Helmuth James Graf von Moltke
| Helmuth James Graf von Moltke | |
|---|---|
 Helmuth James Graf von Moltke, januaro 1945 | |
| Persona informo | |
| Naskiĝo | 11-an de marto 1907 en Krzyżowa, Świdnica County |
| Morto | 23-an de januaro 1945 (37-jaraĝa) en Malliberejo Plötzensee |
| Mortokialo | pendumo |
| Lingvoj | germana |
| Ŝtataneco | Germanio |
| Alma mater | Universitato de Oksfordo • Universitato de Vieno • Universitato de Hajdelbergo • Humboldt-Universitato en Berlino • Universitato de Vroclavo • Landheim Schondorf |
| Familio | |
| Patro | Helmuth von Moltke |
| Frat(in)o | Joachim Wolfgang von Moltke |
| Edz(in)o | Freya von Moltke |
| Infano | Helmuth Caspar von Moltke |
| Okupo | |
| Okupo | juristo • advokato • rezistobatalanto |
Helmuth James Graf von Moltke (naskiĝinta en la 11-a de marto 1907 en Krzyżowa, murdita en la 23-a de januaro 1945 en Berlino) estis germana juristo kiu, kiel soldatservanto en la germana rekognoska sekcio, funkciis por subfosi germanajn homaj-rajtoj-misuzojn de homoj en teritorioj okupitaj fare de Germanio dum Dua Mondmilito kaj poste iĝis fondmembro de la Kreisau-cirklo (Kreisau estas la tiama germana nomo de Krzyżowa), rezista grupo, kies membroj kontraŭbatalis la registaron de Adolf Hitler en Nazia Germanio.
La nazia registaro ekzekutigis von Moltke por ŝtatperfido. La amikoj de Moltke diskutis pri Germanio bazita sur moralaj kaj demokrataj principoj kiuj povis formiĝi post Hitler. Li estis la pranepo de la fama germana generalo Helmuth von Moltke, de kiu li heredis biendomon en Krzyżowa.
Frua vivo[redakti | redakti fonton]
Lia patrino Dorothy (nask. Rose Innes), estis sudafrikanino de brita deveno, la filino de Sir James Rose Innes, ĉefĵuĝisto de la Unio de Sud-Afriko de 1914 ĝis 1927. La gepatroj de Moltke estis kristanaj sciencistoj, lia patrino adoptis la religion de lia patro post geedziĝo. Lia patro iĝis Kristanscienco-terapiisto kaj instruisto kaj ambaŭ gepatroj estis en la grupo kiu tradukis la unuan germanan eldonon de la Kristanscienco-lernolibro Science and Health with Key to the Scriptures de Mary Baker Eddy. Pro kialoj de familitradicio, Moltke decidis iĝi konfirmita misiisto kiam li estis 14-jara.
Eduko[redakti | redakti fonton]
De 1927 ĝis 1929, Moltke studis jurajn kaj politikajn sciencojn en Vroclavo, Vieno, Hajdelbergo, kaj Berlino. En 1931 li geedziĝis kun Freya Deichmann, kiun li renkontis en Aŭstrio. En 1928 Moltke iĝis engaĝita kun postgimnaziinstruistoj kaj junularasociaj gvidantoj en la organizo de Löwenberger Arbeitsgemeinschaften en kiu senlaboraj junaj laboristoj kaj junaj farmistoj estis alportitaj kune kun studentoj, tiel ke unu povus lerni aferojn de la aliaj. Ili ankaŭ pridiskutis sociajn faktorojn, devontigojn kaj rajtojn. En Krzyżowa, oni utiligas neuzatajn partojn de la bieno por farmaj eksperimentoj, kio rezultiĝis en severa kritiko fare de najbaraj terposedantoj.
En 1934, Moltke trapasis la unuan grandan ekzamenon juristan. En 1935, li rezignis pri la alloga ŝanco iĝi juĝisto ĉar li havintus devon membriĝi al NSDAP. Anstataŭe, li malfermis advokatan oficejon en Berlino. Kiel advokato komercanta pri internacia juro, li helpis al viktimoj de Hitler-reĝimo elmigri, kaj vojaĝis eksterlanden por konservi kontaktojn. Inter 1935 kaj 1938, Moltke regule vizitis Brition, kie li faris la anglan juristan trejnon en Londono kaj Oksfordo.
