Kubo
|
Por samtitola artikolo vidu la paĝon Kubo (apartigilo). |
)_banner_Monument_to_Che_Guevara.jpg)
La Kuba Respubliko (hispane República de Cuba) aŭ nur Kubo estas lando (insularo, arkipelago) en Kariba Maro, la plej granda el la Antiloj. La ĉefa insulo konata kiel Kuba Insulo, estas la plej granda el la Grandaj Antiloj. Ankaŭ apartenas al la arkipelago la Insulo de la Junularo (antaŭe nomata "Isla de Pinos") kaj multnombraj insuletoj kiuj ĉirkaŭas la lastajn menciatajn. Havano estas la ĉefurbo kaj plej granda urbo . Santiago de Kubo estas la dua plej grava urbo de la lando, situanta en la oriento.[1][2] Norde troviĝas Usono kaj Bahamoj, okcidente Meksiko, sude Kajman-insuloj kaj Jamajko kaj sudoriente Haitio.
En 1492, Kristoforo Kolumbo elŝipiĝis en la insulo Kubo kaj postulis ĝin por la Hispana Reĝlando. Kubo apartenis al Hispanio ekde tiu epoko ĝis la Hispana-usona milito kiu finiĝis en 1898, kaj formale akiris sendependecon de Usono en 1902. Delikata demokratio, regita de radikalaj politikoj evoluis ĝis solidiĝo per la Kuba konstitucio de 1940. Sed ĝi estis definitive malvalidigita en 1952 de la eksprezidanto Fulgencio Batista, kiu per puĉo establis aŭtoritatan reĝimon, intensigante la koruptadon, malbonajn ekonomiajn leĝojn kaj politikan subpremon.[3][4][5] Batista estis definitve forpelita en januaro 1959 fare de la Movado 26-a de Julio, kaj nova administrado sub Fidel Castro establiĝis, kiu ekde 1965 evoluis kiel unupartia socialisma ŝtato kiu havas la potencon ekde tiam.
Kubo okupas la 51an lokon en la «Indekso de homa disvolviĝo» farita de la Unuiĝintaj Nacioj (la 4an inter landoj de Latinameriko, post Ĉilio, Argentino kaj Urugvajo).[6]
Krome laŭ informoj ankaŭ de UN, Kubo estus la unika lando en la mondo kiu plenumas la du kriteriojn kiu, laŭ la organizo WWF, signifas la ekziston de la daŭripovo: homa disvolvigo alta (IHD > 0,8) kaj pludaŭra Ekologia premsigno (Ekologia premsigno < 1,8 ha/p).[7]
Kubo estas hejmo de ĉirkaŭ 11 milionoj da homoj kaj estas la plej populacia insulo kaj lando en Karibio.[8][9] La homoj, kulturo, kaj kutimoj miksas diversajn fontojn, kiaj la indiĝenaj de tainoj kaj sibonejoj, la periodo de hispana koloniismo, la enmeto de afrikaj sklavoj kaj ties proksimeco al Usono kaj duarange al aliaj landoj, kiaj Meksikio kaj Haitio.[10]
La nomo Kubo
La vorto Kubo estas taina. Tamen, la ekzakta signifo ne estas tute klara kaj kelkaj ĝin tradukas kiel "kie la fruktodona grundo abundas" (cubao).[11] Aliaj diras ke ĝi venas de Cuba, vilaĝo portugala kie, laŭ portugaloj, naskiĝis Kristoforo Kolumbo, kiu malkovrinte la insulon nomis ĝin tiel[12][13]. Aliaj diras ke ĝi estas kunmeto de du aravakaj vortoj: «coa» (loko, tero, tereno) kaj «bana» (granda).[14]
Historio
Antaŭkolumba epoko
La ĉefa informfonto pri la antaŭkolumbaj loĝantoj de Kubo, estas la rakontoj kaj kronikoj tiel nomataj "kronikistoj de Indioj", kiuj estas nuancigitaj de eŭropa kaj kristana pensmaniero. Unu el tiuj kronikistoj, Bartolomé de las Casas, distingis tri grupojn de malsamaj kulturoj laŭ trajtoj etnaj, lingvaj kaj teknologia kaj socia evoluo, kiujn li nomis gvanahatebejoj, sibonejoj kaj tainoj. La unua etno eble venis dum la unuaj migradoj ekde Centrameriko (Belizo, Hondura Golfo), dum la aliaj du eble venis dum malsamaj ondumoj el aravakaj grupoj ekde la nordo de Sudameriko.[15]
Alia aldona informfonto estas la arkeologiaj, etnologiaj kaj morfologiaj esploroj faritaj dum la 20-a jarcento kaj kiuj permesis pli bone konatiĝi kun la vivo de tiuj praloĝantoj de la arkipelago. Ĉi tiuj esploroj klasifikas la antaŭhispaniajn homgrupojn de Kubo ene de tri grupoj: tiuj de konkepoko' (gvanahatebejoj), tiuj de ŝtonepoko (sibonejoj) kaj tiuj de la metiepoko (tainoj).[16]
La tainoj nomis la insulon Caobana. Ili estis terkultivistoj kaj la sibonejoj estis ankaŭ terkultivistoj, spertaj fiŝkaptistoj kaj ĉasistoj-kolektistoj. Ĉiuj ĉi grupoj de indiĝenoj, komune havis la matriarkan organizadon de la triboj, kun dividado de la laboro laŭ sekso kaj aĝo. Ilia religio estis animisma kaj la kultado al la antaŭuloj ankaŭ estis parto de ĝi.
Hispana koloniado
Post la unua surteriĝo sur insulo tiam nomata Guanahani la 12-an de oktobro 1492, Kristoforo Kolumbo eltrovis la nordorientan marbordon de Kubo proksime de kio nun estas Baracoa, la 27-an de oktobro[17] aŭ 28an[18][19]. Li postulis la insulon por la nova Hispana reĝlando[20] kaj nomis ĝin Insulo Johana, omaĝe al Johano, Princo de Asturio.[21].
En 1513 Diego Velázquez de Cuéllar estis sendita de la gereĝoj de Hispanio, la Adelantadon de la Kortego por la novaj posedaĵoj de la reĝlando. Tuj poste li estis nomumita kiel Reganto de Kubo, kun la aŭtoritato fondi urbojn kaj disdoni indiĝenojn, inter aliaj.
Velázquez fondis la unuan urbon sur kuba teritorio, Nia Sinjorino de la Ĉieliro de Barakoao en 1511. En 1513 li fondis la urbon Sankta Savinto de Bajamo, kaj tiel li preparis la sekvan fazon por la konkerado, la ekspluatado de la cetero de la insulo, antaŭaĵo por la kreado de novaj urboj. En januaro 1514 fondiĝis Trinidado, la 2-an de februaro 1514 oni fondis la ununuran urbon situinta ĉe la norda marbordo (poste translokigita al la interno), Sankta Maria de Princ-Havenoe (nuna Camagüey), inter aprilo kaj majo 1514 estis fonditaj Sankta Kristoforo de Havano kaj Sankta-Spirito kaj laste, en aŭgusto 1515, Santiago de Kubo.
La hispanoj sklavigis ĉirkaŭ 100,000 indiĝenojn kiuj supozeble rezistis konvertiĝon al kristanismo, kaj uzis ilin ĉefe por la serĉado de oro. Post unu jarcento, la indiĝenoj estis praktike ekstermitaj pro multaj faktoroj, inkluzive de eŭraziaj infektaj malsanoj pro manko de natura rezisto kaj pro submetiĝo al la novaj alvenintoj[22][23][24]. En 1529, ekapero de morbilo en Kubo mortigis du trionojn de la indiĝenoj kiuj antaŭe postvivis variolon.
La enkomendo estis la institucio kiu desegnis la trajtojn de la unua kolonio. Ĝi lasis la kubajn indiĝenojn ĉe la manoj de la hispanaj enkomendantoj, kiuj devis kristanigi kaj instrui ilin kiel labori; sed tiu leĝa dokumento nur utilis por kovri la veron: la ekspluatado de la indiĝenoj en kondiĉoj similaj al sklaveco.
La 10-an de februaro 1516, je la peto de Velázquez, estis kreita la Episkopejo de Kubo, kies unua sidejo troviĝis en Baracoa kaj ekde 1523 en Santiago de Kubo.
Dum la unuaj jaroj de la kolonio, la precipa ekonomia sektoro estis la minado, specife la elfosado de oro, aktiveco por kiu estis uzata la indiĝenoj kaj kelkaj nigraj sklavoj kiuj ekde tre frue kuniĝis al la etna aglomeraĵo kiu kelkajn jarcentojn poste konsistitgus la kuban popolon. Jam elĉerpitaj la orminejoj, la sektoro okupiĝis pri la kuprominejoj de Santiago del Prado.
La evoluo kaj disvolviĝo de la urboj kaj vilaĝoj estis malegala. Havano estis, meze de la 18a jarcento, la tria urbo kaj la unua haveno de la Nova Mondo kun aktiva kaj brua havena kaj komerca vivo. En 1728 estis fondita la Reĝa kaj Pontifika Universitato Sankta Ĥeronimo de Havano kaj la kolegio Sankta Jozefo, kiu kune al la monaĥejoj Bet-Leĥemo kaj Sankta Francisko, okupiĝis pri la edukado en la ĉefurbo kaj la Pastrolernejo Sankta Bazilo la Granda en Santiago de Cuba.
La Pastro Félix Varela, estis la iniciatinto de la ideologio pri la kuba sendependeco. Edukisto, politikisto, filozofo, defendis la ideon ke Kubo devus esti sendependa kaj de Hispanio kaj de Usono kaj ke tiu sendependeco nur estus vera se ĝi estus atingata de la kubanoj mem. Li estis mortkondamnita de la Hispana Krono kaj vivis en la ekzilo ĝis la morto 1853.
Kubo estis hispana posedo dum preskaŭ 400 jaroj (1511-1898), kun ekonomio surbaze de plantad-agrikulturo, minado, kaj la eksporto de sukero, kafo, kaj tabako al Eŭropo kaj poste al Nordameriko. La laboro estis farita precipe de afrikaj sklavoj portitaj al la insulo. Malgranda elito de terposedantoj estris la socian kaj ekonomian vivon de la insulo, plejparte temis pri filoj de hispanoj kiuj naskiĝis en Kubo (kubaj kreoloj) kun aliaj eŭropanoj kaj sklavoj. La loĝantaro en 1817 estis ĉ. 630,980, el kiuj 291,021 estis blankuloj, 115,691 liberaj nigruloj kaj 224,268 nigraj sklavoj.[25]
Militoj por sendependiĝo
En la 1820-aj jaroj, kiam la cetero de la Hispana Imperio en Latinameriko ribeliĝis kaj fondis sendependajn ŝtatojn, Kubo restis lojala al Hispanio. Kvankam ekzistis agitado por sendependeco, la hispana krono donis al Kubo la moton La Siempre Fidelísima Isla (La Ĉiam Fidelega Insulo). Tiu lojaleco estis parte pro la dependeco de kubaj loĝantoj de Hispanio por la komerco, ilia bezono estis protektataj kontraŭ piratoj kaj kontraŭ ribeliĝo de la sklavoj, kaj eble ĉar ili timis la altiĝantan potencon de Usono.
