Endokrina sistemo

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Ĉefaj endokrinaj glandoj. (Vira maldekstre kaj ina dekstre.) 1. Pineala glando 2. Pituitario 3. Tiroido 4. Timuso 5. Surrenaj glandoj 6. Pankreaso 7. Ovario 8. Testiko

La endokrina sistemo, aŭ hormona glandaro estas, kune kun la nerva sistemo, unu el du plej gravaj regsistemoj en la korpo. Hormonoj, produktitaj kaj sekreciitaj far senduktaj glandoj, pasas en la sangon kaj reguligas diversajn korpofunkciojn, ĉefe la energian ekonomion, la intenson de reakcioj kemiaj en la ĉeloj, kaj la transportadon de substancoj tra ĉelaj membranoj aŭ aliajn funkciojn de la ĉeloj, ekzemple kreskon kaj sekrecion.

Hormono estas substanco sekreciata al la korpolikvoj el ĉelo aŭ ĉelaro, kiu efikas fiziologie al aliaj ĉeloj. Kelkaj influas preskaŭ ĉiun ĉelon de la korpo, ekzemple la tiroidan hormonon de la tiroido. Aliaj influas specifan histon, ekzemple adrenokortikotropino, kiu influas nur la kortikon surrenan.

Organoj[redakti | redakti fonton]

Endokrinaj kaj eksokrinaj glandoj[redakti | redakti fonton]

Salivaj glandoj ĉe homo:
1. Parotida glando,
2. Submandibla glando,
3. Sublanga glando.

La endokrinaj organoj estas nomataj ankaŭ senduktaj glandoj aŭ endokrinaj glandoj, ĉar ĝiaj sekrecioj estas forigitaj rekte al la sangofluo,[1] dum la eksokrinaj glandoj eligas siajn sekreciojn sur interna aŭ ekstera surfaco de la haŭtaj histoj, la mukozo de la stomako aŭ la ŝirmaĵo de la pankreataj duktoj. La endokrinaj glandoj ĝenerale kunhavas komunajn karakterojn, inter kiuj la foresto de duktoj, alta sangofluo kaj esto de intraĉelaj vakuoloj en kiuj oni stokigas la hormonojn. Tio kontrastas kun la ekzokrinaj glandoj kiel la salivaj glandoj kaj kun tiuj de la gastrointesta tubaro kiuj havas malabundan irigacion kaj posedas dukton aŭ eligas la koncernajn substancojn al kavaĵo. La glandoj plej reprezentaj de la endokrina sistemo estas la hipofizo, la tiroida glando kaj la surrenaj glandoj.[2]

Krom la endokrinaj glandoj specializitaj tiucele, estas aliaj organoj kiel la renoj, la hepato, la koro kaj la gonadoj, kiuj havas duarangan endokrinan funkcion. Por ekzemplo la reno sekrecias endokrinajn hormonojn kiel la eritropoetino kaj la renino.

Hormonoj[redakti | redakti fonton]

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Hormono.

Hormono (el la helena participo ὁρμῶν "movanta") estas ia membro el klaso de ĉel-signalantaj molekuloj produktataj de glandoj en plurĉelaj organismoj, kiujn portas la kardiovaskula sistemo por celi malproksimajn organojn por reguligi fiziologion kaj konduton. Hormonoj havas diversajn kemiajn strukturojn, ĉefe el tri klasoj: eikosanoidoj, steroidoj, kaj aminoacidaj/proteinaj derivaĵoj (aminoj, peptidoj, kaj proteinoj). La glandoj, kiuj sekrecias hormonojn, konsistigas la endokrinan signalan sistemon. La termino hormono estas fojfoje etendata por inkludi kemiaĵojn produktatajn de ĉeloj, kiuj efikas la saman ĉelon (aŭtokrinoj aŭ intrakrinoj) aŭ proksimajn ĉelojn (parakrinoj).

Propagado kaj agadmanieroj[redakti | redakti fonton]

  1. Hormonoj liberiĝas al la eksterĉela spaco.
  2. Hormonoj disvastiĝas al la Sangaj vaskuloj kaj estas transportataj pere de la sango.
  3. La efiko de hormonoj estas rekte proporcia al ĝia koncentriĝo.
  4. Sendepende de ĝia koncentriĝo, hormonoj postulas taŭgan funkciecon de ricevilo por plenumi sian efikon.

Efikoj[redakti | redakti fonton]

Dormo estas cirkadia ritmo.

Hormonoj faras la jenajn efikojn al la korpo:

Hormono ankaŭ povas reguligi la produktadon kaj liberigon de aliaj hormonoj. Hormonaj signaloj regas la internan medion de la korpo per homeostazo.

Oni diras, ke du hormonoj estas antagonistoj kiam ili havas kontraŭajn efikojn. Por ekzemplo la insulino malpliigas la koncentriĝon de glukozo en la sango kaj la glukagono pliigas tiun koncentriĝon en la sango. Du aŭ pliaj hormonoj estas sinergiaj kiam ili kune havas efikon pli fortan ol aparte (ekzemple: hGH kaj T3/T4).

