Kantonoj de Svislando

Svislando dividiĝas en 26 kantonojn, kiuj estas jure la federaciaj ŝtatoj de la svisa konfederacio.

Organizo

Ĉiu kantono havas propran konstitucion kaj aŭtoritatojn leĝodonan, plenuman kaj jurisdikcian. Ĉiu kantono havas ankaŭ unuĉambran parlamenton (kantona konsilio) kun inter 49 kaj 180 parlamentanoj. La kantona registaro konsistas el kvin aŭ sep membroj, depende de la kantono.

Kompetencoj de la svisaj kantonoj

administra divido de Svislando

Publikaj aferoj, kiujn regulas nek la svisa konstitucio nek iu konfederacia leĝo, apartenas al la instanceco de la kantonoj. Al ili apartenas:

• ŝtata organizo
• lerneja sistemo
• publika sano (parte)
• plana kaj konstrua juroj (parte)
• polico
• tribunala regularo (parte)
• civilprocesleĝaro
• notaria regularo
• kantona kaj komunuma impostaj regularoj

Ĉar la konfederacio havas kunrajtojn en multaj el tiuj kampoj, ofte ekestas instanceca konflikto.

Kantonoj povas cedi al siaj komunumoj certan aŭtonomecon, kies formo varias inter la kantonoj.

En du kantonoj (Glaruso kaj Apencelo) la civitanaro decidas en publika kunveno (landkomunumo) pri siaj kantonaj reprezentantoj kaj pri faktaj demandoj. En ĉiuj aliaj kantonoj ekzistas nur ordinaraj balotoj.

Historio

En la historio de Svislando la rolo de la kantonoj pasis grandan evoluon. En la Svisa Ĵurkomunumo, kiu unue ek de 1291 konsistis el la tri prakantonoj (Urio, Ŝvico kaj Untervaldo aliĝis en la 16-a jarcento la urbaj ŝtatoj Zuriko, Berno, Lucerno, Zugo kaj la kampara kantono Glaruso, kiuj formis la Ok Malnovajn Lokojn. Al tiuj poste aliĝis pliaj kvin lokoj. Aliaj lokoj alvenis al Svislando per milita ekspansio. Ĝis la Helveta Revolucio en 1798 tiuj kantonoj fakte ne formis konfederacion sed lozan ligon de sendependaj ŝtatoj unuflanke kaj de komune kontrolataj kolonioj aliflanke. En la Helveta Respubliko sub la franca influo estis formita tuta serio de novaj kantonoj kiel la Kantono Linth, la Kantono Baden aŭ la Kantono Säntis. En la mediacia konstitucio post la malfondo de la Helveta Respubliko la plej multaj de tiuj malnovaj kantonoj denove malaperis. Dum estis fonditaj aliflanke novaj kantonoj kiel Kantono Sankt-Galo. Sian hodiaŭan formon Svislando ricevis per la kreo de la Svisa Konfederacio en la jaro 1848. En 1971 post longa disputo estis per secesio de Kantono Berno kreiita la plej juna svisa kantono, nome Kantono Ĵuraso.