Dekjara Milito
La sendependiĝo disde Hispanio estis la kialo por ribelo okazinta en 1868, gvidita de Carlos Manuel de Céspedes. En Manzanillo, la 10-an de oktobro 1868 en la sukerfabrikejo "La Demajagua", Carlos Manuel de Céspedes, en sia sukerplantejo, liberigis siajn sklavojn kaj instigis ilin batali kontraŭ la koloniismo kaj liberigi Kubon. La 27-an de decembro 1868, li diskonigis dekreton per kiu li kondamnis la sklavecon.[26] La ribelo de 1868 kondukis al longdaŭra konflikto konata kiel la Dekjara Milito. Usono malakceptis rekoni la novan kuban registaron, kvankam pluraj eŭropaj kaj latinamerikaj nacioj faris tion.[27] En 1878, la Pakto de Zanjón metis finon al la konflikto, en kiu Hispanio promesis pli grandan aŭtonomion al Kubo. En 1879-1880, la kuba patrioto Calixto García provis komenci alian militon, konata kiel la Malgranda Milito sed ĝi ne ricevis sufiĉe da subteno.[28]
Dum la daŭro de la milito aperis elstaraj revoluciaj militestroj, kiuj havis historian signifon en la postaj militoj. Inter ili troviĝas Ignacio Agramonte, Antonio Maceo, Máximo Gómez, José Maceo, Vicente García kaj Calixto García.
Intermilita periodo
En Kubo, la prospera sukerindustrio uzis la laborforton de la nigraj sklavoj ĝis la lasta triono de la 19-a jarcento. Kubo produktis 720, 250 tunojn da sukero en 1868, kaj pli ol kvardek procento de ĝia kansukero atingis al mondan merkaton en tiu jaro. Sklaveco restis en Kubo dum en aliaj lokoj ĝis estis forigita. La forigo de la sklaveco en Kubo komenciĝis en la lasta triono de la 19-a jarcento, kaj estis kompletigita en la 1880-aj jaroj.[29][30]
Milito de 1895
La ekzilita disidento nomata José Martí fondis la Kuban Revolucian Partion en Novjorko en 1892. La celo de la partio estis atingi kuban sendependecon disde Hispanio.[31] En januaro 1895 Martí vojaĝis al Montecristi kaj San-Domingo por aliĝi al la klopodoj kaj penoj de Máximo Gómez[31]. Martí klarigis siajn politikajn opiniojn en la Manifesto de Montecristi.[32] Bataloj kontraŭ la hispana armeo komenciĝis en Kubo la 24-an de februaro 1895, sed Martí ne povis atingi Kubon ĝis la 11-a de aprilo 1895.[31] Martí estis mortigita en batalo okazinta en Dos Ríos, la 19-an de majo 1895. Lia verkaro, idealoj, laboro kaj morto eternigis lin kiel la Nacia Heroo de Kubo.[32]
La hispanaj trupoj konsistis el 200,000 homoj, multege pli ol la malgranda ribelarmeo kiu plejparte militis per taktikoj de gerilo kaj sabotado. La hispanoj komencis kampanjon de subpremado. La Generalo Valeriano Weyler, Kapitano-Generalo de Kubo, arigis la kamparan loĝantaron, en operaco konata kiel rekoncentriĝo, priskribita de internaciaj observantoj kiel "fortikigitaj urboj". Tio estas ofte konsiderita kiel la prototipo por la koncentrejoj de la 20-a jarcento.[33] Inter 200,000 kaj 400,000 kubaj civitanoj mortis pro malsato kaj malsano en la tendaroj, laŭ kalkuloj konfirmitaj de la Ruĝa Kruco kaj la Senato de Usono kaj iama Usona Sekretario de Milito, Redfield Proctor. Usonaj kaj eŭropaj protestoj kontraŭ hispana konduto en la insulo estis okazigitaj.[34]
Hispana-usona milito
La usona batalŝipo Majno atingis Havanon la 25-an de januaro 1898 por doni protekton al pli ol 8,000 usonaj loĝantoj de la insulo, sed la hispanoj vidis tion kiel timigado. En la vespero de la 15-a de februaro 1898, Majno eksplodis en la haveno, mortigante 252 ŝipanojn. Aliaj ok ŝipanoj mortis pro vundoj en malsanulejo en la sekvaj tagoj[35]. La Usona Konsilio de Maramea Esploro estis gvidita de la Kapitano William T. Sampson, enoficigita por esplori la kialojn de la eksplodo en la kirasŝipo Majno. Ekzameninte la ŝiprompiĝon kaj preninte atestaĵon de ĉeestintoj kaj fakuloj, la komisiono raportis la 21-an de marto 1898 ke la kirasŝipo Majno estis detruita de "duobla magazeno kiu venis de ekster la ŝipo".[35]
La oazintaĵo estas pridisputata ĝis nun, kvankam esploro de la admiralo Hyman G. Rickover en 1976 establis ke la krevo estis plej verŝajne okazigata de granda interna eksplodo. Rickover kredas ke la eksplodo estis kaŭzita de spontana ekbrulo pro neadekvata ventumado kiu flamigis la pulvon de apuda magazeno.[36][37] La unua estraro de 1898 estis nekapabla trovi kulpulon de la katastrofo, sed la kolerega usona loĝantaro, instigita de aktiva gazetaro, precipe gazetoj de William Randolph Hearst, konkludis ke la hispanoj kulpis kaj postulis reagon.[35] La Usona Kongreso aprobis rezolucion por interveno, kaj la prezidanto William McKinley obeis. Hispanio kaj Usono deklaris militon fine de aprilo.[38]
La Respubliko (1902-1959)
Post la Hispana-usona milito, Hispanio kaj Usono subskribis la Pacon de Parizo en 1898, per kiu Hispanio cedis Puerto-Rikon, Filipinion, kaj Gvamon al Usono kontraŭ 20 milionoj da usonaj dolaroj.[39] Sub la sama traktato, Hispanio rezignis ĉiajn pretendojn de suvereneco sur Kubo. Theodore Roosevelt, kiu batalis en la Hispana-usona milito kaj kiu havis simpation por la sendependecmovado de Kubo, sukcedis McKinlei kiel prezidento de Usono en 1901 kaj prirezignis la traktaton. Kubo akiris formalan sendependecon disde Usono la 20-an de majo 1902, kaj tiel naskiĝis la Respubliko Kubo. Sub la nova konstitucio de Kubo, Usono retenis la rajton interveni en kubaj aferoj kaj regi ĝian ekonomion kaj eksterlandajn rilatojn. Sub la Amendo Platt, Usono establis mararmean militbazon en la golfo de Guantanamo.
Post skandalaj elektoj en 1906, la unua prezidanto, Tomás Estrada Palma, konfrontis armitan ribelon de veteranoj de la milito por sendpeendiĝo kiu venkis la magrajn registartrupojn.[40] Usono intervenis per okupado de Kubo kaj nomumis Charles Edward Magoon kiel Guberniestron por tri jaroj. Kubaj historiistoj atribuis al Magoon la enkondukonn de politika kaj socia koruptado[41]. En 1908, aŭtonomio estis reestigita kiam José Miguel Gómez estis elektita prezidanto, sed Usono daŭre intervenis en kubaj aferoj. En 1912, la Negra Sendependa Partio provis fondi apartan negran respublikon en provinco Oriento[42], sed ili estis subpremitaj de la Generalo Monteagudo kun konsiderinda sangoverŝado.
Dum la Unua Mondmilito, Kubo eksportis konsiderindan kvanton da sukero al Britio. Kubo povis eviti atakojn de submarŝipoj kun la preteksto de ekspedado de la sukero al Svedio. La registaro de Menocal deklaris militon al Germanio tuj post Usono.
Konstitucia registaro estis konservita ĝis 1930 kiam Gerardo Machado nuligis la konstitucion. Dum la plentempa regado de Machado, nacia ekonomia programo estis traktita kun pluraj gravaj naciaj evoluigaj projektoj kiu inkluzivis la Centran Ŝoseon kaj La Kapitolon. La regado de Machado malfortiĝis pro la malkresko de la eksportado de agrikulturaĵoj pro la Granda Depresio, atakoj de la veteranoj de la milito por sendependeco, kaj la atakoj de sekretaj organizoj.
Dum ĝenerala striko en kiu la Komunisma Partio helpis al Machado[43], la altranguloj de la kuba armeo devigis Machadon ekziliĝi. La partio tiam enpostenigis Carlos Manuel de Céspedes y Quesada, filo de la fondopatro de Kubo (Carlos Manuel de Céspedes), kiel prezidanton. Dum la 4a-5a de septembro 1933, dua puĉo faligis Céspedes kiu kondukis al la formado de la unua registaro de Ramón Grau San Martín. Rimarkindaj okazaĵoj en tiu ĥaosa periodo inkluzivas la sieĝojn al la Kuba Nacia Hotelo de Blas Hernández. Tiu registaro daŭris 100 tagojn sed realigis radikalajn sociajn ŝanĝojn en la kuba socio kaj la malakceptis la Amendon Platt. En 1934, Fulgencio Batista kaj la armeo anstataŭigis Grau per Carlos Mendieta.
Fulgencio Batista estis demokratie elektita prezidanto en la elektoj de 1940 kaj lia administracio aranĝis gravajn sociajn reformojn[4][44][45]. Pluraj membroj de la Komunista Partio plenumis oficon sub lia administracio[46] kaj establis ekonomian regularon favorigante la sindikatojn kiel estis la Konstitucio de 1940 laŭ kiu la virinoj ankaŭ rajtis voĉdoni, estis rekonita la rajtoj de la civitanoj al sansitemo kaj estigo de pli bonaj kondiĉoj por laborado[47] . La registaro de Batista formale aldonis Kubon al la Aliancanoj de la Dua Mondmilito. Kubo deklaris la militon al Japanio la 9-an de decembro 1941, poste al Germanio kaj Italio la 11-an de decembro 1941. Tamen, la kuba armeo ne estis tre implikita en bataloj dum la milito, kvankam la prezidanto Batista proponis komunan usonan-latinanamerikan atakon kontraŭ la reĝimo de Franco en Hispanio[48].
Ramón Grau San Martín venkis en la elektoj de 1944 kaj en 1948, Carlos Prío Socarrás venkis en la elektoj. Ĉi tiu estis la lasta balotado okazinta per libera partoprenado. Enfluo de investo ekigis prosperon kiu altigis vivkondiĉojn por ĉiuj klasoj de la socio kaj kreis prosperan mezan klason en la plejmulto de la urbaj areoj. Malgraŭ tio, la spaco inter riĉuloj kaj senhavuloj iĝis pli larĝa kaj pli evidenta.
