Julio Baghy

Julio Baghy
	; Julio Baghy
Persona informo
Aliaj nomoj	Jobo, Paĉjo
Naskiĝo	13-an de januaro 1891; en Szeged, Aŭstrio-Hungario
Morto	18-an de marto 1967; en Budapeŝto, Hungario
Mortokialo	malsano
Tombo	Malnova tombejo de Budapeŝto
Lingvoj	Esperanto • hungara
Nacieco	hungaro
Ŝtataneco	Hungario
Subskribo
Familio
Patro	Gyula Baghy
Patrino	Mária Bodrogi
Okupo
Okupo	aktoro • romanisto • poeto • eldonisto • esperantisto • verkisto
Esperanto
Verkis en Esperanto	liaj verkoj
Aliaj aktivaĵoj	Cseh-metoda instruisto
Akademiano	vicprezidanto de AE
Esperantistiĝis en	1911
	v • d • r

Reviziita versio de ĉi tiu paĝo, aprobita je 25 mar. 2015, estis bazita sur ĉi tiu versio.

Julio BAGHY ([ˈʝulɒ ˈbɒgi] originale BAGHY Gyula, pseŭdonome Jobo kaj Paĉjo), (naskiĝis la 13-an de januaro 1891 en Szeged, mortis la 18-an de marto 1967 en Budapeŝto) estis verkisto kaj aktoro. Naskita en Hungario, li lernis Esperanton en 1911 kaj komencis sian laboron por la Esperanto-movado dum sesjara milita kaptiteco en Siberio. Elstara movadano kaj Esperanto-instruisto. Iama vicprezidanto de la Akademio de Esperanto.

Lia vivo

Lia patro estis drama aktoro kaj lia patrino estis teatra sufloro. Post siaj lernejaj studoj ankaŭ li fariĝis aktoro kaj reĝisoro de diversaj teatraĵoj. La milito rompis lian karieron kaj ses jarojn li devis pasigi for de sia patrujo en rusa militkaptiteco. Ankoraŭ dum lia junaĝo multaj liaj poemoj kaj noveloj hungarlingvaj aperis en hungaraj gazetoj. En 1911 li ekkonis Esperanton kaj ĝia "interna ideo" tuj forlogis lin. Lia ampleksa Esperanto-agado komenciĝis jam en la Siberia militkaptitejo, kie li gvidis multajn kursojn por diversnacianoj. Reveninte al Hungarujo post la milito, li fariĝis unu el la ĉefaj gvidantoj de la Esperanto-movado: multaj diversgradaj kursoj, gvidado de E-Rondo Amika, aranĝo de literaturaj vesperoj, ktp.

Esperanto-movado

Dum pluraj Universalaj Kongresoj li estis aktoro (kaj reĝisoro) de la kongresaj teatraĵoj, ekzemple en UK 1923 en Nurembergo kun Teatra trupo de Literatura Mondo. Por la reorganizo de la internacia Esperanto-movado ellaboris detalan proponon: Publika letero (1931). Baghy agitis multe por plialtigi la spiritan nivelon de la esperantistaro; tion celis ankaŭ lia iniciato, laŭ kiu la naskiĝtago de Zamenhof fariĝis la tago de la esperanta libro. Kiel Cseh-metoda instruisto en la lastaj jaroj li gvidis multajn kursojn en Estonio, Latvio, Nederlando, Francio, ktp.

Baghy kunlaboris al multaj Esperanto-gazetoj, kaj estis unu el la ĉefredaktoroj de Literatura Mondo (ĝis 1933). Liajn verkojn karakterizas la tendenco, kiun esprimas lia devizo: "Amo kreas pacon, Paco konservas homecon, Homeco estas plej alta idealismo." Liaj unuaj poemoj venis el rusa militkaptiteco; ili kaŭzis surprizon kaj ĝojon. Zamenhof kaj la antaŭmilitaj Esperanto-poetoj estis baritaj de la lingvo, kiu donis malmulte da eblecoj. Zamenhof mem povis forgesigi la neperfektecon de la poezia lingvo, almenaŭ plejparte, per sia sincera, nobla, arda sento, kiu kreskis super la formaĵojn. Sed krom la eksperimentoj de Grabowski, neniu poeto volis aŭ povis elperforti sin el la frua tradiciemo de la juna esperanta poezio.

Post la mondmilita apatio kun multobligita forto eksonis la individua, nova, melodiriĉa poezio de Baghy. Lia unua poemaro, Preter la vivo (1922) montris novan vojon al la Esperanto-poezio; la vorto, la rimo, la bildoj ricevas novan signifon kaj en la abundo de la novaj belaĵoj la leganto estas forsorĉita, ĉu temas pri individua temo, ĉu pri homaranismaj pensoj. En lia verkaro eĉ la multe prikantitaj temoj aperas kun la efiko de la novo, ĉar la verkado estas lia bezono kaj li ĉiam trovas originalan formon en la esprimo de siaj sentoj. Feliĉe li retrovas la asonancon, novajn formajn eblojn. En la dua poemvolumo, Pilgrimo (1926), lia talento plimaturiĝas, sed samtempe pli forte aperas lia patoso, kiu donas al lia poezio iom romantikisman aromon, sen forigi nian intereson. La poemoj, troveblaj en la Migranta Plumo (1929) montras la serĉadon de novaj formoj. En la lasta poemvolumo La vagabondo kantas (1933) Baghy reiras al la klasika Esperanto-lingvo kaj inter puritanaj kadroj li pruvas sian eksterordinaran versfaran talenton, sed kun kelkfoje sentebla influo de la hungara poezio.