Internacijura sekcio ene de Abwehr[redakti | redakti fonton]
Ĉe eksplodo de la Dua mondmilito Moltke tuj estis rekrutita fare de la rekognoska servo (Abwehr) por la pola kampanjo sub admiralo Wilhelm Canaris, kiel eksperto en militjuro kaj internacia publika juro. La laboro de Moltke por Abwehr plejparte implikis temis pri kompreno de eksterlandaĵoj, de armeaj ataŝeoj kaj eksterlandaj gazetoj, kaj novaĵo de militist-politika graveco. Moltke konservis la ligon inter la Wehrmacht-ĉefkomandejo kaj la ministerio pri eksteraj aferoj. Nekutime, li elektis ne porti uniformon. En liaj vojaĝoj tra de Germanoj okupata Eŭropo, li observis multajn ofendojn kontraŭ homaj rajtoj kion li provis ĉesigi per insistado ke Germanio observu la Ĝenevan Traktaton kaj per lokaj agoj en kreado pli bonaj kondiĉoj por lokaj loĝantoj. En oktobro 1941, Moltke skribis, "Certe pli ol mil homoj murdatas ĉiun tagon kaj pliaj mil germanaj viroj estas alkutimigitaj por murdi ... Kion mi devas diri kiam al mi estos demandita: kion vi faris dum tiu tempo?" En la sama letero li diris, "Ekde sabato la berlinaj judoj estas kolektitaj, tiam ili estas senditaj for kun siaj pakaĵoj ... . Kiel povas iu ajn scii tiujn aĵojn kaj daŭre ĉirkaŭpromeni libera?"
Moltke esperis ke per siaj ekzpertizoj li povus havi humanitaran efikon al militaĵoj, kaj estis apogita en tio fare de kontraŭ-Hitler oficiroj kiel ekzemple Canaris kaj generalmajoro Hans Oster, ĉefo de la Centra divizio. Dum la milito de Nazia Germanio kun Sovet-Unio, Moltke skribis kontestatan opinion instigantan Germanion sekvi kaj la Ĝenevan Traktaton kaj la Konvencion de Hago, por observi internacian juron kaj por antaŭenigi reciprokan bonan traktadon por germanaj militkaptitoj; tamen li estis konfrontita per la fakto ke Rusio ne estis subskribinto al la interkonsentoj. Feldmarŝalo Wilhelm Keitel priskribis la Ĝenevan Traktaton kiel "produkton de nocio de kavalireco de iama epoko." Li plue reagis al sia opozicio al la brutalecoj de Naziismo ordigante deportadon de judoj al landoj kiuj disponigis protektejon, kaj atentigis pri psikologiaj problemoj ĉe germanaj soldatoj post travivado kaj partoprenado en amasmortigoj de judoj kaj orientaj eŭropanoj. Pro sia aliro al tiuj informoj la sinteno negativa al la milito kaj la tuta programo de la nazia partio.
En 1943 Moltke vojaĝis al Istanbulo pro du kialoj. La oficiala kaŭzo estis preni kelkajn germanajn komercajn ŝipojn konfiskitajn fare de Turkio. La reala kialo estis lia partopreno por fini Mondmiliton kune kun kontraŭ-hitleraj elementoj de la germana armeo, germanaj rifuĝintoj vivantaj en Turkio, membroj de la Strategiaj Servoj (OS), la Abwehr kaj la germana ambasadoro al Turkio, Franz von Papen. Tiu grupo pasigis raporton al la aliancanoj, kiuj atingis prezidanton Roosevelt. Tamen, la konsultistoj de Roosevelt, inkluzive de Henry Morgenthau Jr., konsilis kontraŭ la kredindeco de la raporto.