La elektadoj de 1952 estis triopa konkurado. Roberto Agramonte de la Ortodoksa Partio elstaris en ĉiuj balotenketoj, sekvita de Dr. Aurelio Hevia de la Aŭtentika Partio, kaj Fulgencio Batista, serĉante revenon al la prezidenta oficejo, kiel malproksima triono. Agramonte kaj Hevia decidis nomumi Ramón Barquín por gvidi la kuban armeon post la elektoj. Barquín, tiam diplomato en Vaŝingtono, estis pintoficiro. Li estis respektita de la profesia armeo kaj promesis elimini ĝian koruptadon. Batista timis ke Barquín forigus lin kaj liajn sekvantojn. Kiam iĝis preskaŭ evidenta ke Batista havos malgrandan gajneblecon, li okazigis puĉon la 10-an de marto 1952. Batista restis kun la potenco kun la subteno de la naciisma sekcio de la armeo kiel "provizora prezidanto" dum la venontaj du jaroj.
En marto 1952 Justo Carrillo informis Barquín en Vaŝingtono ke la internaj rondoj sciis ke Batista komplotis por realig la puĉon. Sekve, ili tuj konspiris por forpeli Batista-n kaj restarigi demokration kaj civilan registaron en kio poste estis nomita La Konspirado de Los Puros 1956 (Grupo Montecristi). En 1954, Batista konsentis pri elektoj. La Aŭtentika Partio metis antaŭan eks-prezidanton Grau kiel kandidaton, sed li retiriĝis meze de akuzoj kaj Batista regis la elektojn.
En aprilo 1956 Batista nomumis Barquín kiel Generalo kaj armeestro, sed Barquín decidis antaŭeniri kun sia puĉo por certigi totalan potencon. La 4-an de aprilo 1956, puĉo de centoj da karieroficiroj gviditaj de Barquín estis malsukcesigita de Rios Morejon. La puĉo rompis la dorson de la kuba armeo.
La oficiroj estis kondamnitaj al la maksimuma periodo permesita laŭ la kuba militjuro. Barquín estis juĝita kaj kondamnita al soleca malliberigo dum ok jaroj. La Konspirado de Los Puros okazigis la malliberigon de la komandantoj de la armeo kaj la fermon de la armeaj akademioj.
Kubo havis la plej altajn pokapajn konsumo-listojn de Latinameriko de viando, legomoj, muslioj, aŭtoj, telefonoj kaj radioj, kvankam tiu konsumo estis plejparte de la malgranda elitoklaso kaj fremduloj[49]. En 1958, Kubo estis relative progresanta lando laŭ latinamerikaj normoj, kaj en kelkaj kazoj eĉ laŭ mondaj normoj[50]. Kubo altiris pli da enmigrintoj, ĉefe el Eŭropo. Unuiĝintaj Nacioj menciis Kubon pro ĝia granda meza klaso. Aliflanke, Kubo estis tuŝita de eble la plej grandaj privilegioj de la sindikatoj en Latinameriko, inkluzive de malpermeso maldungi kaj la meĥanizado.[51]
Inter 1933 kaj 1958, Kubo ege disvolvigis ekonomian regularon, kaŭzante ekonomiajn problemojn.[4][52] Senlaboreco iĝis problemo ĉar la diplomiĝintoj ne povis trovi laboron[4] . La burĝa klaso, kiu estis komparebla al tiu de Usono, iĝis ĉiufoje pli malkontenta pro la senlaboreco. La sindikatoj apogis Batistan ĝis la fino mem.[4][44]
Revolucio
- Vidu ankaŭ Kastrisma revolucio
La 2-an de decembro 1956 grupo de 82 homoj en la jaĥto Granma surteriĝis en Kubo. La grupo, gvidita de Fidel Castro, havis la intencon establi armitan rezistan movadon en Sierra Maestra. Konfrontante la armitan reziston de la ribeloj de Castro en la montaro, la reĝimo de Fulgencio Batista malfortiĝis kaj paraliziĝis pro la armilembargo altrudita de Usono la 14-an de marto 1958. Antaŭ la fino de 1958, la ribelantoj malsupreniris el la Sierra Maestra kaj lanĉis ĝeneralan popularan ribelon. Post kiam la batalantoj kaptis la urbon Santa Clara, Batista fuĝis de Havano la 1-an de januaro 1959 kaj ekziliĝis en Portugalio. Barquín negocis la simbolan ŝanĝon de la prezidado inter Camilo Cienfuegos, Che Guevara, Raúl Castro, kaj lia frato Fidel Castro post kiam la Supera Tribunalo decidis ke la Revolucio estis la leĝfonto kaj ke ĝiaj reprezentantoj devus alpreni la regadon.
La fortoj de Fidel Castro eniris en la ĉefurbon la 8-an de januaro 1959. Tuj poste, la liberala advokato, Manuel Urrutia Lleó iĝis prezidanto. Li estis subtenita de Castro kaj de la Movado 26-a de Julio ĉar ili kredis ke lia nomumo estus bonvenigita de Usono. Malkonsentoj ene de la registaro kulminis per la eksiĝo de Urrutia en julio 1959. Li estis anstataŭigita per Osvaldo Dorticós Torrado, kiu funkciis kiel prezidanto ĝis 1976. Castro iĝis ĉefministro en februaro 1959, sukcedante José Miró en tiu posteno.[53]
En ĝia unua jaro, la nova revolucia registaro senproprietigis privatajn posedaĵon kun malgranda aŭ nenia kompenso, ŝtatigis la entreprenojn de publikaj servoj, plifortigis la regadon sur la privata sektoro kaj malpermesis la hazardludojn. La CIA konspiris kune kun la mafio de Ĉikago en 1960 kaj 1961 por murdi Fidel Castro, laŭ dokumentoj montritaj en 2007.[54][55]
Kelkaj el tiuj iniciatoj estis entreprenitaj de la registaro de Fidel Castro nome de programo skizita en la Manifesto de la Sierra Maestra.[56]
Fine de 1960, la plejmulto el la gazetoj en Kubo estis elproprietigitaj, transprenitaj de la sindikatoj, aŭ estis prirezignitaj.[57] Ĉiuj radioj kaj televidstacioj estis sub la ŝtatkontrolo. Moderaj instruistoj kaj profesoroj estis elpurigitaj.[49][58] Ĉirkaŭ 20,000 malkonsentuloj, alikredantoj aŭ disidentoj estis malliberigitaj. Kelkaj samseksamuloj, senlaboruloj, religianoj, kaj aliaj estis senditaj al laborkampoj kie ili estis submetitaj al "politika reedukado".[59] Oni taksas ke 15 000 ĝis 17 000 homoj estis ekzekutitaj.[60]
La Kuba Komunisma Partio fortigis la unu-partian regadon, kun Castro kiel fina estro.[49][49] La frato de Fidel, Raúl Castro, iĝis la armeestro. Lojaleco al Castro iĝis la primara kriterio por ĉiuj nomumoj.[61] En septembro 1960, la revolucia registaro kreis sistemon konata kiel Komitato por Defendado de la Revolucio (KDR), kiu celis spioni en la kvartaloj.[49]
En la defilado de la Novjara tago de 1961, la administracio elmontris sovetiajn tankojn kaj aliajn armilojn. Poste, Kubo konstruis la duan plej grandan armeon en Latinameriko, dua nur post la brazila. Kubo iĝis privilegia kliento-ŝtato de Sovetio.
Antaŭ 1961, centmiloj da kubanoj foriris al Usono.[62] La Invado de la Porkogolfeto en 1961 estis malsukcesa provo senpotencigi la kuban registaron fare de trejnitaj fortoj de kubaj ekziliĝintoj kun la uson-armea subteno. La plano estis lanĉita en aprilo 1961, malpli ol tri monatojn post kiam John F. Kennedy iĝis la Usona Prezidanto. La kuba armeo, trejnita kaj ekipita de la nacioj de la Orienta Bloko, venkis la ekziliĝintojn post tri tagoj. Kub-usonaj rilatoj estis pliseverigitaj sekvajare pro la Kariba krizo, kiam la registaro de Kennedy postulis la tujan retiriĝon de sovetiaj misiloj metitaj en Kubo en respondo al usonaj atommisiloj en Turkio kaj Proksima Oriento. La sovetoj kaj usonanoj baldaŭ atingis interkonsenton. La sovetoj devus forigi sovetiajn misilojn de Kubo kaj la usonanoj forigus misilojn de Turkio kaj Proksima Oriento. Kennedy ankaŭ jesis ne invadi Kubon en la estonteco. Kubaj ekziliĝintoj kaptitaj dum la Invado de la Porkogolfeto estis interŝanĝitaj kontraŭ manĝaĵpakaĵoj de Usono..[44]
Antaŭ 1963, Kubo moviĝis rekte al plena komunisma sistemo formita laŭ Sovetunio[63]. Usono altrudis plenan diplomatian kaj komercan embargon kontraŭ Kubo kaj ekigis la Operacon Mungoto, programo de sekretaj operacoj de CIA.
En 1965, Castro kunfandis la revoluciajn organizojn kun la Kuba Komunisma Partio, de kiu li iĝis la Unua Sekretario; Blas Roca estis nomumita Dua Sekretario. Roca estis sukcedita de Raúl Castro, kiu, kiel Ministro kaj la plej proksima konfidulo de Fidel, iĝis kaj restis la dua plej potenca figuro en Kubo ĝis la emeritiĝo de lia frato. La pozicio de Raúl estis fortigita per la foriro de Che Guevara kiu gvidis malsukcesajn ribelojn en la Demokratia Respubliko Kongo, kaj poste en Bolivio, kie li estis mortigita en 1967.
Dum la 1970-aj jaroj, Fidel Castro sendis dekmilojn da homoj al Afriko kiel subteno al la militoj subtenintaj de Sovetio en tiu kontinento, precipe la por MPLA en Angolo kaj Mengistu Haile Mariam en Etiopio..[64]
La vivnivelo en la 1970-aj jaroj estis malbona kaj la malkontento estis vasta.[65] Fidel Castro agnoskis la fiaskojn de la ekonomiaj politikoj en parolado de 1970.[65] Ekde la duono de la 1970-aj jaroj, Castro ekigis ekonomiajn reformojn.
Kubo estis forpelita de la Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj (OAŜ) en 1962 en subteno de la usona embargo, sed en 1975 la OAŜ ĉesigis ĉiujn embargojn kontraŭ Kubo, kun aprobo de 16 landoj, inkluzive de Usono.[66]
La 3-an de junio 2009, la OAŜ adoptis rezolucion por meti finon al la 47 jaroj da ekskludo de Kubo. La kunvenoj estis disputigaj, tamen, la usona delegitaro konsentis kun la aliaj membroj kaj aprobis la rezolucion[67]. Kubaj gvidantoj plurfoje sciigis al ili ke la lando ne estas interesita pri realiĝado al la OAŜ.
