Rivera eŭkalipto
 | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Precipa trunko de 700-jara maljuna Eucalyptus camaldulensis en Vonga-Malsekejoj, Novsudkimrujo
.jpg) Murrumbidgee River, Novsudkimrujo
| ||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Eucalyptus camaldulensis Dehnh. | ||||||||||||
 | ||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||
La rivera eŭkalipto (Eucalyptus camaldulensis) estas arbo el la genro eŭkalipto. Ĝi estas unu el la ĉirkaŭ 800 en la genro. En multaj partoj de la mondo ĝi estas plantejospecio, sed ĝi estas indiĝena en Aŭstralio, kie ĝi estas vaste disvastigata, speciale apud riveroj. Strange, la scienca specionomo derivas de tiu de privata botanika ĝardeno apud la Kamaldoli-monaĥejo en Napolo (la Hortus Camaldulensis di Napoli), el kiu la unua specimeno estis priskribita. Materialo de tiu arbo estis uzita de Frederick Dehnhardt, ĉefa ĝardenisto ĉe la Botanikaj ĝardenoj en Napolo, por priskribi tiun specion en 1832 [1]. Ĝi estas ĝenerala kaj tipa arbo vidita laŭlonge de multaj akvofluoj tra tuta landinterna Aŭstralio. La arbo produktas bonvenan ombron en la ekstremaj temperaturoj de centra Aŭstralio, kaj ludas gravan rolon stabiligante riverbordojn, tenante grundojn kaj reduktante inundojn.
Priskribo[redakti | redakti fonton]
Tiu aŭstralazia arbo povas kreski al alto de 45 metroj; ĝi havas glatan ŝelon, kiu kolore intervalas ekde blanko kaj grizo ĝis ruĝbruno; la ŝelo estas deĵetita en longajn rubandojn [2]. La arbo havas grandan, densan kronon de folioj. La bazo de la arbotrunko povas esti kovrata de ruĝec-bruna ŝelo [3]. La junecaj kaj plenkreskaj folioj havas petiolojn. La plenkreskaj folioj estas largaĵ je la bazo, apeksen mallarĝiĝante. La plenkresk-folia koloro estas nebrile bluverda. La folio ankaŭ enhavas plurajn ĝis multajn oleo-produktantajn glandojn en la nevejnaj areoj de la folio [4]. Ĝi rapide kreskas, kaj kutime atingas altecon de 40 ĝis 45 metroj, depende de la kreskejo [5][6]. La arbo iĝas rekta sub favoraj cirkonstancoj, sed povas disvolvigi tordajn branĉojn en pli sekaj kreskejoj [3]. Rivera eŭkalipto kaj multaj aliaj eŭkaliptoj havas malbonaŭguran moknomon, "vidvino-faranto", ĉar ili kutimas defaligi grandajn branĉojn (ofte je duono de la diametro de la trunko) senaverte [7]. Tiu formo de mem-pritondado povas esti rimedo de ŝpari akvon aŭ simple rezulto de ilia rompiĝema ligno. Tiu estus ankaŭ efika maniero de altirado de faŭno kiu vivas en la formitaj kavaĵoj kiuj donas al la rivera eŭkalipto fonton de natura sterkaĵo.
Taksonomio[redakti | redakti fonton]
La rivera eŭkalipto ampleksas du variojn kaj unu subspecion : E. camaldulensis var. camaldulensis, kaj E. camaldulensis var. obtusa. La subspecio Eucalyptus simulata, trovita en Norda Kvinslando, estis rekonita kiel hibrido de var. obtusa kaj Eucalyptus tereticornis [8].
Disvastiĝo[redakti | redakti fonton]
La rivera eŭkalipto estas ofte trovita laŭlonge de multaj akvovojoj ene de Aŭstralio, havante la plej vastan naturan arealon de iu ajn eŭkaliptospecio. La specio estas nedisigeble ligita al akvofluoj. Fakte, en nur kelkaj lokoj en Aŭstralio la specio troviĝas malproksima de riveroj [6]. Eucalyptus camaldulensis var. camaldulensis troviĝas en la baseno de Murray-Darling, dum Eucalyptus camaldulensis var. obtusa vegetas ekster tiu akvokolekta areo.