Kiel novelisto, en Dancu Marionetoj! (1927), Migranta Plumo, Printempo en la Aŭtuno (1931) li prezentas sin, kiel batalanto por la paco, uzante kelkfoje nigrajn kolorojn, sed kelkfoje la pintigitan krajonon de la satiristo. Sed en la laste citita longa novelo li desegnas per subtilaj pastelkoloroj, kun speciala ŝato de siaj figuroj, knabinon kaj knabon, kies burĝonan amon li prirakontas. Lia unua romano la Viktimoj (1926) estas romano el la militkaptita vivo; la stilo, konstruo, interna ardo, humoro tiom ligas la leganton, ke, malgraŭ la neverŝajneco de la romantikaj figuroj, estas ne eble ne ŝati la romanon, ĉar la poeto scias la manieron kredigi al ni, kion li kredas. Lia plej signifa verko estas la vasta romano Hura! (1930), kiu estas parte brila satiro de la homa socio kaj socianoj, parte utopio, kaj tiu parto paliĝas apud la majstra grimaco.

En la Migranta Plumo ni trovas liajn dramprovojn. En la verkado komence de 1930-aj (La vagabondo kantas; simplaj versoj; Verdaj Donkiĥotoj, romano kaj karikaturoj (1933)), Baghy ŝoviĝas ĉiam pli kaj pli al la satiro kaj li iĝas akra kaj forta kritikanto de la Esperanto-movado. Lia verko: La teatra korbo (1934) enhavas rememoraĵojn jam ekde la infanaĝo kaj konfesojn pri la homo kaj verkisto; ĝi kontribuas multajn interesajn detalojn ankaŭ al la esperantista kariero de Baghy.

Du el liaj verkoj ricevis akademiajn premiojn. Multajliaj noveloj kaj poemoj aperis en diversaj lingvoj.

„ Baghy, karese nomata Paĉjo, esprimis sentojn, kiuj dekomence estis karaj al la esperantistoj… Li evitis ligi sin al konataj politikaj-ideologiaj pozicioj kaj tiamaniere helpis al la meza nepolitikema esperantisto identigi sin kun lia idealo de homa frateco. Ulrich Lins ”

Verkoj

Arĝenta duopo, 1937, (Komuna volumo kun K. Kalocsay)
Aŭtuna foliaro, 1965, 1970
Bukedo, 1922, E.R.A. 15 pĝ.
Ĉielarko, 1966 - versa reverko de fabeloj de 12 popoloj
Dancu Marionetoj!, 1927, novelaro; 1931 aŭtora eldono, 1933 Literatura Mondo
En maskobalo - kvar unuaktaĵoj 1977, HEA
Heredaĵo 1939 La Verda Librejo, Ŝanghaj
Hura! - satira romano 1930; 1986 HEA
Hurra für nichts!' (germana traduko de Hurra! 1933) Innsbruck
Insulo de Espero, daŭrigo de Hura!, malaperinta dum la Dua mondmilito
Koloroj, 1960, PEA
La Teatra Korbo - novelaro, 1924, 1934 Leiden
La Vagabondo Kantas, 1933; 1937
La verda koro - facila legolibro 1937 Budapest, 1937 Rotterdam, 1947 Budapest, 1947 Rotterdam, 1948 Budapest, 1954 Rotterdam, 1962 Warszawa, 1965 Warszawa, 1969 Verona, 1969 Helsinki, 1978 Verona, 1982 Budapest
Le printemps en automne france 1961
Migranta Plumo - novelo 1923, 1929
Nik Nek kaj Kat Jen ??
Ora duopo 1966 Budapest (En komuna volumo kun Kolomano Kalocsay
Pilgrimo - poemaro 1926, 1991
Preter la vivo - poemaro 1923, 1931 Literatura Mondo, 1991 Eldonejo Fenikso
Printempo en la Aŭtuno, 1931 Köln, 1932 Ĉinio, 1972 Dask Esperanto Förlag
Sonĝe sub pomarbo - poema teatraĵo 1956 Warszawa, 1958 La Laguna
Sur sanga tero, 1933, 1991
Tavasz az őszben (Printempo en aŭtuno, hungare) 1930 Literatura Mondo
Verdaj Donkiĥotoj (noveloj kaj skeĉoj, kun unu romaneto), 1933 Budapest, 1996 Wien
Viktimoj - romano el la militkaptita vivo 1925, 1928, 1930, 1991
Viktimoj kaj Sur Sanga Tero reaperis en unu volumo en 1971.

Kovrilpaĝo de Verda koro, tre multaj lernis Esperanton el tiu libro

Kovrilpaĝo de Verda koro, tre multaj lernis Esperanton el tiu libro
Titolpaĝo de Arĝenta duopo (2-a volumo)
Kovrilpaĝo de En maskobalo
Kovrilpaĝo de Koloroj
Kovrilpaĝo de Ora duopo Budapeŝto 1966 Hungara Esperanto-Asocio
Unua paĝo el Dancu, marionetoj! kun subskribo de la aŭtoro
Artikolo en Heroldo de Esperanto, majo 1962

Artikolo en Heroldo de Esperanto, majo 1962
Dosiero:1962 Baghy (Heroldo)-2.jpg