Lastatempaj aferoj
Ekde 2002, ĉirkaŭ 1.2 milionoj da personoj el kuba deveno (proksimume 10% el la nuna loĝantaro de Kubo) loĝas en Usono.[68] Multaj el ili forlasis la insulon tra la maro per malgrandaj boatoj kaj flosoj. La 6-an de aprilo 1980, 10 000 kubanoj sturmis la ambasadejon de Peruo en Havano serĉante politikan azilon. Sekvatage, la kuba registaro donis permeson por la elmigrado de la kubanoj kiuj serĉis rifuĝon en la perua ambasadejo.
La regado de Castro estis grave provita en la sekvo de la sovetia kolapso (en Kubo konata kiel la Speciala Periodo), kun efikoj kiel ekzemple malabundo de manĝaĵo kaj elektromanko.[69][70][71] La registaro ne akceptis usonajn donacojn, kiel manĝaĵoj, medikamentoj, kaj mono ĝis 1993. La 5-an de aŭgusto 1994, ŝtatsekureco disigis manifestacianojn en spontana protesto en Havano.
Kubo trovis novan helpofonton kaj subtenon en la Ĉina Popola Respubliko, kaj en novaj aliancanoj kiel Hugo Chávez, Prezidento de Venezuelo kaj Evo Morales, Prezidento de Bolivio, ambaŭ gravaj eksportantoj de petrolo kaj gaso. En 2003, la registaro arestis kaj malliberigis grandan nombron de politikaj sendependaj aktivuloj, periodo konata kiel la "Nigra Printempo".[72][73]
La 31-an de julio 2006, Fidel Castro provizore delegis siajn plej gravajn devontigojn al sia frato, Unua Vicprezidento, Raúl Castro, dum Fidel resaniĝis post kirurgio pro "akra intesta krizo kun daŭra sangado". La 2-an de decembro 2006, Fidel estis tro malsana por sekvi la 50-datrevenan memorceremonion de la surteriĝo de la jaĥto Granma, estigante konjekton ke li havis stomakan kanceron, kvankam ekzistis indico ke lia malsano estis pro digesto kaj ne morta.[74]
En januaro 2007, video estis publikigita pri la renkontiĝo de Fidel Castro kaj Hugo Chávez, en kiu Castro "prezentiĝis malforta sed pli forta ol tri monatojn antaŭe".[75] En februaro 2008, Fidel Castro sciigis sian eksiĝon kiel Prezidanto de Kubo[76] , kaj la 24-an de februaro Raúl estis elektita kiel la nova prezidanto[77]. En lia ekofica parolado, Raúl promesis ke kelkaj el la restriktoj kiuj limigas la vivon de la kubanoj estos forigitaj[78]. En marto 2009, Raúl Castro forigis kelkajn el la oficialuloj de Fidel Castro.[79]
Homaj rajtoj
- Vidu ankaŭ Homaj rajtoj en Kubo
La registaro de Kubo estas akuzita je multnombraj misuzoj de la homaj rajtoj, inkluzive de torturo, arbitra malliberigo, maljustaj juĝoj, kaj eksterkortumaj ekzekutoj[80][81]. La Human Rights Watch asertas ke la registaro "subpremas preskaŭ ĉiujn formojn de politika opozicio" kaj ke "kubanoj estas sisteme senigitaj de la bazaj rajtoj kiel libera eprimo, asocio, asemblo, privateco, movado kaj juraj aferoj".[82]
Kubo havis la duan plej altan nombron de malliberigitaj ĵurnalistoj el ajna nacio en 2008 (Ĉinio havis la plej altan) laŭ diversaj fontoj, inkluzive de la Komitato por Protektado de Ĵurnalistoj, internacia neregistara organizaĵo, kaj Human Rights Watch[83][84]. Interrete nur uzeblas en kelkaj ŝtataj lokoj kaj en hoteloj kaj komputilejoj je alta prezo. Malgraŭ tio, la interet-uzantoj estas priesplorataj.[85]
Kubaj disidentoj travivas arbitrajn areston kaj malliberigon. En la 1990-aj jaroj, Human Rights Watch raportis ke la ampleksa karcersistemo de Kubo, unu el la plej grandaj en Latinameriko, konsistas el proksimume 40 maksimuksekurecaj malliberejoj, 30 minimumsekurecaj malliberejoj, kaj pli ol 200 labor-kampoj[86] . Laŭ Human Rights Watch, "politikaj prizonuloj", kune kun la resto de la prizonularo de Kubo, estas retenataj en malliberejoj kun "neadekvataj" kaj nesanaj "kondiĉoj".
Geografio
La lando estas arkipelago konsistanta el la plej granda insulo de la Antiloj, nomata Kubo, la Insulo de la Junularo (antaue nomata Isla de Pinos), kaj aliaj 4.195 insuletoj. Ĝi troviĝas en la Kariba Maro, roksimede la marbordoj de Usono kaj Meksiko. Ĝiaj landlimoj estas norde kun la Florida Markolo, oriente kun Paso de la Ventoj, sude kun Karibio kaj okcidente kun la Meksika Golfo. Entute ĝi havas 110.922 kvadratajn kilometrojn. Ĝi havas similan areon ekzemple kiel Gvatemalo aŭ Bulgario.
Biogeografie Kubo apartenas al la Kariba ekoprovinco de la Neotropika ekozono laŭ la sistemo de la Monda Natur-Fonduso (WWF). Ĝi entenas la Kubajn humidajn arbarojn, kiuj konstituas ekoregionon de la biomo "Tropikaj kaj subtropikaj humidaj foliarbaroj". La plej parto de la lando estas ĉefe fruktodona ebenaĵo, sed ankaŭ estas montaroj kiaj la fama Sierra Maestra. La plej alta pinto estas Pinto Turkino kaj havas 1,974 m.
Klimato
La loka klimato estas tropika, moderigita per nordorientaj ventoj kiuj blovas tutjare. Ĝenerale (kun lokaj varioj), ekzistas pli seka sezono de novembro ĝis aprilo, kaj pli pluvoplena sezono de majo ĝis oktobro. La averaĝa temperaturo estas 21 °C en januaro kaj 27 °C en julio. Pro la varmaj temperaturoj de la Kariba Maro kaj la fakto ke Kubo sidas trans la enirejo al la Meksika Golfo, Kubo ricevas plurajn uraganojn en la sezono junio-novembro. Tamen, ili pli oftas inter septembro kaj oktobro.
Rimedoj
La plej grava minerala rimedo estas nikelo, de kiu Kubo havas la duan plej grandan rezervon de la mondo (post Rusio)[87]. Sherritt International de Kanado funkciigas grandan nikelan minadinstalaĵon en Moa. Kubo estas la kvina plej granda mondproduktanto de rafinita kobalto, kromprodukto de nikelo[87]. Lastatempa nafto-esplorado malkovris ke en la nordo de Kubo estas petrolputoj kiuj povus produkti ĉirkaŭ 4.6 milionojn da bareloj (730 000,000 m3) ĝis 9.3 milionoj da bareloj de petrolo. En 2006, Kubo komencis bori tiujn lokojn por ebla ekspluato.[88]
Floraro kaj bestaro
En la kuba bestaro elstaras la mamuloj kiel la kapromedoj, diversaj kiropteroj, reptilioj (neniu el ili venenaj, elstarante la multnombra aro de krokodiloj), amfibioj (inter ili la plej malgranda rano de la mondo), fiŝoj kaj marfiŝoj, elstarante tiuj kiuj vivas en la koralrifo. Ankaŭ abundas la insektoj kaj mamuloj insektomanĝuloj.
La floraro estas kalkulata je pli ol 6.500 specioj el semplantoj, precipe en la arbaroj; inter kiuj troviĝas la tropikaj plantoj, riveraj kaj fruktaj.[89] Origine Kubo estis plenplena de densa vegetaĵo, kiu estas eliminita por evoluigi la agrikulturon. Tamen, ekzistas multaj programoj por la prizorgado kaj bontenado de ĉi tiuj arbaroj, kiuj havas grandan diversecon. La valoraj lignoj de Kubo estas tre aprezataj.
La trogono (Priotelus temnurus) estas la nacia birdo de Kubo. Ĝi estas praloĝanta specio de la insulo kaj ĝiaj plumoj havas la samajn kolorojn de la nacia flago de Kubo..[90]
Hidrografio
Kubo posedas hidrografion en kiu abundas la pluvado. La pluvado ludas gravan rolon en la provizado de akvo.
Inter la riveroj de Kubo elstaras la plej abundakva: Toao kaj la plej longa: Kaŭto, ili troviĝas en la orienta regiono.
En ĉi tiu regiono dum la jaro 2004 okazis malegala distribuado de la pluvado, ekstrema sekeco kaj inundoj kiuj estis regitaj. Krome, kvankam ne rekte, diversaj uraganoj kaj ciklonoj lastatempe influis en la pluvado.
En la jaroj 2006 kaj 2007 la akvorezervujoj, riveroj kaj lagoj pleniĝis, proviante akvon al la plejparto de la loĝantaro.
Ekonomio
La kuba ŝtato aliĝas al la socialismaj principoj rilate la organizadon de ĝia plejparte ŝtatkontrolita planekonomio. La plimulto el la produktadrimedoj estas posedataj kaj gvidataj de la registaro kaj la grandparte la laborforto estas dungata de la ŝtato. En la lastaj jaroj oni vidis tendencon al pli ofta dungado ĉe la kreskanta privata sektoro. Antaŭ 2006, publika dungado estis 78% kaj privata sektoro 22%, kompare kun 91.8% kaj 8.2% en 1981.[91] La kapitalinvesto estas limigita kaj postulas la nepran aprobon de la registaro. Ĉiu eksterlanda firmao en Kubo deziranta dungi kubanojn devas pagi al la kuba registaro, kiu siavice pagos la dungiton per kubaj pesoj[92] . Kubanoj ne povas ŝanĝi la laboron sen registarpermeso. La meza salajro en la fino de 2005 estis 334 kubaj pesoj monate kaj la averaĝa pensio estis la ekvivalento de 9 usonaj dolaroj monate.[93]
Kubo multe dependis de la komercado kun Sovetunio. Ekde la fino de la 1980-aj jaroj, sovetiaj subvencioj por kubaj varoj komencis malkreski.[94][95] Antaŭ la kolapso de Sovetunio, Kubo dependis de Moskvo por granda helpo, kiu protektis la merkaton por ĝiaj eksportoj.
La forigo de tiuj subvencioj metis la kuban ekonomion en rapidan depresion kiu estas konata en Kubo kiel la Speciala Periodo. En 1992 Usono plifortigis la komercembargon, esperante vidi demokratiigon simile okazinta en Orienta Eŭropo.