Ekologio[redakti | redakti fonton]
La specio povas esti trovata laŭlonge de la bordoj de akvofluoj, same kiel en la riverebenaĵoj de tiuj akvofluoj. Pro la proksimeco al tiuj akvofluoj, rivera eŭkalipto estas submetita al kutima inundo en sia natura vivejo. Rivera eŭkalipto preferas grundojn kun argilenhavo. La arboj fidas je ne ĵus sur pluvokvanto sed ankaŭ je regula inundado ankaŭ, ĉar inundado reŝargas la subgrundon kun akvo [9]. La akordo de la rivera eŭkalipto kun akvo postulas por ĝi tian vivejelekton. En sekaj areoj oni devas elekti aliajn speciojn. La arboj disponigas reproduktadovivejon por fiŝoj dum la inunda sezono, kaj ankaŭ favoras akvobirdovivon kiu dependas de fiŝoj kiel nutraĵfonto dum sia propra reproduktadosezono. Wilson [6], kiu ekzamenis la mastrumadon de rivera eŭkalipto en Novsudkimrio, sugestas ke ŝirmo estas disponigitaj por fiŝoj en riveroj kaj riveretoj fare de falintaj branĉoj de la rivera eŭkalipto. La arboskeletoj formiĝitaj kiam rivera eŭkalipto falas en riverojn kiel ekzemple la Glenelg, estas grava parto de riverekosistemoj, kaj esenca vivejo kaj frajejo por indiĝenaj fiŝoj kiaj Maccullochella peelii (perkoformaj). Bedaŭrinde la plej multaj arboskeletoj estis forigitaj de tiuj riveroj, komenciĝante en la 1850-aj jaroj, pro river-plibonigaj strategioj por malhelpi danĝerojn al navigado, redukti difektojn en en-riveretaj strukturoj, rejunigi aŭ traserĉi kanalojn, kaj pliigi hidraŭlikan kapaciton por redukti inundojn [10]. Tamen, la Murray-Darling-Baseno-Komisiono rekonis la gravecon de arboskeletoj kiel akva vivejo, kaj moratorio sur ilia forigo de la Murray estis rekomendita [11].
Kavaĵoj komencas formiĝi je proksimuma aĝo de 120 - 180 jaroj, kreante vivejon por multaj bestospecioj, inkluzive de vico da reproduktantaj kaj ripozantaj bestoj kiaj ekzemple kiropteroj, tapiŝpitonoj ( Morelia spilota ), kaj birdoj [6]. La densa foliaro de la arbo ankaŭ disponigas ombron kaj ŝirmon kontraŭ la suno en pli sekaj areoj.
La superba papago (Polytelis swainsonii), minacata specio, estas unu el la birdospecioj kiuj nestas en la rivera eŭkalipto.
La rivera eŭkalipto kontribuas al la provizo de nutraĵoj kaj energio por aliaj specioj tra sia senfoliiĝo, same kiel tra insektofalo de siaj branĉoj. Tiu estas aparte grava al la ekologio en areoj de malaltaj nutraĵoj [6]. La preferata vivejo de la arbo de la riverebenaĵo kaj akvofluoj ankaŭ donas al la arbo la rolon de inundomoderiganto, same kiel bremsanto de siltodefluo.
Regenerado kaj disvastiĝo[redakti | redakti fonton]
La floro de la arbo komenciĝas kiel "envaginita receptaklo" [4]. La operkulo, aŭ ĉapo, protektas la internon de la florburĝono, kiam la masklaj kaj femalaj partoj disvolviĝas. La masklaj partoj de la floro konsistas el la stameno, maldika filamento, kaj la antero, du polenujoj kiuj troviĝas ĉe la pinto de la stameno. La polenujoj malfermiĝas laŭ longitudaj fendoj por liberigi sian polenon. Tiuj filamentoj etendiĝos por ĉirkaŭi la receptaklon dum florado.
La femalaj partoj de la floro, la ovarioj, estas enhavitaj en ovarioĉambroj. Tiuj ĉambroj estas disigitaj per disko de la receptaklo enhavanta la masklajn partojn. De la pinto de la ovarioj, strukturo nomita la stiluso leviĝas por formi la stigmon.
Dum florado, poleno de la anteroj povas fali sur la stigmon. Tiu foje kondukas al memfekundiĝo, kvankam la stigmo ne iĝas akceptema ĝis post kelkaj tagoj la operkulo estis dekroĉita per la vastigintaj stamenoj, kaj la poleno de la floro jam estis liberigita [5]. Fekundigo tial okazos kun aliaj floroj sur la sama arbo aŭ aliaj floroj sur malsama arbo. Insektoj, birdoj, kaj malgrandaj mamuloj helpas por la polenado de aliaj floroj [4][5].
