Kariba Maro
| Kariba Maro | |
|---|---|
| maro | |
|
| |
| Mapo de Kariba Maro. | |
| Profundeco | |
| Maksimuma | 7,686 m |
| Areo | 2.754.000 km² |
| Supra tutaĵo | Atlantika Oceano |
| Najbaraj tutaĵoj | Meksika Golfo |
| Kontinento | Nordameriko Sudameriko |
| Landoj |  Venezuelo  Kolombio  Panamo  Kostariko  Nikaragvo  Honduro  Gvatemalo  Belizo  Meksiko  Navasa Insulo  Jamajko  Haitio  Dominika Respubliko  Kubo  Porto-Riko  Britaj Virgulininsuloj  Usonaj Virgulininsuloj  Dominiko  Gvadelupo  Antigvo kaj Barbudo  Sankta-Kito kaj Neviso  Barbado  Grenado  Martiniko  Sankta Lucio  Sankta Vincento kaj la Grenadinoj  Trinidado kaj Tobago  Nederlandaj Antiloj  Angvilo
|
| Alfluantoj | Orinoko Magdalena |
La Kariba Maro estas maro de Atlantiko situanta en la tropikoj de la okcidenta hemisfero. Ĝi estas saltita fare de la Jukatano de Meksiko kaj Mezameriko en la okcidento kaj sudokcidento, en la nordo proksime de la Grandaj Antiloj komencanta kun Kubo, en la oriento proksime de la Malgrandaj Antiloj, kaj en la sudo proksime de la norda marbordo de Sudameriko.[1]
La Kariba Maro komunikas kun Atlantika Oceano, sude de la Meksika Golfo. Ĝin bordas sude Venezuelo, Kolombio, kaj Panamo, okcidente Kostariko, Nikaragvo, Honduro, Gvatemalo, Belizo, kaj la Jukatano-duoninsulo apartenanta al Meksiko, norde Grandaj Antilaj insuloj Kubo, Hispanjolo, Jamajko, kaj Puerto-Riko, kaj oriente Malgrandaj Antiloj. La ligo inter la Kariba Maro kaj la Meksika Golfo estas la Jukatana Markolo.
La tuta areo de la Kariba Maro, la multaj insuloj de Karibio, kaj apudaj marbordoj, estas kolektive konata kiel Karibio. La Kariba Maro estas unu el la plej grandaj maroj kaj havas areon de proksimume 2,754,000 km² (1,063,000 sq. mejl.).[2] La plej profunda punkto estas la Kajmana Fosaĵo inter Kubo kaj Jamajko, pli ol 7500 metrojn sub mara nivelo, inter la Kajmana Insularo kaj Jamajko, precize ĝis 7,686 m (25,220 ft) sub marnivelo. La kariba marbordo havas multajn golfojn kaj golfetojn: la Golfo de Gonave, Golfo de Venezuelo, Golfo Darieno, Golfo de la Moskitoj, Golfo Paria kaj Golfo de Honduro.
Biogeografie la suda parto de Kariba Maro estas unu el la 43 maro-ekoregionoj de la Tutmondaj 200. Tiuj ĉi estas nombro de ekoregionoj elektitaj far la Monda Natur-Fonduso ( WWF ) kaj la Nacia Geografia Societo pro sia graveco pri la naturprotekto.
Historio
La nomo "Karibio" estas derivita de la indiĝenaj kariboj, unu el la dominaj indianaj grupoj en la regiono dum eŭropa kontakto okazinta en la fino de la 15-a jarcento. Post la eltrovo de Karibio fare de Kristoforo Kolumbo en 1492, la hispana esprimo Antillas (antiloj) estis asignita al la teroj; devene de tio, "Maro de Antiloj" estas ofta alternativa nomo por la Kariba Maro en diversaj eŭropaj lingvoj. Dum la unua jarcento da evoluo, la hispana domineco estis senkontesta.