Kiel aliaj komunismaj kaj postkomunistaj ŝtatoj post la kolapso de Sovetunio, Kubo ekhavis limigitan merkaton kiu estis orientita por mildigi la severajn mankojn de manĝaĵo, konsumvaroj, kaj servoj. Tiu antaŭenpaŝo permesis mem-dungadon en kelkaj sektoroj kaj malpezaj manufaktur-sektoroj, la leĝigo de la uzado de usonaj dolaroj en la komerco, kaj la instigo al turismo. Kubo evoluigis unikan urban biensistemon por kompensi la finon de la importado de manĝaĵoj el Sovetio. En la lastaj jaroj, Kubo malpliigis kelkajn el la iniciatoj entreprenitaj en la 1990-aj jaroj. En 2004 la kubaj aŭtoritatuloj eliminis la cirkuladon de la usona valuto en ĝiaj butikoj kaj en la komercado.
Turismo estis komence limigita al specifaj feriejoj kie turistoj estis apartigitaj de la kuba socio, nomataj "enklavoturismo".[96] Kontaktoj inter eksterlandaj vizitantoj kaj ordinaraj kubanoj estis tute kontraŭleĝaj ĝis 1997.[97] Turismo ekde 1996 superis la sukerindustrion kiel la plej granda enspezfonto por Kubo.
.JPG)
Kubo triobligis la merkatan kvoton de la Kariba turismo en la lasta jardeko; kiel rezulto de la signifa investo en turisma infrastrukturo, tiu kreskokvoto spertas altiĝon ĉiujare[98]. Ĉirkaŭ 1.9 milionoj da turistoj vizitis Kubon en 2003, precipe el Kanado kaj Eŭropa Unio.[81] La rapida kresko de turismo dum la Speciala Periodo havis ĝeneraligitajn sociajn kaj ekonomiajn postefikojn en Kubo, kaj supozigis la aperon de dunivela ekonomio[99] . La sektoro pri kuracista turismo estas uzata de miloj da eŭropanoj, latinamerikanoj kaj kanadanoj.
La komunisma agrikultura produktadsistemo estis ridindigita de Raúl Castro en 2008.[100] Kubo nun importas ĝis 80% de konsumata manĝaĵo de la lando. Antaŭ 1959, Kubo fanfaronis havi pli da bovoj ol homoj.
En 2010, kubanoj ricevis la permeson konstrui siajn proprajn domojn.[101] Laŭ Raul Castro, ili povos plibonigi siajn domojn kun tiu nova permeso, sed la registaro ne aprobos tiujn novajn domojn aŭ plibonigojn.[102]
Registaro kaj politiko
La konstitucio de 1976, kiu difinis Kubon kiel socialisman respublikon, estis anstataŭigita per la konstitucio de 1992, kiu, laŭ la kuba regustaro, estas gvidita de la ideologio de José Martí, Karlo Markso, Frederiko Engelso kaj Lenino.[103] La konstitucio priskribas la Kuban Komunisman Partion kiel la "gvidan forton de la socio kaj la ŝtato". La Unua Sekretario de la Komunisma Partio estas samtempe prezidanto de la Ŝtata konsilio (Pezidanto de Kubo) kaj Konsilia prezidanto (foje nomata Ĉefministro de Kubo)[104]. La membroj de ambaŭ konsilioj estas elektitaj de la Nacia Popola Asembleo. La Prezidanto de Kubo, kiu ankaŭ estas elektita de la Asembleo, servas kvin jarojn kaj ekzistas neniu limo por la oficperiodoj.[103]
La Supera Kortumo de Kubo funkcias kiel la plej alta jura filio de la registaro. Ĝi ankaŭ estas la lasta rimedo kontraŭ la decidoj de provincaj tribunaloj.
La nacia parlamento de Kubo,nomata Nacia Asembleo de la Popola Potenco, estas la supera organo de la regado: 609 anoj servas por kvinjaraj periodoj[103]. La asembleo kunvenas du fojojn jare. Inter la sesioj la leĝdona povo estas prizorgata de la 31membra Konsilio de Ministroj. Kandidatoj por la Asembleo estas aprobitaj per publika referendumo. Ĉiuj kubaj civitanoj pli ol 16jaraĝaj kiuj ne estis juĝitaj pro krima delikto rajtas voĉdoni. La artikolo 131 de la konstitucio establas ke balotado devas esti "tra libera, egala kaj sekreta voĉdono".[103] La artikolo 136 diras ke "Por ke la deputitoj aŭ delegitoj estu konsiderataj elektitaj, ili devas ricevi pli ol duono de la kvanto de la validaj voĉdonoj liveritaj de la elektodistriktoj". La voĉdonoj estas kalkulitaj sekrete kaj la rezulto estas anoncita antaŭ publika vido. Kandidatoj estas elektitaj ĉe lokaj kunvenoj de multaj kandidatoj antaŭ gajni la aprobon de la elektkomisionoj. En la posta elekto, ekzistas nur unu kandidato por ĉiu sidloko, kiu devas akiri plimulton por esti elektita.
Neniu partio rajtas nomumi kandidatojn aŭ kampanji en la insulo, krom la Kuba Komunisma Partio kiu aranĝis ses partiajn kongresojn ekde 1975. En 2011 la partio havis 800 000 membrojn, kaj reprezentantoj ĝenerale konsistigas almenaŭ duonon de la ŝtatkonsilioj kaj la Nacian Asembleon. La ceteraj postenoj estas plenigitaj de kandidatoj sen partianeco. Malgraŭ la malpermeso kaj kontraŭleĝeco, aliaj partioj ekzistas kaj agadas fare de opoziciaj grupoj.
La lando estas administre subdividita en 15 provincojn kaj unu specialan municipon (Insulo de la Junularo). Tiuj estis antaŭe parto de ses pli grandaj historiaj provincoj: Pinar del Río, La Habana, Matanzas, Las Villas, Camagüey kaj Oriente. La nunaj subdividoj proksimume similas al la hispanaj armeaj provincoj dum la militoj de sendependeco, kiam la plej ĝenaj areoj estis subdividitaj. La provincoj estas dividitaj en municipojn. La lasta modifo okazis en aŭgusto 2010, kiam la Nacia asembleo de Kubo aprobis la kreadon de du novaj provincoj: Artemisa kaj Mayabeque surbaze de la divido de Havano, kune kun aldonaĵo de tri orientaj municipoj de Pinar del Río. Ĉi nova divido viglas ekde la 1-a de januaro 2011.
1: Pinar del Río - 2: Artemisa - 3: La Habana - 4: Mayabeque - 5: Matanzas - 6: Cienfuegos - 7: Villa Clara - 8: Sancti Spíritus - 9: Ciego de Avila - 10: Camagüey - 11: Las Tunas - 12: Granma - 13: Holguín - 14: Santiago de Cuba - 15: Guantánamo - 16:Isla de la Juventud
Militistaro
Kubo dediĉis 9-13% el ĝia malneta enlanda produkto por armeaj elspezoj.[105] Castro konstruis la duan plej grandan armeon en Latinameriko; nur post la armeo de Brazilo, kiu estas la plej granda. De 1975 ĝis la fino de la 1980-aj jaroj, la sovetia armea asistado ebligis al Kubo ofte realigi armeajn ekzercojn. Pro la perdo de sovetiaj subvencioj, Kubo malgrandigis la kvanton de armea personaro, de 235,000 en 1994 ĝis proksimume 60,000 en 2003.[106]
Eksterlandaj rilatoj
Ekde ĝia komenco, la Kastrisma revolucio difinis sin kiel internaciisma, membriĝante en Comecon en 1972. Kubo estis grava kontribuanto de la militoj subtenataj de Sovetunio en Afriko, Centrameriko kaj Azio. En Afriko, la plej granda milito estis en Angolo, kie Kubo sendis dekmilojn da homoj. Kubo estis amiko de la etiopa gvidanto Mengistu Haile Mariam[107]. En Afriko, Kubo subtenis 17 maldekstemajn reĝimojn. En kelkaj landoj ĝi havis malsukcesojn, kiel ekzemple en orienta Zajro, sed en aliaj Kubo havis signifan sukceson. Gravaj engaĝiĝoj okazis en Alĝerio, Kongo, Jemeno (Azio), Etiopio, Gvineo Bisaŭa kaj Mozambiko[108].
La armea implikiĝo de la kuba registaro en Latinameriko, plejparte kun la celo senpotencigi la dekstremajn reĝimojn subtenitajn de Usono, el kiuj multaj estis diktatoraj, estis ampleksa. Unu el la plej fruaj intervenoj estis la marksisma milico gvidita de Che Guevara en Bolivio en 1967, kvankam la helpo financa kaj trupa estis malmulta. Pliaj etaj agoj konataj, inkluzivas la misiojn de 1959 al Dominika Respubliko kaj Panamo.[109] En la unua, la kuba registaro disponigis armean asistadon al grupo de dominikaj ekzilitoj kun la intenco senpotencigi la diktatoron Rafael Trujillo.
Kvankam la ekspedicio malsukcesis kaj la plejmulto el ĝiaj membroj estis murditaj de la registaro, hodiaŭ ili estas agnoskataj kiel herooj kaj monumento estis starigita je ilia memoro en San-Domingo. La Muzeo-Memorejo de Dominika Rezistado, kie la herooj de 1959 elstare rolas, estis konstruita de la dominika registaro.[110]
La socialisma reĝimo en Nikaragvo estis malkaŝe subtenita de Kubo kaj povas esti konsiderata ĝia plej granda sukceso en Latinameriko. Kubo estas membro-fondinto de la Bolivara Alternativo por Ameriko. Pli ol 30 000 kubaj kuracistoj nuntempe laboras eksterlande, en landoj kiel ekzemple Venezuelo kaj Zimbabvo.[111] La membreco de Kubo en la Konsilio de Unuiĝintaj Nacioj por Homaj Rajtoj ricevis fortan kritikon [112].
Eŭropa Unio en 2003 akuzis la kuban registaron je "daŭrigado de senkaŝa malobservo de homaj rajtoj kaj fundamentaj liberecoj".[113] En 2008, la EU kaj Kubo jesis rekomenci plenajn rilatojn kaj kunlaboragadojn.[114] Usono daŭrigas la embargon kontraŭ Kubo "tiom longa kiom ĝi daŭre rifuzas la demokratiigon kaj pli grandan respekton por homaj rajtoj".[115] La Prezidento de Usono Barack Obama deklaris la 17-an de aprilo 2009, en Trinidado kaj Tobago ke "Usono serĉas novan komencon kun Kubo",[116] kaj nuligis la malpermeson de la Bush-administracio pri vojaĝado kaj monsendaĵoj de kub-usonanoj de Usono al Kubo.[117]
La 17-an de decembro 2014 Usono kaj Kubo anoncis, ke ili celas normaligon de la reciprokaj rilatoj; la usona prezidento Barack Obama deklaris, ke li intencas nuligi la embargon kontraŭ Kubo. La deklaroj estis rezulto de plursemajna intertraktado, ĉe kiu peris interalie papo Francisko. La du landoj interkonsentis liberigi la prizonulojn Alan Gross resp. la tri ankoraŭ malliberajn el la kvin kubanoj.
Loĝantaro
| Raso % | 1899 | 1907 | 1919 | 1931 | 1943 | 1953 | 1981 | 2002 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Blankuloj | 66.9 | 69.7 | 72.2 | 72.1 | 74.3 | 72.8 | 66.0 | 65.05 |
| Negroj | 14.9 | 13.4 | 11.2 | 11.0 | 9.7 | 12.4 | 12.0 | 10.08 |
| Mestizoj | 17.2 | 16.3 | 16.0 | 16.2 | 15.6 | 14.5 | 21.9 | 24.86 |
| Azianoj | 1.0 | 0.6 | 0.6 | 0.7 | 0.4 | 0.3 | 0.1 | ? |
Enmigrado al Kubo
Inter 1882 kaj 1898, entute 508 455 homoj forlasis Hispanion, kaj pli ol 750 000 hispanaj enmigrintoj forvojaĝis al Kubo inter 1899 kaj 1923, sed multaj el revenis poste al Hispanio.[121]
Nuna demografio
Laŭ la censo de 2002, la loĝantaro en Kubo estis jene: 11 177,743, inkluzive de 5 597,233 viroj kaj 5 580,510 virinoj. Laŭ la censo estis raportitaj 7 271,926 blankuloj, 1 126,894 nigruloj kaj 2 778,923 mulatoj (aŭ mestizoj).[122] La loĝantaro de Kubo havas tre kompleksajn originojn kaj la geedziĝo inter diversaj devengrupoj estas preskaŭ ĝeneralaĵo. Ekzistas malkonsento pri la rasaj statistiko kaj koncepto pri rasoj. La Instituto por kubaj kaj kub-usonaj Studoj ĉe la Universitato de Miami diras ke 62% estas nigraj,[123], dum statistiko de la kuba censo deklaras ke 65.05% el la loĝantaro estis blankaj en 2002. La Internacia Grupo por Rajtoj de Minoritatoj diras ke "objektiva analizo de la situacio de afrikdevenaj kubanoj estas problemiga pro la malabunda registrado kaj malmulte da periodaj esploroj antaŭ kaj post la Revolucio".[124] Taksoj pri la procento de homoj afrikdevenaj en la kuba loĝantaro varias grandege, ekde 33.9 procento ĝis 62".
Enmigrado kaj elmigrado ludis gravan rolon en la demografia profilo de Kubo dum la 20-a jarcento. Dum la 18-a, 19-a, kaj la frua parto de la 20-a jarcento, grandaj ondoj de kanarianoj, katalunoj, andaluzoj, galegoj, kaj aliaj hispanoj migris al Kubo. Inter 1900 kaj 1930 ĉirkaŭ unu miliono da hispanoj venis de Hispanio. Aliaj eksterlandaj enmigrintoj inkluzivas: francojn[125] , portugalojn, italojn, rusojn, nederlandanojn, grekojn, britojn, irlandanojn, kaj aliajn etnojn, inkluzive de kelkaj usonaj civitanoj, kies antaŭuloj loĝis ekde la komenco de la 19-a jarcento.
Kubo havas konsiderindan kvanton da azidevenaj civitanoj kiuj konsistigas 1% de la loĝantaro. Ili estas ĉefe el ĉindevenaj, sekvataj de filipinanoj, koreoj kaj vjetnamoj. Ili estas posteuloj de farmlaboristoj alportitaj al la insulo fare de hispanaj kaj usonaj entreprenistoj dum la 19-a kaj 20-a jarcento. Afrikdevenaj kubanoj devenas de kongoj, samkiel de pluraj nordafrikaj rifuĝintoj, precipe la araboj de Okcidenta Saharo sub maroka okupo ekde 1976.[126]
La naskfrekvenco en Kubo (9.88 naskiĝoj po mil loĝantoj en 2006) estas unu el la plej malaltaj en la okcidenta hemisfero.[127] Ĝia totala loĝantaro ade pliiĝis de proksimume 7 milionoj en 1961 ĝis pli ol 11 milionoj nuntempe, sed la pliiĝo ne plu daŭris en la lastaj jardekoj, kaj malkresko komenciĝis en 2006, kun fekundecindico de 1.43 infanoj por virino[128].
Tiu falo de la fekundeco estas inter la plej grandaj en la okcidenta hemisfero.[129] Kubo havas senrestriktan aliron al laŭleĝa aborto kaj abortindico estas 58.6 po 1000 gravedoj en 1996, kompare al mezumo de 35 en Karibio, 27 en Latinameriko entute, kaj 48 en Eŭropo. La uzado de kontraŭkoncipiloj estas taksita je 79% (nur triono el tio estas uzata en landoj de la okcidenta Hemisfero)[130].
Kubo estas oficiale laika ŝtato. Post longa asertado de la socialisma ŝtato ke la eklezioj estis fonto de kontraŭkomunisma agado, la registaro ŝanĝis tion en 1992, modifante la konstitucion por alinomigi la ideologion kaj sistemon de la lando de ateismo al sekulareco. Ĝi havas multajn kredojn kiuj estas reprezentataj en la vaste ŝanĝiĝanta kulturo. La Romkatolika Eklezio estis la plej granda religio; ĝi estis alportita al la insulo de la hispanoj kaj ankoraŭ restas gravaj spuroj de la iama regado, kun 11 diocezoj, 56 monaĥinordenoj, 24 ordenoj de pastroj kaj 2 pastrolernejoj. En januaro 1998, Johano Paŭlo la 2-a faris historian viziton al la insulo, invitita de la kuba registaro kaj de la Kuba Romkatolika Eklezio. La religia pejzaĝo de Kubo ankaŭ estas forte markita de sinkretismoj diversspecaj. Katolikismo ofte estas praktikata kune kun Santerio, miksaĵo de katolikismo, afrikaj kredoj kaj spiritismo. La Virgulino de la Karitato estas la katolika patronino de Kubo, kaj simbolo de la kulturo de Kubo. En Santerio, ŝi estis miksita kun la diino Oŝun.
Tri cent mil kubanoj apartenas al 54 registritaj evangeliaj eklezioj. Pentekostismo kreskis rapide en la lastaj jaroj, kaj nur la Asembleoj de Dio kalkulis je pli ol 100 000 homoj. Kubo havas malgrandajn komunumojn de ortodoksaj grekoj kaj rusoj, judoj, islamanoj kaj bahaanoj.[131] La plejmulto el kubaj judoj estas posteuloj de polaj kaj rusaj aŝkenazoj kiuj fuĝis de pogromoj en la komenco de la 20-a jarcento. Ampleksa nombro de sefardoj ekzistas en Kubo kiuj venas el Turkio. La plejmulto el tiuj sefardoj vivas en la provincoj, kvankam ili bontenas sinagogon en Havano. Kvankam la Atestantoj de Jehovo ne estas oficiale agnoskataj, ili estas tolerataj post jaroj da persekutado kaj nuntempe ili havas ĉirkaŭ 100 000 kredantojn en la insulo.
Kuba migrado
| Jaro de Elmigrado |
Blankuloj | Negroj | Aliaj | Aziaj | Nombro |
|---|---|---|---|---|---|
| 1959–64 | 93.3 | 1.2 | 5.3 | 0.2 | 144,732 |
| 1965–74 | 87.7 | 2.0 | 9.1 | 0.2 | 247,726 |
| 1975–79 | 82.6 | 4.0 | 13.3 | 0.1 | 29,508 |
| 1980 | 80.9 | 5.3 | 13.7 | 0.1 | 94,095 |
| 1981–89 | 85.7 | 3.1 | 10.9 | 0.3 | 77,835 |
| 1990–93 | 84.7 | 3.2 | 11.9 | 0.2 | 60,244 |
| 1994–2000 | 85.8 | 3.7 | 10.4 | 0.7 | 174,437 |
| Totalo | 87.2 | 2.9 | 10.7 | 0.2 | 828,577 |
En la lasta duon-jarcento, pluraj centmiloj da kubanoj el ĉiuj sociaj klasoj migris al Usono, Hispanio, Italio, Britio, Kanado, Meksiko, kaj aliaj landoj[132]. La 9-an de septembro 1994, la registaroj de Usono kaj Kubo konsentis ke Usono donus almenaŭ 20 000 vizojn ĉiujare en interŝanĝo de la promeso de Kubo malhelpi kontraŭleĝajn forirojn per boatoj..[133]
Lingvoj
La oficiala lingvo de Kubo estas la hispana kaj ĉiuj civitanoj parolas ĝin. La hispana parolata en Kubo estas konata kiel kub-hispana kaj estas formo de la kariba hispana. La lukumia, dialekto de la okcidentafrika joruba lingvo, ankaŭ estas uzata kiel liturgia lingvo de la sekvantoj de Santerio[134], kaj tiel nur kiel dua lingvo[135]. La haitia lingvo estas la dua plej granda lingvo en Kubo, kaj estas parolata de haitiaj enmigrintoj kaj multaj el iliaj posteuloj ankoraŭ ĝin scipovas uzi[136]. Aliaj lingvoj parolataj de enmigrintoj inkluzivas katalunan, korsikan kaj galegan.[137]
Eduko
La Havana Universitato estis fondita en 1728 kaj ekzistas pluraj aliaj politeknikoj, kolegioj kaj provincaj aŭ fakaj universitatoj. En 1957, antaŭ la regado de Castro, la procento de alfabeteco estis la kvara en la regiono kun preskaŭ 80% laŭ Unuiĝintaj Nacioj, pli alta ol Hispanio[50][138]. Castro kreis ŝtatan sistemon kaj malpermesis la privatajn kaj religiajn instituciojn. Lernado estas deviga ekde 5jariĝo ĝis la fino de mezlernejo (kutime 15jariĝo), kaj ĉiuj studentoj, nekonsiderante aĝo aŭ sekso, surhavas lernejajn uniformojn kun la koloroj kiuj distingas la gradon. Baza instruado daŭras dum ses jaroj, meza eduko estas dividita en baza kaj antaŭuniversitata edukado.[139]
Supera edukado estas disponigata de universitatoj, institutoj, pedagogiaj universitatoj, kaj politeknikoj. La Kuba Ministerio de Supera Edukado funkciigas programon por distanca lernado kiu disponigas regulajn posttagmezajn kaj vesperajn kursojn en kamparaj areoj por agrikulturaj laboristoj. Edukado havas fortan politikan kaj ideologian emfazon. Kubo ankaŭ disdonas subvenciojn al limigita nombro de eksterlandanoj en la Latinamerika Lernejo de Medicino. La retaliro estas limigita. La vendo de komputilaj ekipaĵo estas strikte kontrolita.
Sano
Historie, Kubo estis bone konsiderita pro la kvalito de la medicina personaro kaj pro la signifaj kontribuoj al la mondosano ekde la 19-a jarcento. Hodiaŭ, Kubo havas universalan sanservon kaj malgraŭ la malsufiĉo de medicinaj provizoj, ekzistas neniu manko de medicina personaro. La sansistmemo ne estas laŭlitere senpaga, ĉar ĝi estas financata per impostoj .[140] Primaraj zorgoj estas disponeblaj ĝenerale en la insulo kaj bebo- kaj patrinaj mortoprocentaĵoj kompareblas kun tiuj de evoluintaj nacioj.
Post la Kastrisma revolucio, komence la lando travivis plimalboniĝon de malsanoj kaj bebmorta ofteco en la 1960-aj jaroj kiam ĉirkaŭ 6 000 kuracistoj forlasis la landon.[141] Normaligo okazis en la 1980-aj jaroj. La komunisma registaro asertis ke universala sanservo iĝis prioritato de ŝtatoplanado kaj progreso estis farita en kamparaj areoj[142]. Kiel la cetero de la kuba ekonomio, la kuba medicina prizorgo suferis severajn mankojn post la fino de sovetiaj subvencioj en 1991, kaj la akriĝo de la usona embargo en 1992.[143]
Defioj inkluzivas malaltan salajron de kuracistoj (nur 15 dolaroj monate)[144], malbonajn instalaĵojn, malbonan kondiĉon de la ekipaĵoj, kaj oftan foreston de bazaj medikamentoj[145]. Kubo havas la plej altan proporcion de kuracistoj por loĝantoj en la mondo kaj danke al tio ĝi sendis milojn da kuracistoj al pli ol 40 landoj ĉirkaŭ la mondo.[146]
Laŭ Unuiĝintaj Nacioj, la vivdaŭro en Kubo estas 78.3 jaroj (76.2 por malinoj kaj 80.4 por inoj). Laŭ tio, Kubo troviĝas en la 37-a loko en la mondo kaj 3a en Ameriko, nur malantaŭ Kanado kaj Ĉilio, kaj tuj antaŭ Usono.[147] Infanmorto en Kubo malkreskis de 32 bebmortoj po 1 000 vivaj naskiĝoj en 1957, ĝis 10 en 1990-1995. Infanmorto en 2000-2005 estis 6.1 po 1 000 vivaj naskiĝoj (kopare kun 6.8 en Usono). La kvalito de publika kuracado ofertita al la civitanoj estas konsiderata kiel la "plej granda venko" de la socialisma sistemo de Kubo.[148]
Kulturo
La kulturo de Kubo estas influita de diversaj kulturoj kiuj kuniĝis en la insulo, sed precipe la hispana kaj la afrika. Sporto estas la nacia pasio de Kubo. Pro historiaj ligoj kun Usono, multaj kubanoj ludas sportojn kiuj estas popularaj en Nordameriko, multe pli ol la sportoj tradicie furoraj en aliaj hispanlingvaj nacioj. Basbalo estas vaste la plej populara. Aliaj sportoj kaj ŝatokupoj inkluzivas korbopilkon, flugpilkon, ŝakon, kaj atletismon. Kubo estas reganta forto en amatora boksado, konstante atingante altajn medalojn en gravaj internaciaj konkuradoj.
Muziko
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Kuba muziko.Kuba muziko estas riĉega kaj temas pri la plej ofte konata esprimo de la kulturo. La centra formo de tiu muziko estas kuba sono, kiu estis la bazo de multaj aliaj muzikaj stiloj kiel salso, rumbo, mambo kaj derivaĵo de la rumbo, ĉaĉao. Rumbomuziko originis ekde la frua afrik-kuba kulturo. La treso ankaŭ estis inventita en Kubo, sed aliaj tradiciaj kubaj instrumentoj estas el afrika origino aŭ taina, kiel ekzemple la marakoj, guiro, marimbo kaj diversaj lignaj tamburoj inkluzive de maiohuakano. Popularaj ĉiastilaj muzikaĵoj el Kubo estas ĝuataj kaj laŭdataj vaste tra la mondo. Kuba klasika muziko, kiu inkluzivas muzikon kun fortaj afrikaj kaj eŭropaj influoj, kaj ecoj de simfoniaj verkoj same kiel muziko por solistoj, ricevis internacian agnoskon dank'al komponistoj kiel Ernesto Lecuona. Havano estis la koro de la repo en Kubo kiam ĝi komenciĝis en la 1990-aj jaroj. Dum tiu tempo, regetono iĝis tre populara.
Vidu ankaŭ
Kuirarto
- Vidu ankaŭ Kuba kuirarto.
Kuba kuirarto estas fuzio de hispanaj kaj karibaj kuirartoj. Kubaj receptoj kundividas spicojn kaj teknikojn kun la hispana kuirarto, kun ia kariba influo en spicoj kaj gustoj. La reguligado de manĝaĵoj flanke de la ŝtato, kiu estis la normo en Kubo por la lastaj kvar jardekoj, limigis la kuireblon de tiuj pladoj[149]. La tradiciaj pladoj dum manĝoj ne estas servitaj unu post alia; ĉiuj manĝaĵoj estas servitaj en la sama tempo kaj kelkfoje oni manĝas eĉ fruktojn kun la cetero (bananoj kaj mango). La tipa manĝo povas konsisti el frititaj aŭ boligitaj platanoj, nigraj aŭ ruĝaj fazeoloj kaj rizo, malnova-vesto (sekigita bovaĵo kuirita kun spicoj), porkaĵo kun cepo, kaj tropikaj fruktoj. Rizo kaj fazelojo ankaŭ estas ĉiutaga manĝaĵo kaj la alia varianto de rizoj kaj fazeoloj kuiritaj samkaldrone konataj kiel maŭroj kaj kristanoj, estas manĝata en specialaj okazoj. Ankaŭ frititaj plantanoj estas ŝatata manĝaĵo de la kubanoj. Multaj el la viandaĵoj estas kuiritaj malrapide kun leĝeraj saŭcoj. Ajlo, kumino kaj origano estas la precipaj spicoj uzataj. Salatoj kutime konsistas el tomato, brasiko, laktuko aŭ avokado kun oleo, salo kaj vinagro.
Literaturo
La kuba literaturo komencis trovi sian vojon en la frua komenco de la 19-a jarcento. Temoj rilate al la sendependeco kaj libereco estis ekzempligitaj de José Martí, kiu gvidis la modernisman movadon de la kuba literaturo. La verkoj de Martí estis arigitaj en 28 volumoj kaj ili troviĝas en ĉiuj bibliotekoj kaj gravaj institucioj. Verkistoj kiel ekzemple Nicolás Guillén kaj Jose Z. Tallet uzis la literaturon kiel socia protesto. La poezio kaj romanoj de Dulce María Loynaz kaj José Lezama Lima estis influaj. Romantikulo Miguel Barnet, kiu verkis Ĉiuj revis pri Kubo, reflektas pli melankolian Kubon[150]. Verkistoj kiel ekzemple Reinaldo Arenas, Guillermo Cabrera Infante, kaj pli ĵuse Daína Chaviano, Pedro Juan Gutiérrez, Zoé Valdés, Guillermo Rosales kaj Leonardo Padura gajnis internacian rekonon en la post-revolucia epoko, kvankam multaj el tiuj verkistoj sentis sin devigitaj daŭrigi sian laboron en la ekzilo pro ideologia regado de la amaskomunikiloj fare de la kubaj aŭtoritatoj.
La unua literatura verko farita en Kubo estas "Espejo de Paciencia" (Pacienca Spegulo), poemo verkita en 1608 de Silvestre de Balboa, skribisto de la urbo Camagüey. La poemo rakontas atakon de piratoj en Manzanillo, en la oriento de Kubo, kapto de pastro kaj posta liberigo pere de kuraĝa nigrulo. Tamen, pli gravas la duvoluma romano "Cecilia Valdés" aŭ "Monteto de la Anĝelo". Verkita en la 19a jc. de Cirilo Villaverde. La romano estas konsiderata kiel unu el la verkoj kiuj montras la kubanecon kaj krom tio ĝi estas la unua kuba romano. Tra la historio, en Kubo oni nomumis plurajn elstarajn verkistojn kiel "Nacia Poeto". En la revolucia epoko, tiu poeto estas Nicolás Guillén, poeto tre proksima al la kastrisma revolucio.
La isla de los amores infinitos (La insulo de la senfinaj amoj) estas romano de la kuba verkistino Daína Chaviano, kiu temas pri la kunfandiĝo de la tri etnoj, kiuj konsistigas la kuban nacion: hispanoj, afrikanoj kaj ĉinoj.
Kino
La Kuba Instituto de Kinaj Arto kaj Industrio (hispane Instituto Cubano de Arte e Industria Cinematográficos, mallongigo ICAIC) estis kreata la 24-an de marto 1959, do mallonge post la kuba revolucio, per la unua kulturleĝo de la nova registaro.
Cecilia estas kuba kinofilmo, kiun en 1981 produktis Humberto Solás. Modelo estas la romano „Cecilia Valdés o La Loma del Ángel“ de Cirilo Villaverde.
Komunikiloj
Unu el la ĉefaj decidoj de la socialisma revolucia registaro estis ŝtatigi la amaskomunikilojn tiel ke de tiam ili apartenas al la ŝtato laŭ la konstitucio de 1976, ĉap.6, art. 52. kaj konfirmita en 1992. Konsekvence la komunista partio de Kubo posedas monopolon pri informado. La centra organo de la komunisma partio estas la ĉiutaga gazeto Granma. Ekzistas pluraj naciaj gazetoj de la laboristoj, junularo kaj provincaj. Ankau la nacia televido kun kvin tutlandaj kanaloj, el kiuj du estas edukaj, ofertas plurajn edukajn kaj didaktikajn programojn. Kutime pluraj gazetoj kaj agentejoj el eksterlando, raportas preskaŭ senescepte kritike kaj pri apartaj temoj je politika intereso pri Kubo kaj ties registaro. Agentejoj kiel CNN kaj BBC havas konstantajn raportejojn en Havano.
La posedo de satelitaj antenoj estas strikte malpermesitaj. Ĉiuj institucioj, interalie sciencaj, kuracistaj kaj edukaj, kaj ankaŭ la komputilejoj de ĉiuj urbaj distriktoj havas aliron al la kuba intra-reto.
En februaro 2007 Kubo publikigis la t.n. beta-version de la propra serĉilo "2x3". Konsulteblas 150.000 oficialaj paĝoj, sciencaj, kulturaj, politikaj, ekz de la ŝtata gazetaro (kaj interalie la paroladoj de Fidel Castro). Estas planita la anstataŭigo de Vindozo per Linukso kaj submara ligo inter Venezuelo kaj Kubo per vitro-fibra kablo estis jam farita.
Esperanto-movado
- Vidu apartajn artikolojn: Esperanto-movado en Kubo, Kubaj esperantistoj kaj Kuba Esperanto-Asocio (KEA)
.jpg)
La unuaj spuroj de esperanto en Kubo venas de la komencoj de la 20a jarcento. Inter la pioniroj plej gravaj troviĝas Fernando Ortíz, kuba etnologo konata kiel "Dua malkovrinto de Kubo". Dum la Respubliko, kelkaj asocioj estis fonditaj kaj revuoj estis publikigitaj, multaj el ili mallongdaŭraj; la ĉefa aktiveco estis farita de izolitaj esperantistoj en diversaj partoj de la lando.