Post florado, la stamenoj dekroĉas. La frukto estas la parto de la floro kiu restas post fekundigo, pligrandiĝas, sekiĝas, kaj iĝas ligneca. Triangulaj valvoj en la frukto malfermiĝas, dissemante flavajn, kuboformajn semojn. Kiam la semo estas deĵetita de arbo, la plimulton falas sur la grundon sub la krono, kun iu semo estante portita per vento kaj akvo. Dissemo okazas plejparte en printempo kaj somero [9][12], dum natura inundado okazas dum vintro kaj printempo [9].
Ĉar la arbo estas nedisigeble interligita kun akvovojoj, semodisvastiĝo logike estus faciligita per inundo-akvo. Ekzistas iu disputo pri tiu teorio, aliflanke, la CSIRO (aŭstralia scienca organizaĵo) priskribas eksperimenton kiu montris ke semoj estis trovitaj sinkinte post nur 36 horoj [12]. Ankaŭ ŝajnus ke ĉar la semado kaj inundado ne tute koincidas, povus esti konkludite ke la kondiĉoj por ĝermado, kiel ekzemple malseketa grundo kaj amaso da sunlumo, estas pli gravaj en la daŭrigo de la specio ol semodisvastigo per inundakvo.
Semado dum la inunda sezono malhelpus sekigadon de la semo, kio estas la ĉefa kaŭzo de la malsukceso de semoreproduktado [5]. Malgraŭ tiu ŝajna evolua avantaĝo de la specio vivanta apud akvofluoj por eviti semosekigadon, multaj semoj estos produktitaj ene de river-eŭkalipta arbaro antaŭ ol ili atingas sian reproduktantan fazon. Senarbejo en la arbaro devas esti havebla por la ĝermita semo por ricevi adekvatan sunlumon [5].
Kultivado[redakti | redakti fonton]
La rivera eŭkalipto facile ĝermas kaj de freŝa semo kaj de semo stokita en malvarmetaj cirkonstancoj. Ĝi rapide iĝas rezistema kaj povas kontraŭstari aridan periodon eĉ dum ĝi kreskas en arbidtuboj. Ĝi konstituas elstaran bonsajon kaj facile rekreskos kaj de la bazo kaj de dormantaj burĝonoj.
Uzado[redakti | redakti fonton]
La rivera eŭkalipto havas brilan ruĝan lignon, kiu povas varii ekde hele rozkolora ĝis preskaŭ nigra, depende de la aĝo kaj veterdisfalo. Ĝi estas iom rompebla kaj estas ofte kontraŭfibra, malfaciligante prilaboradon. Tradicie uzita en putradorezistemaj aplikaĵoj kiaj palisoj, barilofostoj kaj ŝpaloj, pli ĝuste ĝi estas aprecita en metiomeblaro por ĝia sensacia intense ruĝa koloro kaj tipa acereca lignoteksturo.
Ĝi bezonas zorgeman selektadon ĉar ĝi emas esti tre reaktiva al ŝanĝoj de humideco kaj multe moviĝema dum ĝi estas uzita. Ĝi estas tre malmola, densa (proksimume 900 kg/ m3), povas preni bonan poluradon kaj ĉiziĝas bone. Ĝi estas populara ligno por lignotornistoj, precipe se ĝi estas aĝa kaj bonmatura.
Ĝi ankaŭ estas populara por uzo kiel brulligno. En Viktorio kaj Novsudkimrujo signifaj kvantoj da brulligno originas de rivera eŭkalipto en la Barmah-arbaro.
La ligno produktas bonan lignokarbon, kaj estas sukcese uzitaj en Brazilo por fero kaj ŝtalproduktado. Krome, tiu fabrikejo estas uzita por abelbredado en Brazilo, Maroko kaj Aŭstralio. Freŝdate, ĝi estis uzita por produkti ferdekojn ( patagonia "ĉerizujo" ) kaj lignajn plankojn ( anda "ĉerizujo" ).
Ĝi estas unu el la plej vaste plantitajn eŭkaliptoj en la mondo (5 000 km² da plantejoj). Plantejoj okazas en Argentino, Arizono, Brazilo, Burkino, Kalifornio, Egiptujo, Kenjo, Maroko, Niĝerio, Pakistano, Senegalo, Sieraleono, Hispanujo, Srilanko, Sudano, Tanzanio, Urugvajo, kaj Zimbabvo.
