Konfuceismo

Reviziita versio de ĉi tiu paĝo, aprobita je 14 sep. 2016, estis bazita sur ĉi tiu versio.

*Vivo kaj verkoj de Konfuceo* de Prospero Intorcetta, 1687.

Konfuceismo estas unu el la tri klasikaj religioj/filozofioj de Ĉinio - religio en la sama senco kiel la unua sistemo tiel nomita, nome la romia, kiu ĉefe temis ne pri kredo aŭ fido sed pri ritaroj kaj pri obeo al ĉimonda potenco, sed pli ĝuste religio kaj etika/politika mondkoncepto.

La konfuceismo do estas grandparte ŝtata ideologio, strikte hierarĥia (male al la taoismo kaj budhismo), kun detalaj reguloj pri la rilato inter superuloj kaj subuloj - estro kaj servisto, edzo kaj edzino (la konfuceismo ne predikas egalecon inter la seksoj), gepatroj kaj gefiloj.

Krom en Ĉinio, la konfuceismo havis grandan influon en Koreio, Japanio kaj Vjetnamio. En Japanio, ĝi influis ankaŭ la ŝintoismon.

Konfuceo (naskiĝita 551 a.K., laŭ tradiciaj historiistoj) verŝajne estis pli juna samtempano de Laozio. Tamen, kvankam la tradicio nomiĝis de okcidentaj lingvoj je Konfucio, li ne sin konsideris kiel fondinto. Anstataŭe, li diris ke li nur "transdonas, ne estigas" (ĉine ŝu er bu zuo 述而不作）. Tio estas, laŭ sia opinio, lia instruoj devenis de antikvaj saĝulreĝoj. (Ties lasto estis la Duko de Zhou.) En lingvo ĉina, la tradicio konfuceisma la plej ofte nomiĝis "Ru 儒" ("sciencula"). En dinastio Song kaj poste, Novkonfuceistoj mem sian penson nomigis "vojlernado" (daoxue 道學) aŭ "principlernado" (lixue 理學).

Kelkaj el la plej elstaraj konfuceismaj filozofoj (post Konfuceo mem)

Menceo
Zhu Xi: Novkonfuceismo el la Dinastio Song

Filozofio

Kvankam Konfuceismo ofte estas sekvita en religia maniero fare de la ĉinoj, argumentoj daŭras ĉu ĝi estas vera religio. Konfuceismo diskutas elementojn de la postvivo kaj rigardas koncerne Ĉielon, sed ĝi estas relative senrilata kun kelkaj spiritaj aferoj ofte pripensitaj esenca al religia penso, kiel ekzemple la naturo de animoj. Tamen, Konfuceo laŭdire kredis je astrologia diraĵo: "Ĉielo sendas malsupren siajn bonajn aŭ malbonajn simbolojn kaj saĝulleĝon sekve".^[1]

En la Analektoj, Konfuceo prezentas sin kiel "dissendilon kiu inventis nenion". Li emfazas la gravecon de studo, kaj estas la ĉina karaktro por studo (學) kiu malfermas la tekston. For provi konstrui sisteman aŭ precizan teorion, li volis havi siajn disĉiplojn por majstri kaj internigi la malnovan klasikaĵon, tiel ke ilia profunda penso kaj ĝisfunda studo permesus al ili rilatigi la moralajn problemojn de la donaco al pasintecaj politikaj okazaĵoj (kiel registrite en la Analoj) aŭ la pasintaj esprimoj de la sentoj de malnobeloj kaj la reflektadoj de nobelulviroj (kiel en la poemoj de la Libro de Odoj).

Etiko

Unu el la plej profundaj instruoj de Konfuceo eble estis la supereco de persona ekzempligo super eksplicitaj reguloj de konduto. Lia morala instruo emfazis mem-kultivadon, kopiadon de moralaj ekzempleroj, kaj la akiron de sperta juĝo prefere ol scio pri reguloj. Konfucea etiko povas esti konsiderita speco de virt-etiko. Lia instruo malofte dependas de argumentita argumento kaj etikaj idealoj kaj metodoj estas peritaj pli nerekte, tra aludo, fi-aludo, kaj eĉ taŭtologio. Lia instruo postulas ekzamenon kaj kuntekston por esti komprenita. Ideala ekzemplo estas trovita en tiu fama anekdoto:

{en ĉina 廄焚。子退朝，曰：“傷人乎？” 不問馬。}

Kiam la staloj forbruliĝis, revenante el juĝejo Konfuceo diris, "Ĉu iu vundiĝis?" Li ne demandis pri la ĉevaloj.

Analektoj X.11 (tr. Arthur Waley), 10–13 (tr. James Legge), aŭ X-17 (tr. D.C. Lau)

Per ne demandado pri la ĉevaloj, Konfuceo protestas ke la saĝulo aprezas homojn super posedaĵo; legantoj estas gviditaj pensi ĉu ilia respondo sekvus tiu de Konfuceo kaj okupiĝi pri mem-plibonigo. Konfuceo, kiel ekzemplero de homa plejboneco, funkcias kiel la finfina modelo, prefere ol diaĵo aŭ universale vera aro de abstraktaj principoj. Pro tiuj kialoj, laŭ multaj komentistoj, la instruo de Konfuceo povas esti konsideritaj ĉina ekzemplo de humanismo.

Unu el liaj instruoj estis variaĵo de la Ora Regulo foje nomita la "Arĝenta Regulo" pro ĝia negativa formo:

{en ĉina 己所不欲，勿施於人。}

"Kion vi ne deziras por vi mem, ne faras al aliaj."

{en ĉina 子貢問曰：“有一言而可以終身行之者乎”？子曰：“其恕乎！己所不欲、勿施於人。”}

Zi Gong [disĉiplo] demandis: "Ĉu ekzistas iu vorto kiu povus gvidi personon dum vivo?"

La majstro respondis: "Kiel pri "reciprokeco"! Neniam trudu al aliaj kion vi ne elektus por vi mem."

Analektoj XV.24, tr. David Hinton

Ofte preteratentitaj en konfucea etiko estas la virtoj al la memo: sincereco kaj la kultivado de scio. Virta ago direkte al aliaj komenciĝas ĉe virta kaj sincera penso, kiu komenciĝas kun scio. Virta emo sen scio estas sentema al korupto kaj virta ago sen sincereco ne estas vera justeco. Kultivi scion kaj sincerecon ankaŭ estas grava pro onies propraĵo; la pli bona persono amas lernadon por la konsidero de lernado kaj justeco por la konsidero de justeco.

La konfucea teorio de etiko kiel ekzempligite en Lǐ (禮) estas bazita sur tri gravaj ĉefaj aspektoj de vivo: ceremonioj asociitaj kun ofero al prapatroj kaj diaĵoj de diversaj tipoj, sociaj kaj politikaj institucioj, kaj la kondutetiko de ĉiutaga konduto. Ĝi estis kredita per iuj ke ĝi originis el la ĉielo, sed Konfuceo substrekis la evoluon de lǐ tra la agoj de gvidantoj en homa historio. Liaj diskutoj pri lǐ ŝajnas redifini la esprimon por rilati al ĉiuj agoj faritaj fare de persono por konstrui la idealan socion, prefere ol tiuj simple konformiĝantaj al kanonaj normoj de ceremonio.

En la frua konfucea tradicio, lǐ faris la bonordan aĵon en la bonorda tempo, balanciĝante inter konservaj ekzistantaj normoj por eternigi etikan socian fonon, kaj malobservi ilin por plenumi etikon. Trejni en la lǐ de pasintaj saĝuloj kultivatas en homvirtoj kiuj inkludas etikan juĝon pri kiam lǐ devas esti adaptita en lumo de situaciaj kuntekstoj.

En Konfuceismo, la koncepto de Lio estas proksime rilatita al yì (義), kiu estas bazita sur la ideo de reciprokeco. Yì povas esti tradukita kiel justeco aŭ di-akceptado, kvankam ĝi povas simple signifi kio estas etike plej bona farendaĵo en difinita kunteksto. La esprimo kontrastas al ago farita el memprofito. Traktante onies propran memprofiton estas ne nepre malbona, oni estus pli bona, pli justa persono se onies vivo estus bazita sur sekvado de vojo dizajnita por plifortigi la pli grandan agon. Tiel rezulto de yì faras la justan aĵon pro la justa kialo.

Ekzakte kiel ago laŭ Lǐ devus esti adaptita por harmonii kun la aspiro de adherado al yì, tiel ke yì estas ligita al la kernvaloro de rén (仁). Rén konsistas el 5 bazaj virtoj: graveco, malavareco, sincereco, diligento kaj bonvolemo..^[2] Rén estas la virto da perfekta plenumado de onies respondecaj kampoj direkte al aliaj, plejofte tradukitaj kiel "bonvolemo" aŭ "humaneco"; tradukisto Arthur Waley nomas ĝin "Boneco" (kun majuskla B), kaj aliaj tradukoj kiuj estis prezentitaj inkludas "aŭtoritatecon" kaj "altruismon." La morala sistemo de Konfuceo estis bazita sur empatio kaj kompreno al aliaj, prefere ol die preskribitaj reguloj. Evoluigi onies spontaneajn respondojn de rén tiel ke tiuj povis gvidi agon intuicie estis eĉ pli bonaj ol porvivaĵo de la reguloj de yì. Konfuceo asertas ke virto estas rimedo inter ekstremaĵoj. Ekzemple, la konvene malavara persono donas la ĝustan kvanton - ne tro multe kaj ne ankaŭ malmulton.^[2]

Politiko

La politika penso de Konfuceo estas bazita sur lia etika penso. Li argumentas ke la plej bona registaro estas unu kun reguloj tra "ritoj" (lǐ) kaj la natura moraleco de homoj, prefere ol per uzadoj de subaĉeto kaj devigo. Li klarigis ke tio estas unu el la plej gravaj analektoj: "Se homoj estus gviditaj per leĝoj, kaj homogenecon serĉus ricevi ili per punoj, ili provos eviti la punon, sen havi neniun hontosenton. Se ili estas kondukitaj per virto, kaj homogenecon serĉus ricevi ili per la reguloj de dececo, ili havos la senson de la honto, kaj krome iĝos bonaj." (Tradukite fare de James Legge) en la Grandan Lernadon (大學). Tiu "hontosento" estas internigo de devo, kie la puno antaŭas la malbonan agon, anstataŭe de sekvado de ĝi en la formo de leĝoj kiel en Leĝismo.

Konfuceo rigardis nostalgie sur pli fruaj tagoj, kaj instigis la ĉinojn, precipe tiujn kun politikaj rajtigoj, formi sin laŭ pli fruaj ekzemploj. Dum dividado, kaoso, kaj senfinaj militoj inter feŭdaj ŝtatoj, li volis reestigi la Mandaton de Ĉielo (天命) kiu povis unuigi la "mondon" (天下, "ĉio sub ĉielo") kaj havigi pacon kaj prosperon al la homoj. Ĉar lia vizio de personaj kaj sociaj perfektecoj estis enkadrigita kiel reanimado de la ordigita socio de pli fruaj tempoj, Konfuceo ofte estas konsiderita granda propagandanto de konservativismo, sed pli proksimiga rigardo al kion li ofte proponas montras ke li kutimis (kaj eble tordis) preter institucioj kaj ritoj peti novan politikan tagordon propran: reanimado de unuigita regna ŝtato, kies regantoj sukcesus funkciigi surbaze de siaj moralaj meritoj anstataŭe de genlinio. Tiuj estus regantoj dediĉitaj al iliaj homoj, strebante al persona kaj socia perfekteco, kaj tia reganto disvastigus siajn proprajn virtojn al la homoj anstataŭe de trudado de bonorda konduto per leĝoj kaj reguloj.

Dum li apogis la ideon de registaro reganta de virta reĝo, liaj ideoj enhavis kelkajn elementojn por limigi la potencon de regantoj. Li argumentis por harmoniigado de lingvo kun vero, kaj honesteco gravegis. Eĉ en mimiko, vero ĉiam devas esti reprezentita. Konfuceo kredis tion se reganto devis gvidi ĝuste, per ago, kiu estus rigardita kiel nenecesa en tio ke aliaj sekvos la bonordajn agojn de ilia reganto. En diskutado de la rilato inter reganto kaj lia subjekto (aŭ patro kaj lia filo), li substrekis la bezonon doni konvenan respekton al ĉefoj. Tio postulis ke la subuloj devas doni konsilojn al siaj ĉefoj se la ĉefoj estu konsideritaj kiel prenantaj la procedmanieron kiu estus malĝusta. Konfuceo kredis je regado de ekzemplo, ĉu oni gvidas ĝuste, ordoj estas nenecesaj kaj senutilaj.

Moderna Novkonfuceisma Movado

Malfrue en la dinastio Qing, Konfuceismo perdis intelektulan favoron ĉar ŝajne ofertis neniun helpon kontraŭ okcidentaj landoj. Tiel, longe antaŭ la komunista revolucio, Konfuceismo komencis malaperi de la penso de ĉinaj intelektuloj. Estis nur pliposte, kiam ĉina kultura naciismo rekreskis, ke iuj kultur-elitoj revaloris Konfuceismon. La unuaj estis filozofa grupeto en Hong Kong kiu estis ignorita tiame sed tamen poste famiĝis kiel la Modernaj Novkonfuceistoj (ĉine xiandai xin rujia 現代新儒家). Tie enhavas Zhang Junmai, Xu Fuguan, Tang Junyi, kaj Mou Zongsan. Per iliaj studentoj, la movado Moderna Novkonfuceismo plifortiĝis en fakultatoj de filozofio kaj literaturo en Tajvano kaj Hong Kong, komencante de la 1980-jaroj. Malpliposte, ĝi gajnis favoron de la registaroj de Singapuro kaj de kontinenta Ĉinio, plejparte per laboro de Harvarda profesoro Tu Wei-ming.

Nuntempe, la ĉina registraro aktive disvastigas ĝin ne nur en Ĉinio kiel anstataŭan ŝtatan ideologion, sed ankaŭ en fremdaj landoj per la ŝtatsubvenciita Konfucia Instituto kiel instrumenton de "mola potenco" (ruan quanli 軟權力) kaj kultura influo.

Bibliografio=

Craig, Edward (1998), Routledge Encyclopedia of Philosophy, Volume 7, Taylor & Francis, ISBN 978-0-415-07310-3
Elman, Benjamin A. (2005), On their own terms: science in China, 1550–1900, Harvard University Press, ISBN 978-0-674-01685-9
Haynes, Jeffrey (2008), Routledge handbook of religion and politics, Taylor & Francis, ISBN 978-0-415-41455-5
Creel, Herrlee G. Confucius and the Chinese Way. Reprint. New York: Harper Torchbooks. (Originally published under the title Confucius—the Man and the Myth.)
Fingarette, Herbert. Confucius: The Secular as Sacred ISBN 1-57766-010-2.
Gunn, Geoffrey C. (2003), First globalization: the Eurasian exchange, 1500 to 1800, Rowman & Littlefield, ISBN 978-0-7425-2662-4
Ivanhoe, Philip J. Confucian Moral Self Cultivation. 2nd rev. ed., Indianapolis: Hackett Publishing.
Nivison, David S. The Ways of Confucianism. Chicago: Open Court Press..
Sinaiko, Herman L. (1998), Reclaiming the canon: essays on philosophy, poetry, and history, Yale University Press, ISBN 978-0-300-06529-9
Xinzhong Yao (2000) An Introduction to Confucianism. Cambridge: Cambridge University Press.
Yang, C. K. (1961; rpr. 1971), Religion in Chinese society: a study of contemporary social functions of religion and some of their historical factors, University of California Press, ISBN 978-0-88133-621-4
Littlejohn, Ronnie (2010), Confucianism: An Introduction, I. B. Tauris, ISBN 1-84885-174-X
Qingsong Shen, Kwong-loi Shun. Confucian Ethics in Retrospect and Prospect. Council for Research in Values & Philosophy, 2007. ISBN 1-56518-245-6

Eksteraj ligiloj

Verkoj en Esperanto: l. La vortoj de Konfucio, 1-a parto. t923, 95 p. Esenco de la Konfuceismo, kompilita de disĉiploj de tiu granda filozofo. La karakteriza koncizemo de l' originala stilo bone respegulita en la traduko. - 2. Granda lernado kaj doktrino de mezeco 1932, 68 p. La du unuaj libroj de la Konfuciana Biblio, ĉefe konsiloj kaj instruoj precipe al la regantoj de l' popolo. La traduko atente sekvis la esprimmanierojn de l' klasika originalo tiel, ke ĝi estas bonvena legaĵo por la sciencaj studantoj, sed la stilo monotona ka enua. - 3. La libro-konstantaĵo de fila pieco. 1933, 50 p. Esenco de la praktika etiko de la Konfuceismo: instruoj pri la gefiliaj devoj. Peza stilo. - Ĉiuj tri verkoj tradukitaj el la ĉina klasika lingvo, la I-a de K. Ossaka, la 2-a kaj 3-a de K. Nohara. Laŭ MATUBA-K.