La Kariba Maro estis nekonata akvoareo al la loĝantaroj de Eŭrazio ĝis 1492, kiam Kristoforo Kolumbo unue velis en karibajn akvojn serĉe por trovi marvojon al Azio. En tiu tempo la Okcidenta Hemisfero ĝenerale estis malkonata al eŭropanoj. Sekvante la eltrovon de la insuloj fare de Kolumbo, la areo estis rapide koloniigita fare de pluraj okcidentaj kulturoj (komence Hispanio, kaj pli posta Portugalio, Anglio, la Respubliko de la Sep Unuiĝintaj Provincoj, Francio kaj Danio). Sekvante la koloniigon de la karibaj insuloj, la Kariba Maro iĝis okupata areo fare de eŭrop-bazita mara komerco kaj transporto, kaj tiu komerco poste altiris piratadon.
Hodiaŭ la areo estas hejmo al 22 insulteritorioj kaj al limoj de 12 kontinentaj landoj. Pro la abundo de sunbrilo, jar-rondaj tropikaj temperaturoj moderigitaj per la preskaŭ konstantaj pasatoj, kaj la bonega gamo da pitoreskaj cellokoj por viziti, dum la dua duono de la 20-a jarcento kaj la komenco de la 21-a, la Kariba Maro iĝis populara loko por turismo.
Amplekso
La Internacia Hidrografia Organizo difinas la limojn de la Kariba Maro jene:[3]
- En la Jukatana Kanalo. La sama limo kiel tiu priskribita por la Meksika golfo [linio enirante el la lumturo de Kabo Katoĉe (21° 37′ N 87° 04′ U / 21.617 °N, 87.067 °U (mapo)) al la lumturo de Kabo San Antonio en Kubo].
- Sur la Nordo. En la Venta Markolo - linio eniranta Caleta (74°15'W) kaj Pearl Point (19°40'N) en Haitio. En la Mona Markolo - linio kuniga de Kabo Engaño kaj la pinto de Agujereada (18° 31′ N 67° 08′ U / 18.517 °N, 67.133 °U (mapo)) en Porto-Riko.
- Orientaj limoj. El Punta San Diego (Puerto Rico) Norden laŭ la meridiano de (65°39'W) ĝis la 100 sonda linio, de tie Orienten kaj Suden, tiumaniere ke ĉiuj insuloj, sablejoj kaj mallarĝaj akvoj de la Malgrandaj Antiloj estas inkluditaj en la Kariba Maro ĝis Galera Point (Nordorienta ekstremaĵo de la insulo Trinidado). De Galera Point tra Trinidado ĝis Galeota Point (Sudoriente ekstrema) kaj de tie ĝis Punta Baja (9°32′N 61°0′W ) en Venezuelo.
Notu ke, kvankam Barbado estas insulo sur la sama kontinenta ŝildo, estas konsiderita kiel en Atlantiko prefere ol ĉe la Kariba Maro.
Geologio
La Kariba Maro estas oceana maro plejparte troviĝanta sur la Karibia plato. La Kariba Maro estas apartigita de la oceano per pluraj insularkoj de diversaj aĝoj. La plej nova de ili streĉadas de la Malgrandaj Antiloj ĝis la Virgulininsuloj kaj ĝis la nordoriento de Trinidado kaj Tobago de la marbordo de Venezuelo. Tiu arko estis formita per la kolizio de la Sudamerika plato kun la Karibia plato kaj inkludas aktivajn kaj formortintajn vulkanojn kiaj ekzemple Monto Pelee, la Skribplumo (vulkano) sur Sint-Eustatius en la Karibia Nederlando kaj Morne Trois Pitons sur Dominiko. La plej grandaj insuloj en la norda parto de la maro nome Kubo, Hispaniolo, Jamajko kaj Porto-Riko situas sur pli aĝa insularko. La geologia aĝo de la Kariba Maro ne estas konata kun certeco sed estas taksita havi aĝon inter 160 kaj 180 milionoj da jaroj kaj estis formita per horizontala frakturo kiu disfendas la superkontinenton nomitan Pangeo en la Mezozoika Epoko.[4] Estas supozite ke la prakariba baseno ekzistis en la Devonia periodo. En la komenco de la Karbonia movado de Gondvano en la nordo kaj ĝia konverĝo kun la Eŭramerika baseno malpliiĝis en grandeco. La venonta scenejo de la formado de la Kariba Maro komenciĝis en la Triaso. Potenca fendetiĝado kaŭzis la formadon de mallarĝaj trogoj, streĉante de moderna Novlando ĝis la okcidenta marbordo de la Meksikia golfo kiu formiĝis siliciclasta sedimentaj petroj. En la frua Ĵuraso pro potenca mara malobeo, akvo krevis en la nunan areon de la Meksika golfo kreante vastan malprofundan naĝejon tie. La apero de profundaj basenoj en la Karibio okazis dum la epoko de la Meza Ĵuraso fendetiĝante. La apero de tiuj basenoj markis la komencon de Atlantiko kaj kontribuis al la detruo de Pangeo ĉe la fino de la malfrua Ĵuraso. Dum la Kretaceo la Karibio akiris la formon proksiman al tio vidita hodiaŭ. En la frua paleogeno pro mara regreso la Karibio iĝis separita de la Meksikia golfo kaj Atlantiko de la tero de Kubo kaj Haitio. La Karibio restis kiel tio por la plej granda parto de la Kenozoiko ĝis la Holoceno kiam altiĝantaj akvoniveloj de la oceanoj reestigis komunikadon kun Atlantiko.
La grundo de Karibio estas kunmetita de sub-oceanaj sedimentoj de intense ruĝa argilo en la profundaj basenoj kaj trogoj. Sur kontinentdeklivoj kaj krestoj kalkecaj siltoj estas trovitaj. Argilmineraloj verŝajne estis deponitaj el la kontinentaj riveroj Orinoko kaj Magdalena. Kuŝejoj sur la fundo de la Kariba Maro kaj de la Meksika Golfo havas dikecon de proksimume 1 km. Supraj sedimentaj tavoloj rilatigas al la periodo de la Mezozoiko ĝis la Kenozoiko (antaŭ 250 milionoj da jaroj ĝis nuntempo) kaj la pli malaltaj tavoloj de la Paleozoiko ĝis la Mezozoiko.
La kariba marfundo estas dividita en kvin basenojn apartigitajn unu disde la alia per subakvaj krestoj kaj montaraj sistemoj. Atlantika akvo eniras la Karibion tra la Anegada Trairejo kuŝanta inter la Malgrandaj Antiloj kaj Virgulininsuloj kaj la Ventflanka Markolo situanta inter Kubo kaj Haitio. La Jukatana Markolo inter Meksiko kaj Kubo interligas la Meksikan Golfon kun Karibio. La plej profundaj punktoj de la maro situas en la Kajmana Fosaĵo kun profundaĵoj atingantaj ĉirkaŭ 7,686 m (25,220 ft). Malgraŭ tio, la Kariba Maro estas konsiderita relative malprofunda maro en komparo al aliaj korpoj de akvo.
La premo de la Sudamerika plato en la oriento de la Karibio igas la regionon de la Malgrandaj Antiloj havanta altan vulkanan agadon. Okazis tre grava erupcio de Monto Pelee en 1902 kiu kaŭzis multajn viktimojn.
La kariba marfundo ankaŭ estas hejmo al du profundaj submaraj fosegoj: nome la Kajmana Fosaĵo kaj la Puertorika Fosego, kiu metis la areon ĉe alta risko de sismoj. Subakvaj sismoj prezentas minacon de generado de cunamoj kiuj povis havi gigantan efikon al la karibaj insuloj. Sciencaj datenoj rivelas ke dum la lastaj 500 jaroj la areo vidis dekduon da sismoj super 7.5 magnitudo.[5] Plej lastatempe, 7.1 sismo frapis Haition la 12-an de januaro 2010.
Notoj
- ↑ The Caribbean Sea World Wildlife Fund. Website last accessed 5 December 2009
- ↑ The Caribbean Sea All The Sea. URL laste alirite la 7an de Majo, 2006
- ↑ Limits of Oceans and Seas, 3rd edition. International Hydrographic Organization (1953). Alirita 7 February 2010.
- ↑ Iturralde-Vinent, Manuel (2004), The first inhabitants of the Caribbean, Cuban Science Network . URL alirita la 28/07/2007
- ↑ . Tsunamis in the Caribbean? It's Possible.. Oceanus. Alirita 30a de Aprilo, 2006.
Eksteraj ligiloj
Vidu ankaŭ