La areoj de signifo al homoj de rivera eŭkalipto inkludas agrikulturajn, ekologiajn, kulturajn, kaj distrajn aspektojn. La rapideco de kresko de la arbo igas ĝin utilan lignoproduktanton. Abelistoj ankaŭ uzas la florojn de la arbo por mieloproduktado. Rivera eŭkalipto estas grava en apogado de la ekologio de sia vivejo kaŭze de disponigado de nutraĵo, kaj ŝirmo por reproduktado.
Kulture, la specio estas ikoneca parto de Aŭstralio. Ĝiaj folioj ekaperis sur aŭstraliaj poŝtmarkoj [13] kaj estas vaste rekonitaj pro la vasta river-eŭkalipta arealo. La uzo de la akvovojoj por distro ankaŭ okazas ene de la vivejo de la rivera eŭkalipto, denove kaŭze de ties fundamenta ligo al akvofluoj kaj riverebenaĵoj. Distro varius kun la sezono [6].
Bildo de la Proklamarbo, festante la centjaran jubileon de la fondiĝo de Suda Aŭstralio, estis gravurita por poŝtmarko en 1936 [14].
Bildaro[redakti | redakti fonton]
-
Operkuloj kaj folioj. -
Gajloj kaŭzitaj de Ophelimus maskelli. -
Arbo kiu aĝas 700 jarojn en la Vonga-Malsekejo, Novsudkimrujo.
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ River Red Gum. Eucalyptus camaldulensis var. obtusa. Centre for Plant Biodiversity Research (2006). Arkivita el la originalo je 2012-03-20. Alirita 6/12/2008. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2012-03-20. Alirita 2022-01-15.
- ↑ Plantnet (1999-2008). Eucalyptus camaldulensis Dehnh. Royal Botanic Gardens & Domain Trust, Sydney, Australia. Alirita 2008-12-05.
- ↑ 3,0 3,1 Mullins, B. (1979) Australian Eucalypts. Sydney: A. H. & A. W. Reed.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Brooker, M. I. H.; Kleinig, D. A.. (1990) Field Guide to Eucalypts: Volume 1 South-eastern Australia. Sydney: Inkata Press.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Penfold, A. R.; Willis, J. L.. (1961) The Eucalypts. Londono: Leonard Hill.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Wilson, N.. (1995) The Flooded Gum Trees: Land Use and Management of River Red Gums in New South Wales. Sydney: Nature Conservation Council of NSW.
- ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2011-07-07. Alirita 2011-12-08.
- ↑ CSIRO 2005 : Name Changes for Eucalyptus camaldulensis angle
- ↑ 9,0 9,1 9,2 “River regulation and associated forest management problems in the River Murray red gum forests”, Australian Forestry 49 (1), p. 16–27.
- ↑ (1996) “Hydraulic guidelines for the re-introduction and management of large woody debris in lowland rivers”, Regulated Rivers: research and management 12 (2-3), p. 223–36. doi:[[doi:10.1002%2F%28SICI%291099-1646%28199603%2912%3A2%2F3%3C223%3A%3AAID-RRR391%3E3.0.CO%3B2-%23|10.1002/(SICI)1099-1646(199603)12:2/3<223::AID-RRR391>3.0.CO;2-#]].
- ↑ Lawrence, B. W.. (1991) Draft Fish Management Plan. Murray–Darling Basin Commission.
- ↑ 12,0 12,1 CSIRO. Eucalyptus camaldulensis Dehnh. CSIRO-Water for a Healthy Country (2005). Alirita 2005-08-26.
- ↑ Kelly S. (1969), Eucalypts, Text by G. M. Chippendale and R. D. Johnston, 1st edition, Nelson, Melbourne, ISBN 017006221X
- ↑ Proclamation Tree, SA, Eucalyptus camaldulensis. Australian Plants on Postage Stamps. Australian National Herbarium. Alirita 2010-12-10.
Bibliografio[redakti | redakti fonton]
- angle CSIRO, 2004 : Eucalyptus camaldulensis Dehnh. River Red Gum.
- angle Mackay, Norman and David Eastburn (eds) 1990 : The Murray. Murray-Darling Basin Commission, Canberra. ISBN 1-875209-05-0.