Neviolenta rezisto al la naziaro[redakti | redakti fonton]
Moltke ankaŭ kaŝe disvastigis la informojn koncerne la militon kaj la koncentrejojn, al amikoj ekster la nazia partio, inkluzive de membroj de la rezisto en okupita Eŭropo. Malsekretigitaj britaj dokumentoj rivelas ke li dufoje provis kontakti britajn oficialulojn, inkluzive de amikoj de Oksfordo, ofertante fari ĉion por helpi ilin; tamen la britoj rifuzis la unuan fojon, konfuzante lin kun lia onklo, la germana ambasadoro al Hispanio, kaj respondis al la dua oferto ke ili nur volis vidi faktojn, ne havi paroladojn. Moltke posedis fortajn religiajn konvinkiĝojn kaj en letero (1942) kontrabandita al brita amiko Lionel Curtis, Moltke skribis: "Hodiaŭ, ne multnombra, sed aktiva parto de la germanaj homoj komencas ekkompreni, ne ke ili estis misgviditaj, ne ke malbonaj tempoj atendas ilin, ne ke la milito povas finiĝi en malvenko, sed ke kio okazas estas peko kaj ke ili kaŭzas propre ĉiun teruran faron kiu estis farita - nature, ne laŭ la sekulara signifo, sed kiel kristanoj." En la sama letero, Moltke skribis ke antaŭ la 2-a Mondmilito, li kredis ke estis eble esti komplete malfavora al Naziismo sen kredado je dio, sed li nun deklarus siajn iamajn ideojn "malĝustaj, tute malĝustaj". En la opinio de Moltke, nur per kredado je dio oni povis esti totala kontraŭulo de la nazioj.
Kreisau-cirklo[redakti | redakti fonton]
En Berlino Moltke havis konataron kiuj kontraŭbatalis Naziismon kaj kiu renkontiĝis ofte tie, sed dum tri okazoj renkontis en Krzyżowa. Tiuj tri hazardaj renkontiĝoj estis la bazo por la esprimo Kreisauer Kreis (=rondoj de K.). La renkontiĝoj tie havis tagordon de bone organizitaj diskuttemoj, komencante kun relative sendanĝeraj kiel kovro. La temoj de la unua renkontiĝo de majo 1942 inkludis la fiaskon de germanaj instruaj kaj religiaj institucioj por fordefendi la pliiĝon de Naziismo. La temo de la dua renkontiĝo en aŭtuno 1942 estis sur postmilita rekonstruo, supozante la verŝajnan malvenkon de Germanio. Tio inkluzivis kaj ekonomian planadon kaj aŭtonomion, evoluigante tuteŭropan koncepton kiu datumis de antaŭ la fondo de Eŭropa Unio je preskaŭ sesdek jaroj. La tuto resumitis en dokumentitaj rezolucioj. La tria renkontiĝo en junio 1943temis pri la metodo pritrakti la heredaĵon de naziaj militkrimoj post la falo de la diktaturo. Tiuj kaj aliaj renkontiĝoj rezultigis "Principojn por la post-nazian ordo" kaj "Instrukciojn por regionaj komisaroj". Moltke petis al sia edzino Freya ilin kaŝi en loko kiun eĉ li ne sciis. Moltke kontraŭbatalis la murdon de Hitler. Li avertis ke se oni sukcesus, Hitler iĝus martiro, dum se oni malsukcesus, ĝi eksponus tiujn malmultajn individuojn inter la germana gvidantaro al problemoj: sed ili necesus por konstrui demokratan ŝtaton post la kolapso de la Third Reich. La 20-an de julio 1944 fariĝis atenco kontraŭ, kiun la Gestapo utiligis kiel pretekston por elimini perceptitajn kontraŭulojn al la nazireĝimo. En la sekvo de la intrigo proksimume 5,000 el la kontraŭuloj de Hitler estis efektivigitaj.
