Jakub Jan Ryba
| Jakub Jan Ryba | |
|---|---|
 ĉeĥa pedagogo, komponisto kaj poeto | |
| Persona informo | |
| Naskiĝo | 26-a de oktobro 1765 en Přeštice |
| Morto | 8-a de aprilo 1815 en Voltuše ĉe Rožmitál pod Třemšínem |
| Mortokialo | ĝismorta sangoperdo |
| Tombo | Starý Rožmitál |
| Lingvoj | ĉeĥa |
| Ŝtataneco | Reĝlando Bohemio |
| Familio | |
| Patro | Jakub Jan Ryba |
| Infano | Josef Arnošt Ryba |
| Okupo | |
| Okupo | komponisto • dirigento • instruisto • poeto • tradukisto • muzikisto • memuaristo |
| Verkoj | Czech Christmas Mass |
(
Aŭskultu fragmenon el la kristnaska meso Ho, majstro)
Jakub Jan RYBA (Jakobo Johano Ryba) estis ĉeĥa pedagogo, komponisto kaj poeto, aŭtoro verŝajne de la plej konata ĉeĥa kristnaska meso – Ho, majstro, leviĝu rapide (Ĉeĥa meso kristnaska), kiun oni nun ludas dum Kristnasko en Belgio, Francio, Japanio, Svislando... Ties aŭtoro Jakub Jan Ryba fariĝis fenomeno, al kiu oni eĉ ne aranĝis sepulton – onidire li ne meritis ĝin, memmortiginto.
Biografio
Jan Jakub naskiĝis la 26-an de oktobro 1765 en Přeštice. Ĉi tie lia patro – instruisto kaj muzikisto – komencis doni al li bazan muzikan klerecon. Kiam Jakub estis sesjara, la familio transloĝiĝis ĝis Nepomuk, kie naskiĝis lia patro. Ĉi tie li kantis en ĥoro, li vionludis kaj pianludis, pli poste li ankaŭ orgenludis kaj la patro inicis lin en misterojn de harmonio. Jakub ĉi tie komencis ankaŭ komponi. Jan Vaněček, onklo de Jakub, ekkonis en la junulo talenteman muzikiston kaj li proponis al la gepatroj, ke li kunprenos lin kun si en Pragon. En Prago Jan studis en senpaga piarista seminario, li vizitis prezentojn de tiamaj eminentaj muzikartistoj kaj kun sia klasa profesoro li praktikis muzikon ankaŭ aktive. Li komponis ĉi tie 12 piankoncertojn, 24 kvartetojn, kvinteton, 4 koncertojn, 8 serenadojn, kvanton da menuetoj kaj germanaj dancoj, multajn kantojn, operon, meson kaj aliajn kamerajn komponaĵojn. Ĉio ĉi atestis pri lia grandega muzika talento. Kelkaj komponaĵoj li verkis rekte en voĉojn, dumtage li komponis ankaŭ pli ampleksan verkon, kiu estis poste ankoraŭ en la sama tago ludata. Tiamaniere Jakub komencis perlabori. En 1785 Jakub devis forlasi Pragon pro deziro de lia patro. Poste li mallongan tempon restadis en Nepomuk kaj pli poste en Mníšek pod Brdy ĉe sia parenco Josef Jan Jakoubek. Ĉi tie li validigis ankaŭ la proprajn komponaĵojn kaj ankaŭ li ĉi tie verŝajne interkonatiĝis kun kelkaj komponaĵoj de Wolfgang Amadeus Mozart.
En la jaro 1788 foriris ĝis Rožmitál, kie oni serĉis anstataŭ malsaniĝinta maljuna instruisto sekvanton. En 1790 li edziĝis kun Anna, filino de burgrafo de Rožmitál. La geedziĝo okazis en Třebsko. La fianĉino estis 18-a jara kaj la fianĉo 24-a jara. Jakub poste senĉese pli ofte venas en konflikton kontraŭ loka eklezia administranto Kašpar Zachar – la paroĥestro ne estas amiko de nova lerneja establo. Li ne interesiĝas pri oficaj direktivoj, li ne legas ilin kaj ne direktas sin per ili. Tute sufiĉas al li, se infanoj scias ministranti, kanti kaj reparoli kristanisman sciencon... Li ne demandas, ĉu la infanoj komprenas ĉion... Principoj la miaj kaj de la paroĥestro diferenciĝas kiel la nigra kaj la blanka koloroj, skribas Jakub. En la jaroj 1788 – 1795 Jakub verkis pli ol tridek mesojn de diversaj tipoj. La plej konata fariĝis la ĉeĥa kristnaska meso Ho, majstro, leviĝu rapide. Ĝi estiĝis en la jaro 1796 kaj verŝajne ĝi estis unuafoje prezentita ĝuste en Rožmitál. Kvankam tiu ĉi komponaĵo konservas formon de meso, ĝi havas karakteron de ĉeĥa popola pastra ludo priskribanta naskiĝon de Jesuo kaj ties donacadon de ordinaraj homoj. Ankaŭ en pluraj templaj komponaĵoj, vesperkantoj kaj arioj, Jan Jakub Ryba muzikigas ĉeĥajn tekstojn – kiel li diras mem, "el latine kantataj psalmoj li ne havas religian ĝuon, nek kantantan nek aŭskultantan..."
Al fino de sia vivo Jakub estis malsana, pli ofte li evitis de homoj, li promenis tra ĉirkaŭaj herbejoj kaj arbaroj, plimulte sola. La fino de la vivo de Ryba estas tragika – la 8-an de aprilo 1815 Jan Jakub Ryba memmortigas sin, suferata pro ekzistigaj problemoj. Sepultita li estas poste malproksime malantaŭ la urbo, nur kvardek jaroj post lia morto liaj korprestaĵoj estas transportitaj en urban tombejon en Rožmitál.
Ĉeĥa kristnaska meso
En la sondosiero (supre aŭskultebla) estas aŭdebla fragmento el la ĉeĥa kristnaska meso Ho, majstro, leviĝu rapide. Jen estas la vortoj el la fragmento (ĉeĥe):
Hej mistře,
vstaň bystře,
vzhlédni na jasnost,
nebes na švarnost,
krásu uhlídáš,
v tento noční čas.
Bibliografio
ĉeĥlingve
- Jiří Berkovec: Jakub Jan Ryba, Prague, 1995, ISBN 80-85787-97-0
- Václav Spěváček: Jakub Jan Ryba, vychovatel našeho lidu [Jan Jakub Ryba, Educator of Our Nation], Prague, 1984
- Jan Němeček: Jakub Jan Ryba: život a dílo [Jan Jakub Ryba, Life and Works], Prague, 1963
esperantlingve
Jana Holcová: Jan Jakub Ryba. En: Dio benu 1999/36-4
Eksteraj ligiloj
Sondosieroj
- sonregistraĵoj el pluaj partoj de la Ĉeĥa Kristnaska Meso: