Komitas Vardapet
| Komitas Vardapet | |
|---|---|
| |
| Persona informo | |
| Naskonomo | Սողոմոն Գեւորգի Սողոմոնեան |
| Aliaj nomoj | Կոմիտաս |
| Naskiĝo | 26-an de septembro 1869 en Kütahya |
| Morto | 22-an de oktobro 1935 (66-jaraĝa) en Parizo |
| Tombo | Q42794289 |
| Lingvoj | armena • turka • franca |
| Ŝtataneco | Otomana Imperio • Rusia Imperio • Francio |
| Alma mater | Gevorkjan Teologia Seminario |
| Okupo | |
| Okupo | komponisto • etnomuzikologo • muzikologo • kantisto • dirigento • ĥorestro • muzikinstruisto • vardapet • folkloristo • pastro |
| TTT | |
| Retejo | https://komitasmuseum.am/ |
Soghomon Soghomonjan, ordinita kaj ofte konata kiel Komitas, (armene: Կոմիտաս; n. la 8-an de oktobro 1869 - m. la 22-an de oktobro 1935) estis armena pastro, muzikologo, komponisto, aranĝisto, kantisto kaj ĥorestro, kiu estas konsiderata la fondinto de la armena nacia skolo de muziko. Li estas rekonita kiel unu el la pioniroj de etna muzikologio.
Komitas restis orfa en juna aĝo, Komitas estis kondukita al Eĉmiadzin, la religia centro de Armenio, kie li ricevis edukadon en la Gevorgjan Teologia Seminario. Post lia ordinado kiel vardapet (celibata pastro) en 1895, li studis muzikon en la Universitato Frederick William en Berlino. Li poste "uzis sian okcidentan trejnadon por konstrui nacian tradicion". Li kolektis kaj transskribis pli ol 3,000 pecojn de armena popolmuziko, pli ol duono el ili poste estis perditaj kaj nur proksimume 1,200 nun ekzistas. Krom armenaj popolkantoj, li ankaŭ montris intereson pri aliaj kulturoj kaj en 1903 publikigis la unuan kolekton de kurdaj popolkantoj titolita kurdaj melodioj. Lia ĥoro prezentis armenan muzikon en multaj eŭropaj urboj, gajnante la laŭdon de Claude Debussy, inter aliaj. Komitas ekloĝis en Konstantinopolo en 1910 por eviti mistraktadon de ekstrem-konservativaj klerikoj de Eĉmiadzin kaj enkonduki armenan popolmuzikon en pli larĝaj spektantaroj. Li estis vaste ĉirkaŭbrakita de armenaj komunumoj, dum Arŝak Ĉobanjan nomis lin la "savanto de armena muziko".
Dum la Armena genocido, kune kun centoj da aliaj armenaj intelektuloj, Komitas estis arestita kaj deportita al kaptitejo en aprilo 1915 fare de la otomana registaro. Li baldaŭ estis liberigita sub neklaraj cirkonstancoj kaj spertis mensan kolapson kaj evoluigis severan kazon de posttraŭmata streĉa perturbo. La vasta malamika medio en Konstantinopolo kaj raportoj pri amasaj armenaj mortomarŝoj kaj masakroj, kiuj atingis lin, plue malbonigis lian delikatan mensan staton. Li unue estis poziciigita en turkan arme-funkciigitan hospitalon ĝis 1919 kaj tiam transdonita al psikiatriaj hospitaloj en Parizo, kie li pasigis la lastajn jarojn de sia vivo en agonio. Komitas estas vaste vidata kiel martiro de la genocido kaj estis prezentita kiel unu el la ĉefaj simboloj de la Armena genocido en arto.
Unuaj jaroj[redakti | redakti fonton]
.png)
Soghomon (Gevorki) Soghomonjan naskiĝis en Kütahya, la Otomana Imperio, la 26-an de septembro 1869, en familio kies membroj estis profunde implikitaj en muziko kaj estis unulingvaj turklingvanoj. Li estis orfo jam kiam li estis 10-jaraĝa infano. Lia avino zorgis pri li ĝis 1881 kiam prelato de la loka armena diocezo iris al Eĉmiadzin por esti konsekrita episkopo. La Katolikoso Georgo la 4-a ordonis al li porti orfojn por esti edukitaj ĉe la Seminario de Eĉmiadzin. Soghomon estis elektita inter 20 kandidatoj kaj eniris la seminarion (kie li impresis la Katolikoson per sia muziktalento) kaj finis ĝin en 1893 kiam li iĝis monaĥo. Laŭ eklezia tradicio, pastroj ricevas novajn nomojn, kaj Soghomon estis renomita "Komitas" (kiel armena Katolikoso de la 7-a jc. kiu ankaŭ estis himnoverkisto). Du jarojn poste li iĝis pastro kaj akiris la titolon "Vardapet" (aŭ Vartabed), kio signifas pastro aŭ eklezia akademiano[1][2].
Eĉmiadzin (1881–1895)[redakti | redakti fonton]
Lia vivo prenis radikalan turniĝon en la aŭtuno de 1881. En septembro, la dekdu- jaraĝa Soghomon estis kondukita al Eĉmiadzin fare de Gevorg Vartabed Tercagjan, la loka armena episkopo, al kiu la Patrina Seĝo de Sankta Eĉmiadzin petis trovi orfan knabon kun bona voĉo por esti enskribita en la prestiĝan Gevorgjan Teologia Seminario. La 1-an de oktobro 1881, Komitas estis prezentita al Katolikoso Georgo la 4-a, kiu estis seniluziigita pro lia nescipovo de la armena, sed estis tiel imponita kun sia kantanta talento ke li ofte petis al Komitas kanti por vizitantoj. Post malfeliĉa infanaĝo, Komitas trovis "emocian kaj intelektan stabilecon" en la seminario.
Inter 1881 kaj 1910, Komitas ĉefe loĝis en Eĉmiadzin, kvankam li pasigis signifan tempon en Eŭropo. Dum lia unua jaro en la seminario, Komitas lernis la armenan muzikan notacian sistemon (ĥazo) bazitan sur antikvaj Neŭmoj evoluigitaj pli frue en la 19-a jarcento fare de Hambardzum Limonĝjan kaj liaj studentoj. Li iom post iom malkovris grandan pasion por muziko kaj ekverkis kantojn kantitajn de armenaj vilaĝanoj proksime al Eĉmiadzin, kiu ame nomis lin "Notaĝi Vardapet", kio signifas "la not-preta pastro".
Komence de la 1890-aj jaroj, Komitas faris siajn unuajn provojn verki muzikon por la poemoj de Ĥaĉatur Abovjan, Hovhannes Hovhannisjan, Avetik Isahakjan (lia pli juna samklasano) kaj aliaj. En 1891, la revuo Ararat (la oficiala gazeto de la Sankta Seĝo) publikigis sian "Nacian himnon" (Ազգային Օրհներգ, kantoteksto de seminaria studento A. Taŝjian) por polifonaj ĥoroj. Li finis la seminarion en 1893, fariĝis muzika instruisto kaj estis nomumita orkestro de la katedralo de Eĉmiadzin, la patrina preĝejo de Armenio.
Lia plej frua grava influo estis Kristapor Kara-Murza, kiu instruis en la seminario nur unu jaron, en 1892. Kara-Murza komponis kaj organizis prezentojn de eŭropa muziko por lernejanoj tra armenaj loĝataj lokoj por edukaj celoj. Kaj kvankam Komitas kritikis siajn verkojn kiel ne aŭtentike armenajn, Kara-Murza estis la persono, kiu instruis al Komitas la polifonan buŝan strukturon, ĉirkaŭ kiu li konstruis siajn muzikajn atingojn.
En 1894, Soghomon estis ordinita virga monaĥo (կուսակրոն աբեղա) kaj ricevis la nomon de la poeto kaj muzikisto de la 7-a jarcento, la Katolikoso Komitas. En februaro 1895, li estis ordinita vardapet (celibata pastro) kaj iĝis poste konata kiel Komitas Vardapet. Samjare finiĝis lia unua kolekto de transskribita popolmuziko "La kantoj de Agn" (Շար Ակնա ժողովրդական երգերի), kiu inkluzivis 25 pecojn de amkantoj, geedziĝaj melodioj, lulkantoj kaj dancoj. Ĝi estis malaprobita de reakcia kaj ekstreme konservema frakcio de la pastraro de Eĉmiadzin, kiu ĉikanis kaj sarkasme nomis Komitas "la amkantisma pastro". Onidiroj pri supozata seksa miskonduto disvastiĝis, kio kondukis Komitas al sperto de identa krizo.
Tiflis kaj Berlino (1895–1899)[redakti | redakti fonton]
En oktobro 1895, Komitas forlasis Eĉmiadzin kaj iris al Tbiliso por studi harmonion sub komponisto Makar Jekmaljan, kies polifona bildigo de armena liturgio estas la plej vaste uzita kaj kiu fariĝis unu el la plej influaj instruistoj de Komitas. Tiutempe, Tbiliso estis la plej taŭga opcio por Komitas ĉar ĝi estis kaj relative proksima al la armenaj landoj kaj havis pastrejon, kie li povis resti. La ses monatoj, kiujn Komitas pasigis kun Jekmaljan, pliprofundigis lian komprenon pri eŭropaj harmoniaj principoj kaj starigis la bazon por lia plua edukado en eŭropaj konservatorioj. Dum Komitas preparis sin por enirekzamenoj, la riĉa armena naftesploristo Aleksandro Mantaŝev konsentis pagi 1 800 rublojn por lia trijara instruado laŭ peto de la Katolikoso Mkrtiĉ Ĥrimjan.
Komitas alvenis al Berlino komence de junio 1896 sen esti akceptita de iu ajn universitato. Grupo de armenaj amikoj helpis lin trovi loĝejon. Li komence prenis privatajn lecionojn kun Richard Schmidt dum kelkaj monatoj. Poste, li estis akceptita en la prestiĝan universitaton Frederick William. Kun malmulte da mono de Mantaŝev post pagado por lupago kaj provizoj, Komitas limigis manĝaĵojn, manĝante unu aŭ neniun manĝon ĉiun tagon. Tamen tio ne distris lin de edukado kaj li efike absorbis la erudicion de tre plenumeblaj germanaj instruistoj. Inter ili estis fakulo pri popolmuziko de la 18a-19a jarcento Henrich Bellermann, Max Friedlander, Osgar Fleischer. Fleischer en majo 1899 establis la Berlinan sidejon de la Internacia Muzika Societo (germane: Internationalen Musikgesellschaft), kies Komitas fariĝis aktiva membro. Li prelegis tie pri armena popolmuziko kaj sugestis, ke ĝi devenu el antaŭkristanaj, paganaj tempoj. Liaj studoj en la universitato finiĝis en julio 1899.
Ĉefa periodo de laboro (1899–1910)[redakti | redakti fonton]
Reveninte al Eĉmiadzin en septembro 1899, Komitas rekomencis instruadon kaj komponadon. Li kunvenis kaj trejnis grandan plursonan ĥoron surbaze de liaj lernitaj scioj. Ĝis 1906 li gvidis la ĥoron de la Gevorgjan Teologia Seminario. Estis en ĉi tiu periodo kiam li kompletigis "plej multajn teoriajn kaj esplorajn artikolojn, kiuj gajnis al li lian lokon inter la pioniroj de etnomuzikologio". Komitas pasigis somerojn en armena kamparo, disvolvante unikan rilaton kun vilaĝanoj. Li tiel prenis la sciencan taskon transskribi kaj konservi kamparajn armenajn kantojn. En la aŭtuno de 1903 post tri jaroj de kolekto kaj transskribo, Komitas publikigis kolekton de 50 popularaj kantoj titolitaj "Mil kaj unu kantoj" (Հազար ու մի խաղ). Lirikisto Manuk Abeghjan helpis lin kompili la popolajn pecojn. La sama kolekto estis represita en 1904, dum en 1905 pliaj 50 kantoj estis publikigitaj.
Konstantinopolo (1910–1915)[redakti | redakti fonton]
"Serĉante alporti aprezon de armena muziko al pli larĝa spektantaro", Komitas translokiĝis al Konstantinopolo (nuntempa Istanbulo), la otomana imperia ĉefurbo en 1910. "Tie li trejnis grupon de studentoj pri armena melodio kaj formis koruson, kiu turneis armenajn komunumojn kaj prezentis la popolajn komponaĵojn, kiujn Komitas aranĝis por kvarmembra koruso". Li fondis la koruson Gusano ( Haj gusan ekde 1912), formitan de dekoj da muzikistoj. Kun la celo produkti profesiajn muzikistojn, li instruis muzikologion al Barsegh Kanaĉjan, Mihran Tumacan, Vagharŝak Srvandztjan kaj aliaj.
En Eŭropo[redakti | redakti fonton]
Li establis kaj kondukis la monaĥejan ĥoron ĝis 1896 kiam li iris al Berlino, por studi muzikon en la privata konservatorio de Profesoro Richard Schmidt. En 1899 li akiris la titolon doktoro je muzikologio kaj revenis al Eĉmiadzin, kie li transprenis la gvidadon de polifonia maskla ĥoro. Li vojaĝis amplekse ĉirkaŭ la lando, aŭskultante kaj registrante detalojn pri armenaj popolkantoj kaj dancoj en diversaj vilaĝoj. Per tiu maniero lia, li kolektis kaj publikigis proksimume 3000 kantojn, multaj el ili adaptitaj al ĥorkantado[3].
Lia plej grava laboro estas Badarak (Dia liturgio), daŭre utiligita hodiaŭ kiel unu el la du plej popularaj muzikaj fiksoj de la armena eklezia liturgio aŭ meso, kiujn li komencis kunmeti en 1892 kaj neniam tute finis pro la tuja alveno de la Unua Mondmilito kaj la Armena Genocido. Por la bazo de la laboro li prenis la kantojn kantitaj de la plej aĝaj pastroj kaj ĝisdatigis ilin kun tipaj armenaj muzikelementoj. Hodiaŭ la plej konata versio de Badarak estas lia ŝatata por tri-esprimita maskla koruso. Devas esti komprenite ke la Komitas Badarak ne estis origine kunmetaĵo en si mem, sed prefere aranĝo de la antaŭekzistantaj melodioj en uzo de armenaj pastroj por la kantado de la meso. La vortoj certe estas ne originalaj sed estas la teksto de la armena meso kiu estis uzita dum jarcentoj. Armena religia muziko estis tradicie monofonia, sed Makar Yekmalian, Komitas, kaj pluraj aliaj muzikistoj/komponistoj en la 19-a kaj 20-a jarcentoj ŝanĝis tion al fiksitaj polifonaj versioj de la antaŭekzistantaj melodioj. Kelkaj komponistoj (sed ne Komitas aŭ Yekmalian) kreis tute originalajn muzikajn fiksojn de la liturgio[4].
Vivo en Turkio kaj morto[redakti | redakti fonton]
De 1910 li vivis kaj laboris en Istanbulo. Tie li establis 300-membran koruson Gusan. La 24-an de aprilo 1915, estas tradicie la tago kiam la Armena genocido{sfn|Soulahian Kuyumjian|2001|p=10–12}} oficiale komenciĝis, li estis arestita kaj entrajnigita la venontan tagon kune kun 180 aliaj armenaj elstaruloj kaj sendita al la granda urbo Çankırı en pli norda Centra Anatolio, je distanco de proksimume 300 mejloj. Lia bona amiko, turka naciisma poeto Mehmet Emin Yurdakul[5], la aŭtorino Halide Edip[6], kaj la usona ambasadoro Henry Morgenthau intervenis antaŭ la registaro, kaj je specialaj ordonoj de Talat Paŝao, Komitas estis ekspedita reen al la ĉefurbo kun ok aliaj armenoj deportitaj. Armenaj fontoj neas onidirojn pri frua skizofrenio aŭ venerea malsano kaj streso kiun li neniam plene reakiris de tiu sperto. En aŭtuno 1916 li estis internita en turka militista hospitalo kaj li moviĝis al Parizo en 1919, kie li mortis en psikiatria kliniko Villejuif en 1935. Venontan jaron liaj ostoj estis transdonitaj al Erevano kaj entombigitaj en la Panteono. En 1950-aj jaroj liaj manuskriptoj ankaŭ estis transdonitaj de Parizo ĝis Erevano[7].
Heredaĵo[redakti | redakti fonton]
En la 1950-aj jaroj, liaj manuskriptoj ankaŭ estis translokigitaj de Parizo al Erevano.
Patarag unue estis presita en 1933 en Parizo kaj unue registrita sur cifereca amaskomunikilaro en 1988 en Erevano. Kolektante kaj eldonante tiom da popolkantoj, li savis la kulturan heredaĵon de Okcidenta Armenio, kiu alie estus malaperinta pro la genocido. Liaj verkoj estis publikigitaj en Armenio en ĝisfunde komentita eldono de Robert Atajan. Lastatempe naŭ kantoj pri germana poezio, verkitaj dum lia restado en Berlino, estis elfositaj el la arĥivoj en Erevano kaj interpretitaj de soprano Hasmik Papjan .
La Ŝtata Muzika Konservatorio de Erevano estas nomita laŭ Komitas. Ekzistas ankaŭ mondkonata kvaropo nomata laŭ Komitas.
La 6-an de julio 2008, okaze de la 400-jara jubilea festo de Kebekio, bronza busto de Komitas estis rivelita proksime al la Kebekia Nacia Asembleo (provinca parlamento, strato Auteuil) rekone al lia bonega kontribuo al muziko ĝenerale kaj al la armena populara kaj liturgia muziko precipe. Antaŭe granita kaj bronza statuo de Komitas estis starigita en Detrojto en 1981 honore al la granda komponisto kaj kiel memorigilo pri la tragedio de la Armena Genocido.
En septembro 2008, la KD Gomidas Songs, kantita de Isabel Bajrakdarjan kaj akompanata de la Ĉambraj Ludantoj de la Armena Filharmonia Orkestro kaj pianisto Seruĝ Kraĝjan, estis eldonita ĉe la Nonesuch-eldonejo. Ĉi tiu KD estis nomumita por Grammy-Premio en la kategorio Plej Bona Voĉa Registrado. Grava nordamerika turneo de Bajrakdarjan en oktobro 2008 prezentis la muzikon de Komitas, kun koncertoj en Toronto, San-Francisko, Orange County, Los-Anĝeleso, Vankuvero, Bostono kaj Novjorka Carnegie Hall. Ŝi estis akompanata de la Manitoba Ĉambra Orkestro reĝisorata de Anne Manson, kaj la pianisto Seruĝ Kraĝjan. La Memora Turneo estis dediĉita al viktimoj de ĉiuj genocidoj kaj sponsorita de la Internacia Instituto por Studoj pri Genocido kaj Homaj Rajtoj (divido de la Instituto Zorjan). Inter la aliaj prezentistoj de lia muziko estas Evgenij Kissin kaj Grigorij Sokolov.
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Komitas. “Komitas [...] created the basis for a distinctive national musical style in Armenia.”.
- ↑ (1969) “Հայ ազգային երաժշտության հիմնադիրը [The Founder of Armenian National Music]”, Lraber Hasarakakan Gitutjunneri (hy) (11), p. 3–6. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2017-05-21. Alirita 2020-11-06.
- ↑ . Music, Ritual, And Diasporic Identity: A Case Study Of The Armenian Apostolic Church. University of Maryland (2004). Alirita 4 February 2014.
- ↑ Crutchfield, Will, "Music Noted in Brief; Choir From Armenia at Avery Fisher Hall", 5 October 1987. Kontrolita 26 January 2014.
- ↑ Atayan 1979, p. 539.
- ↑ Soulahian Kuyumjian, Rita. Archeology of Madness: Komitas, Portrait of an Armenian Icon. Edition: 2, Reading, England: Taderon Press; Princeton, NJ: Gomidas Institute, 2001, p. 3.
- ↑ Soulahian Kuyumjian 2001, p. 51.