sin mem poste."[10]
Ekzistadismo emas koncentri sur la demando de homa ekzistado kaj la kondiĉoj de ĉi tiu ekzistado. Tio kion la ekzistado signifas estas la konkreta vivo de ĉiu individuo kaj iliaj konkretaj vojoj esti en la mondo. Eĉ kvankam ĉi tiu konkreta individua ekzistado devas esti la primara fonto de informo en la studo de homoj, certaj kondiĉoj ofte estas "endemiaj" al homa ekzistado. Ĉi tiuj kondiĉoj estas kutime iel rilatita al la esenca malsenco aŭ absurdaĵo de la tero kaj ĝia evidenta kontrasto kun niaj antaŭ-refleksivaj vivitaj vivoj kiuj normale prezentas sin mem al ni kiel seriozaj. Centra temo estas ke pro tio ke la mondo "en-si mem" estas absurda, kiu estas, ne "justa", tiam serioza viva ujo ĉe ajna punkto subite perdis ĉiujn sian signifon. La kialoj kial tio ĉi okazas estas multaj, variantaj de tragedio kiu "ŝiras la mondon de persono aparte," al la rezultoj de honesta enketo en onia propra ekzistado. Tia renkonto povas fari personon mense malstabila kaj evitanta tian malstabilecon fari homojn konsciaj de sia kondiĉo kaj preta pritrakti ĝin estas unu el la centraj temoj de ekzistencialismo. Albert Camus, ekzemple, fame asertis en sia eseo La Mito de Sizifo (france: Le Mythe de Sisyphe) ke "estas nur unu vere grava filozofia problemo kaj tio estas suicido."[11]
Flanke de ĉi tiuj "psikologiaj" aferoj, estas ankaŭ asertita ke ĉi tiuj renkontoj kun la absurdo estas kie ni estas plejparte en tuŝo kun niaj kondiĉoj kiel homoj. Tia renkonto ne povas esti sen filozofia signifo kaj ekzistencialistaj filozofoj derivas multajn metafizikajn teoriojn de ĉi tiuj renkontoj. Ĉi tiuj ofte rilatitas al la memo, konscio kaj libereco tiel kiel la naturo de signifo.
Notoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Plato, Timaeus; Aristotelo, Metafiziko; Sankta Tomaso Akvina, Summa contra Gentiles, Pars 3:1, Summa Theologiae, Pars 1:1, ktp.
- ↑ france (Dictionary) "L'existencialisme" - vidu "l'identité de la personne"
- ↑ france Encyclopédie de la jeunesse, 1979, p. 567
- ↑ Kierkegaard, Søren.
- ↑ Stanford Encyclopedia of Philosophy
- ↑ Sartre, en Being and Nothingness (1943), atestas iom pli longan version de tiu plendo al Heidegger: "Nune libero ne havas esencon."
- ↑ Felicity Joseph (2008). Becoming A Woman: Simone de Beauvoir on Female Embodiment. philosophynow.org. Alirita 16a de Majo 2015.
- ↑ france Philagora.net -Notions de philosophie, L'existencialisme: Jean-Paul Sartre[rompita ligilo] (Notions of Philosophy, Existentialism)
- ↑ Catalano p. 81
- ↑ Sartre, Eksistadismo estas humanismo
- ↑ Camus, The Myth of Sisyphus
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- Albert Camus, La Mito de Sisyphus, 1948.
- Corbin, Henry. (1993 (original French 1964)) History of Islamic Philosophy, Tradukita de Liadain Sherrard, Philip Sherrard. London; Kegan Paul International in association with Islamic Publications for The Institute of Ismaili Studies. ISBN 0-7103-0416-1.: |data= }}
- Joseph S. Catalano, Raportado pri Estado kaj Nenio de Jean-Paul Sartre, Universitato de Chicago Gazetaro 1985.
- Leaman, Oliver. (2007) Islamic Philosophy A-Z. Edinburgh University Press. ISBN 0-7486-2089-3.
- Sartre, Ekzistencialismo estas Humanismo (L'existentialisme est un humanisme) 1946 Lekcio
- Stanford Enciklopedio de Filozofio, artikola Ekzistencialismo
- Razavi, Mehdi Amin. (1997) Suhrawardi and the School of Illumination. Routledge. ISBN 0-7007-0412-4.
- Wilhelmsen, Frederick. (1970) The Paradoxical Structure of Existence. Irving, Tex.; University of Dallas Press.
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- Stanford Encyclopedia de Filozofia artikolo http://plato.stanford.edu/entries/existentialism/#ExiPreEss
Fonto[redakti | redakti fonton]
En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Existence precedes essence en la angla Vikipedio.