Tipoj de komunikado[redakti | redakti fonton]

La homa digestado estas regata de endokrina komunikado.

Hormonoj estas uzataj en komunikado inter organoj kaj histoj por reguligi fiziologiajn kaj kondutajn procezojn, ekzemple digeston, spiron, histan funkcion, sentuman percepton, dormon, ekskrecion, produktadon de lakto por mamnutrado, streson, kreskadon kaj disvolviĝon, movan kunordiĝon, reprodukton, kaj humoron.[3][4] Hormonoj efikas malproksimajn ĉelojn per ligiĝo al specifaj ricevantaj proteinoj en la celita ĉelo, rezultigante ŝanĝiĝon de ĉela funkcio. Kiam hormono ligiĝas al sia ricevanto, ĝi rezultigas aktiviĝon de signaltransdukta vojo. Tio povas konduki al tipspecifaj ĉelaj respondoj, kiuj inkludas rapidajn negenomajn efikojn aŭ pli malrapidajn genomajn respondojn, kie la hormonoj, agante per siaj ricevantoj, aktivigas genan transskribon, rezultigante plian genekspresion de celitaj proteinoj. Aminoacid-bazitaj hormonoj (aminoj kaj peptidaj aŭ proteinaj hormonoj) estas solveblaj en akvo kaj agas al la surfacoj de celitaj ĉeloj per duarangaj mesaĝantoj; steroidaj hormonoj, estante solveblaj en lipidoj, moviĝas tra la plasmaj membranoj de celitaj ĉeloj (kaj citoplasmaj kaj nukleaj) por agi en iliaj nukleoj.

Tipoj de komunikado[redakti | redakti fonton]

En la endokrina komunikado la hormono cirkulas tra la tuta organismo kaj interagadas kun la celitaj ĉeloj kiuj estas distance kaj posedas specifajn ricevilojn en sia ĉela membrano aŭ en la interno de la citoplasmo.
  1. Endokrina: La ĉeloj de la glandoj de interna sekrecio kiel la tiroido kiu eligas la hormonojn al la sangofluo. La hormono cirkulas tra la tuta organismo kaj interagadas kun la celitaj ĉeloj kiuj estas distance kaj posedas specifajn ricevilojn en sia ĉela membrano aŭ en la interno de la citoplasmo.[5]
  2. Parakrina: Estas la komunikado kiu disvolviĝas inter ĉeloj kiuj estas relative proksimaj. Tial temas pri loka komunikado. Ekzemplo de hormona substanco kun parakrina agado estas la interleŭkino 1.[5]
  3. Aŭtokrina: la ĉeloj respondas al siaj propraj signaloj.[5]
  4. Neŭroendokrina. Tiu komunikadtipo okazas kiam la nervaj terminaloj de kelkaj neŭronoj liberigas hormonojn al la sangocirkulado. La klasika ekzemplo de tiu tipo de komunikado estas la hormonoj liberigitaj de la neŭronoj de la hipotalamo kiuj pasas al la sangofluo kaj agadas sur aliaj organoj.

Bildaro[redakti | redakti fonton]

Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]

Notoj[redakti | redakti fonton]

  1. ↑ Ross, Michael H.; Pawlina, Wojciech (2007). Histología. Texto y Atlas Color con Biología Celular y Molecular. (Inkludas Kd-Rom) 5a eld. Eld. Médica Panamericana. ISBN 9789500604352. Konsultita la 18an de Junio 2021.
  2. ↑ Palastanga, Nigel; Field, Derek; Soames, Roger (26a de Aprilo 2007). Anatomía y movimiento humano. Estructura y funcionamiento. Editorial Paidotribo. ISBN 9788480195003. Konsultita la 18an de Junio 2021.
  3. ↑ Neave N. (2008) Hormones and behaviour: a psychological approach. Cambridge: Cambridge Univ. Press. ISBN 978-0521692014.
  4. ↑ Hormones. MedlinePlus. U.S. National Library of Medicine.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Fisiología endocrina. Arkivigite je 2021-09-21 per la retarkivo Wayback Machine Alfredo Jácome Roca. Academia Nacional de Medicina de Colombia. Konsultita la 19an de Oktobro 2019.

Bibliografio[redakti | redakti fonton]

  • Lois Jovanovic, Genell J. Subak-Sharpe: Hormone. Das medizinische Handbuch für Frauen. (Originalausgabe: Hormones. The Woman’s Answerbook. Atheneum, New York 1987) Aus dem Amerikanischen von Margaret Auer, Kabel, Hamburg 1989, ISBN 3-8225-0100-X.
  • Paul Honekamp: Über die Störungen des endokrin-vegetativen Systems, ihre Ursachen und ihre Heilung durch natürliche Heilstoffe. Carl Marhold, Halle 1935.

Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]

Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Endokrina_sistemo&oldid=8152790"