Listo de la svisaj kantonoj

ISO / aŭtokodo	blazono	kantono	aliĝo	ĉefurbo	loĝantoj 1	areo 2	loĝantoj per km² – 3	komunumoj5	lingvoj
ZH		Zuriko	1351	Zuriko	a12726001'272'600 (1)	a00017291'729 (7)	a0000729729 (3)	a0000171171	germana
BE		Berno	1353	Berno	a0957100957'100 (2)	a00059595'959 (2)	a0000160160 (15)	a0000398398	germana, franca
LU		Lucerno	1332	Lucerno	a0356400<356'400 (7)	a00014931'493 (9)	a0000238238 (9)	a000009797	germana
UR		Urio	1291	Altdorf	a003510035'100 (24)	a00010771'077 (11)	a000003333 (25)	a000002020	germana
SZ		Ŝvico	1291	Ŝvico	a0137500137'500 (17)	a0000908908 (13)	a0000150150 (16)	a000003030	germana
OW		Obvaldo *	1291	Sarno	a003330033'300 (25)	a0000491491 (19)	a000006868 (22)	a00000077	germana
NW		Nidvaldo *	1291	Stans	a003980039'800 (22)	a0000276276 (22)	a0000143143 (18)	a000001111	germana
GL		Glaruso	1352	Glaruso	a003820038'200 (23)	a0000685685 (17)	a000005656 (23)	a000002727 3 (ekde 2011)	germana
ZG		Zugo 8	1352	Zugo	a0106500106'500 (18)	a0000239239 (24)	a0000440440 (5)	a000001111	germana
FR		Friburgo	1481	Friburgo	a0254000254'000 (11)	a00016711'671 (8)	a0000149149 (17)	a0000182182	franca, germana
SO		Soloturno	1481	Soloturno	a0247900247'900 (12)	a0000791791 (16)	a0000313313 (7)	a0000126126	germana
BS		Bazelo Urba *	1501	Bazelo	a0185600185'600 (15)	a000003737 (26)	a00050465'046 (1)	a00000033	germana
BL		Bazelo Kampara *	1501	Liestal	a0266100266'100 (10)	a0000518518 (18)	a0000513513 (4)	a000008686	germana
SH		Ŝafhaŭzo	1501	Ŝafhaŭzo	a007380073'800 (19)	a0000298298 (20)	a0000248248 (8)	a000003333	germana
AR		Apencelo Ekstera *	1513	Herisaŭ 4	a005260052'600 (21)	a0000243243 (23)	a0000217217 (12)	a000002020	germana
AI		Apencelo Interna * 13	1513	Apencelo	a001520015'200 (26)	a0000173173 (25)	a000008787 (20)	a00000066	germana
SG		Sankt-Galo	1803	Sankt-Galo	a0460000460'000 (5)	a00020262'026 (6)	a0000227227 (11)	a000008989	germana
GR		Grizono	1803	Koiro	a0187800187'800 (14)	a00071057'105 (1)	a000002626 (26)	a0000208208	germana, romanĉa, itala
AG		Argovio	1803	Araŭo	a0569300569'300 (4)	a00014041'404 (10)	a0000403403 (6)	a0000231231	germana
TG		Turgovio	1803	Fraŭenfeld	a0234300234'300 (13)	a0000991991 (12)	a0000235235 (10)	a000008080	germana
TI		Tiĉino	1803	Bellinzona	a0322300322'300 (8)	a00028122'812 (5)	a0000114114 (19)	a0000201201	itala
VD		Vaŭdo	1803	Laŭzano	a0654100654'100 (3)	a00032123'212 (4)	a0000205205 (14)	a0000382382	franca
VS		Valezo	1815	Sion	a0291600291'600 (9)	a00052245'224 (3)	a000005555 (24)	a0000158158	franca, germana
NE		Neŭŝatelo	1815	Neŭŝatelo	a0168400168'400 (16)	a0000803803 (15)	a0000209209 (13)	a000006262	franca
GE		Ĝenevo	1815	Ĝenevo	a0430600430'600 (6)	a0000282282 (21)	a00015201'520 (2)	a000004545	franca
JU		Ĵuraso	1979	Delemonto	a006910069'100 (20)	a0000838838 (14)	a000008282 (21)	a000008383	franca
CH		Svislando	1291	Berno	a74591007'459'100	a004128541'285	a0000174174	a00027732'773	germana, franca, itala, romanĉa

Rimarkoj:

Inter krampoj ĉiam la rango. 1 stato: 31-a de decembro 2005. svisa Federacia Oficejo pri Statistiko 2 km² 3 loĝantoj po km², Stand 2000

4 sidejo de la registaro kaj la parlamento, sidejo de la ĉefa juĝejo kaj la polico estas Trogen 5 stato: 1-a de januaro 2005 8 ĝis ĉi-tie: la ok malnovaj lokoj 13 ĝis ĉi-tie: la dek tri malnovaj lokoj

• = duonkantonoj: duonkantonoj Ausserrhoden kaj Innerrhoden estigas kantonon Appenzell, Bazelo Kampara kaj Bazelo Urba formas kantonon Bazelo, Nidwalden kaj Obwalden formas Unterwalden.