Aresto, testo kaj ekzekuto de la Gestapo[redakti | redakti fonton]
La pensmaniero kaj liaj malaproboj de Moltke de ordoj kiuj estis en konflikto kun internacia juro ambaŭ metis lin ĉe risko de aresto. Efektive, la Gestapo arestis lin en januaro 1944. Jaron poste, en januaro 1945, li aperis, kune kun pluraj da liaj kunrégime kontraŭuloj, antaŭ la tribunalo Volksgerichtshof, prezidita de Roland Freisler. Ĉar neniu indico povus esti trovita ke Moltke partoprenis iun komploton kaŭzi puĉon, Freisler devis inventi akuzon. Ĉar Moltke kaj liaj amikoj diskutis Germanion bazitan sur moralaj kaj demokrataj principoj kiuj povis formiĝi post Hitler, Freisler rigardis tiun diskuton kiel ŝtatperfidon. Hanns Lilje skribas en sia aŭtobiografio ke ĉar Moltke staris antaŭ la tribunale, li "posedis, kun klara rekono de la fakto ke la mortopuno jam estis decidita, la moralan kuraĝon por atako kontraŭ Freisler kaj la tuta institucio". En du leteroj skribitaj al lia edzino en januaro 1945 dum kaptiteco en Tegel, Moltke notis kun konsiderinda fiereco ke li estis efektivigota por liaj ideoj, ne liaj agoj, punkto kiuj estis emfazitaj kelkajn fojojn fare de Freisler. En unu letero, Moltke notis "Tiel ke ĝi estas dokumentita, ke ne planoj, ne preparoj, sed la spirito kiel tia devas esti persekutita. Vivu Freisler!" En la dua letero, Moltke asertis ke li staris antaŭ la tribunalo" ... ne kiel protestanto, ne kiel nobelo, ne kiel aristokrato, ne kiel pruso, ne kiel germano ... sed kiel kristano kaj nenio alia". Li skribis: "Sed de kio la Hitlera Germanio estas tiel terurita ... estas finfine la sekvanta: privata individuo, ties edzo, du klerikoj de ambaŭ konfesioj priparolintaj demandojn de la praktikaj, etikaj postuloj de kristanismo. Nenio alia. Pro tio sole ni estas kondamnitaj ... . mi ĵus ploris iomete, ne ĉar mi estis malĝoja aŭ melankolia ... sed ĉar mi estas danka kaj movita per tiu pruvo de la ĉeesto de dio." Moltke estis mortkondamnita la 11an de januaro 1945 kaj ekzekutita dek du tagojn poste en Plötzensee. En letero adresita al la du filoj kaj verkita en la lasta prizono, li rivelis sian instigon por rezistado: "De kiam Nacisocialismo funkciigis, mi klopodis por igi ĝiajn sekvojn pli mildaj por ĝiaj viktimoj kaj por prepari vojon al ŝanĝo. En tio, mia konscienco pelis min - finfine, tio estas la devo de viro."
Rekono[redakti | redakti fonton]
En 1989, al Moltke estis postmorte aljuĝita la Geschwister-Scholl-premio por sia laboro. En 2001 la germana Sekcio de la Internacia Socio por Militistaro-Juro kaj la Juro de Milito establis la Helmuth-Jakobo-von-Moltke-premion por honori elstarajn laborojn en la kampo de sekurecpolitiko. Moltke fariĝis elstara simbolo de morala opozicio al la nazireĝimo. La 11an de marto 2007, la centjara datreveno naskiĝitaga de Moltke estis festita en la Franca Katedralo en Berlino, kie li estis priskribita fare de germana kancelierino Angela Merkel kiel simbolo de "Eŭropa kuraĝo". Lia vivo estis la temo de dokumenta filmo (1992) nomumita por Oskaro The Restless Conscience: Resistance to Hitler Within Germany 1933-1945. Biografio de Günter Brakelmann kompilas la leterojn de Moltke, taglibron, kaj aliajn artikolojn prizorgitajn fare de lia edzino. Scott Horton, prezidanto de la Novjorka komisiono sur internacia juro citis paralelojn inter la sintenoj de la germana ĉefa stabo dum 2-a Mondmilito kaj tiuj de la George-W.-Bush-registaro dum la Iraka Milito, koncerne sekvadon al la Ĝeneva kaj la Haga Konvencioj: ĉar ambaŭ estis nomintaj tiujn traktatojn "kuriozaj" kaj "malnoviĝintaj", kaj ne uzeblaj. Li raportis ke von Moltke "pledis en fortaj esprimoj por respekto da la rajtoj laŭ la Ĝenevaj Traktatoj por malamiksoldatoj, civiluloj, kaj neregulaj batalistoj sur la Orienta Fronto: tio paralelis kiam Colin Powell admonis sian prezidanton Bush 6 jardekojn poste.
Fonto[redakti | redakti fonton]
Tiu ĉi artikolo estas traduko de la samtitola artikolo el la anglalingva Vikipedio. Por piednotoj vidu tie.
Literaturo[redakti | redakti fonton]
- Balfour, Michael, and Frisby, Julian, Helmuth von Moltke: A Leader Against Hitler, London: Macmillan, 1972.
- Rothfels, Hans, The German Opposition to Hitler, London: Oswald Wolff, pages 112, 114, 122.
- von Moltke, Freya (2003), Translator: Winter, Julie M., ed., Memories of Kreisau & The German Resistance, Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press, ISBN 0-8032-4669-2
- von Moltke, Helmuth James, Transl. and ed. by von Oppen, Beata Ruhm, Letters to Freya: 1939–1945, New York: Alfred A. Knopf, ISBN 0-394-57923-2
- Finker, Kurt: Graf Moltke und der Kreisauer Kreis. Dietz, Berlin 1993 ISBN 3-320-01816-7
- Lilje, Hanns: Im finsteren Tal, Reihe Stundenbücher Bd. 25, Furche Verlag, Hamburg
- von Moltke, Freya, "Die Verteidigung europäischer Menschlichkeit", in: Aus Politik und Zeitgeschichte, Beilage zur Wochenzeitschrift", Bundeszentrale für Politische Bildung, Heft B27/2004
- von Moltke, Freya, "Erinnerungen an Kreisau 1930-1945", München 1987/2001
- von Schwerin, Franz: Helmuth James Graf von Moltke. Im Widerstand die Zukunft denken. Zielvorstellungen für ein neues Deutschland. Schöningh, Paderborn u. a. 1999 ISBN 3-506-73387-7
- Kurt Finker: Graf Moltke und der Kreisauer Kreis. Dietz, Berlin 1993, ISBN 3-320-01816-7
- Franz von Schwerin: Helmuth James Graf von Moltke. Im Widerstand die Zukunft denken. Zielvorstellungen für ein neues Deutschland. Schöningh, Paderborn 1999, ISBN 3-506-73387-7
- Hanns Lilje: Im finsteren Tal. Stundenbücher Bd. 25, Furche Verlag, Hamburg
- Freya von Moltke: Erinnerungen an Kreisau, 1930–1945. Beck, München 1987/2001, ISBN 978-3-406-51064-9
- Freya von Moltke: Die Verteidigung europäischer Menschlichkeit, in: Aus Politik und Zeitgeschichte. Beilage zur Wochenzeitung, Hg. Bundeszentrale für Politische Bildung, Heft 27, 2004, teksto surrete
- Günter Brakelmann: Helmut James von Moltke 1907–1945. Eine Biographie. Beck, München 2007, ISBN 978-3-406-55495-7
- Jochen Köhler: Helmuth James von Moltke. Geschichte einer Kindheit und Jugend. Rowohlt, Reinbek 2008, ISBN 3-498-06388-X
- Hans Mommsen: Eine neue Zeitrechnung. Die Solidarität kleiner Gemeinschaften als konservative Variante des Hellmuth James Graf von Moltkes Vision einer europäischen Nachkriegsordnung, 10. März 2007, S. 23
- Hans Mommsen: Alternative zu Hitler. Studien zur Geschichte des deutschen Widerstandes. Beck, München 2000, ISBN 3-406-45913-7
- Jochen Kleining: M. Kempinski & Co. - Die „Arisierung“ eines Berliner Traditionsunternehmens. Diplomica, Hamburg 2008, ISBN 978-3-8366-6194-2
- Elke Endraß: Gemeinsam gegen Hitler. Pater Alfred Delp und Helmuth James Graf von Moltke. Kreuz Verlag, Stuttgart 2007, ISBN 978-3-7831-2881-9