La 16-an de junio 1979 estis oficiale fondita Kuba Esperanto-Asocio, aliĝinta al Universala Esperanto-Asocio ekde 1983.
La kunordigita laborado de KEA kaj ŝtatan instancoj permesis gravajn atingojn, kiel la eldonado de kelkaj libroj fare de la Eldonejo José Martí de Publikaĵoj en Fremdaj Lingvoj, inter kiuj troviĝas, la jam elĉerpitaj, La historio absolvos min, de Fidel Castro; Kuba Ŝtata Organizo, de Domingo García Cárdenas, kaj pluraj rakontoj de La Oraĝo, de José Martí.
Aliaj atingoj de KEA estas la esperantlingva ĉiusemajna elsendo ĉe Radio Havano Kubo ekde la 11-a de septembro 1988; la okazigo de la Iberamerika Konferenco Esperanto'88, la 75a UK en Havano (1990), kiu kalkulis je la ĉeesto de Fidel Castro; la 46a IJK en Playa Girón (1990); pluraj kulturfestivaloj, eminarioj pri scienco kaj tekniko, instruistaj trejnadoj, kaj aliaj.
KEA organizas regulajn kursojn en pluraj provincoj kaj perdistance. En la nacia sidejo ĝi okazigas seminariojn, atelierojn kaj konferencojn. En 2004, KEA organizis la 6-an Tut-Amerikan Kongreson de Esperanto[151].
En 2005, KEA celebris la 5an Nacian Kongreson en Malnova Havano. Kvankam la kongresoj ne estas oftaj, diversaj lokaj aranĝoj tra la lando, okazas dum la jaro, al kiuj venas esperantistoj el la tuta insulo. Tradicia estas la Zamenhofa Metiejo organizita de la esperantistoj de Guantánamo okaze de la Zamenhof-tago. En 2010 Kubo estis la sidejo de la 95-a Universala Kongreso de Esperanto[152].
Referencoj
- ↑ Thomas, Hugh. (March 1971) Cuba; the Pursuit of Freedom. New York: Harper & Row. ISBN 0060142596.
- ↑ Thomas, Hugh. (1997) The Slave Trade: The Story of the Atlantic Slave Trade, 1440–1870. New York, NY: Simon & Schuster. ISBN 0684835657.
- ↑ http://www.jfklibrary.org/Historical+Resources/Archives/Reference+Desk/Speeches/JFK/JFK+Pre-Pres/1960/002PREPRES12SPEECHES_60OCT06b.htm
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Horowitz, Irving Louis. (1988) Cuban communism. New Brunswick, N.J.: Transaction Books. ISBN 0887386725.
- ↑ Thomas, Hugh. (March 1971) Cuba; the Pursuit of Freedom. New York: Harper & Row. ISBN 0060142596.
- ↑ Cf. Informo pri homa disvolviĝo, 2009, paĝo 157.
- ↑ Cf. WWF, Living Planet Report 2006, paĝo 21.
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html
- ↑ http://mdgs.un.org/unsd/mdg/SeriesDetail.aspx?srid=656&crid=192
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2091rank.html
- ↑ Alfred Carrada, The Dictionary of the Taino Language (plate 8)Ŝablono:Verify credibility
- ↑ Augusto Mascarenhas Barreto: O Português. Cristóvão Colombo Agente Secreto do Rei Dom João II. Ed. Referendo, Lissabon 1988. English: The Portuguese Columbus: secret agent of King John II, Palgrave Macmillan, ISBN 0-333-56315-8
- ↑ da Silva, Manuel L. and Silvia Jorge da Silva. (2008). Christopher Columbus was Portuguese, Express Printing, Fall River, MA. 396pp. ISBN 978-1-60702-824-6.
- ↑ Dictionary – Taino indigenous peoples of the Caribbean Dictionary --Ŝablono:Verify credibility
- ↑ Ramón Dacal Moure, Manuel Rivero de la Calle. (1996) Art and archaeology of pre-Columbian Cuba. University of Pittsburgh Press. ISBN 082293955X.
- ↑ http://www.indio.net/taino/main/language/Tisland.htm
- ↑ Ted Henken. (2008) Cuba: a global studies handbook. ABC-CLIO. ISBN 9781851099849. (gives the landing date in Cuba as October 27)
- ↑ Cuba Oficina Del Censo. (2009) Cuba: Population, History and Resources 1907. BiblioBazaar, LLC. ISBN 9781110288182. (gives the landing date in Cuba as October 28)
- ↑ These are Julian calendar dates.
- ↑ Gott, Richard. (2004) Cuba: a new history. New Haven, Conn.: Yale University Press. ISBN 0300104111.
- ↑ Andrea, Alfred J.. (2005) “Letter by Christopher Columbus concerning recently discovered islands”, The Human Record 1. Houghton Mifflin Company. ISBN 0618370404.
- ↑ Diamond, Jared M.. (1998) Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies. New York, NY: W.W. Norton & Co. ISBN 0393038912.
- ↑ Byrne, Joseph Patrick. (2008) Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A-M. ABC-CLIO. ISBN 0313341028.
- ↑ J. N. Hays (2005). "Epidemics and pandemics: their impacts on human history". p.82. ISBN 1-85109-658-2
- ↑ Latin America's Wars: The age of the caudillo, 1791–1899. Robert L. Scheina (2003). p.352. ISBN 1-57488-450-6
- ↑ Chomsky, Carr & Smorkaloff 2003, paĝoj 115–117
- ↑ http://www.cubagenweb.org/mil/e-war-hist.htm
- ↑ http://www.historyofcuba.com/history/funfacts/lilwar.htm
- ↑ Rebecca Jarvis Scott. (2000) Slave emancipation in Cuba: the transition to free labor, 1860–1899. University of Pittsburgh Pre. ISBN 9780822957355.
- ↑ Chomsky, Aviva. (2003) The Cuba reader: history, culture, politics. Duke University Press, p. [htt//books.google.com/books?id=Sr2hQkCIihMC&=PA37 37–38]. ISBN 9780822331971.
- ↑ 31,0 31,1 31,2 (2002) Stanley Sandler: Ground warfare: an international encyclopedia Part 25, Volume 1. ABC-CLIO. ISBN 1576073440.
- ↑ 32,0 32,1 David Arias. (2005) Spanish-americans: Lives And Faces. Victoria, BC, Canada: Trafford Publishing. ISBN 141204717X.
- ↑ Robert K. Home. (1997) Of Planting and Planning: The Making of British Colonial Cities. Chapman and Hall. ISBN 0419202307.
- ↑ http://www.spanamwar.com/proctorspeech.htm
- ↑ 35,0 35,1 35,2 Morison, Samuel Loring. (2003) The American Battleship. St. Paul, Minn.: MBI Publishing Company. ISBN 0760309892.
- ↑ Rickover, Hyman George. (1994) How the Battleship Maine Was Destroyed. Annapolis, Md.: Naval Institute Press. ISBN 1557507171.
- ↑ Potter, Elmer Belmont; Fredland, Roger; Adams, Henry Hitch. (1981) Sea Power: a Naval History. Annapolis, Md.: United States Naval Institute. ISBN 0870216074.
- ↑ Macdonald, William. (1908) Documentary Source Book of American History, 1606–1898. New York, NY: Macmillan Co. ISBN 9781406763454.
- ↑ http://avalon.law.yale.edu/19th_century/sp1898.asp
- ↑ Diaz-Briquets, Sergio. (2006) Corruption in Cuba: Castro and Beyond. Austin: University of Texas Press. ISBN 0292713215.
- ↑ Thomas, Hugh. (March 1971) Cuba: the Pursuit of Freedom. New York: Harper & Row, p. 283–287. ISBN 0060142596.
- ↑ (1994) Benjamin Beede: The War of 1898, and U.S. interventions, 1898–1934: an encyclopedia. New York: Garland. ISBN 0824056248.
- ↑ Argote-Freyre, Frank. (2006) Fulgencio Batista 1. New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press. ISBN 0813537010.
- ↑ 44,0 44,1 44,2 Bethell, Leslie. (1993) Cuba. Cambridge University Press. ISBN 9780521436823.
- ↑ Julia E. Sweig. (2004) Inside the Cuban Revolution. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ISBN 9780674016125.
- ↑ Julia E. Sweig. (2004) Inside the Cuban Revolution. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ISBN 9780674016125.
- ↑ Jorge I. Domínguez. Cuba. ISBN 0674179250.
- ↑ "Batista's Boost", Time, January 18, 1943. Retrieved March 2, 2010.
- ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 49,4 Paul H. Lewis. (2006) Authoritarian Regimes in Latin America. Oxford, UK: Rowman & Littlefield. ISBN 0742537390.
- ↑ 50,0 50,1 (6–8 August 1998) “Renaissance and decay: A comparison of socioeconomic indicators in pre-Castro and current-day Cuba”, Cuba in Transition 8. Alirita 2009-09-14..
- ↑ Eric N. Baklanoff . “Cuba on the eve of the socialist transition: A reassessment of the backwardness-stagnation thesis”, Cuba in Transition. [rompita ligilo]
- ↑ Thomas, Hugh. (March 1971) Cuba; the Pursuit of Freedom. New York: Harper & Row. ISBN 0060142596.
- ↑ Faria, Miguel A. Cuba in Revolution—Escape from a Lost Paradise, 2002, Hacienda Publishing, Macon, Georgia, pp.105,182,248
- ↑ http://www.guardian.co.uk/cuba/story/0,,2112303,00.html
- ↑ Batista had given mafia boss Meyer Lansky a monopoly on gambling in Havana in return for half the profits. Meyer Lansky
- ↑ Familia Chibás > Raul Antonio Chibás > Manifiesto Sierra MaestraŜablono:Verify credibility
- ↑ Lazo, Mario. (1970) American Policy Failures in Cuba—Dagger in the Heart. New York, NY: Twin Circle Publishing, p. 198–200, 240.
- ↑ Philip Bonsal. (1971) Cuba, Castro, and the United States. University of Pittsburgh Press. ISBN 9780822932253.
- ↑ Katherine Hirschfeld. Health, Politics, and Revolution in Cuba Since 1898. ISBN 0765803445.
- ↑ Black Book of Communism. p. 664.
- ↑ Clifford L. Staten. The history of Cuba. ISBN 0313316902.
- ↑ Ted Henken. Cuba. ISBN 1851099840.
- ↑ Faria, Miguel A. Cuba in Revolution – Escape From a Lost Paradise, 2002, Hacienda Publishing, Inc., Macon, Georgia, pp. 163–228
- ↑ Jorge I. Domínguez, Harvard University. Center for International Affairs. To Make a World Safe for Revolution.
- ↑ 65,0 65,1 Bethell, Leslie. The Cambridge History of Latin America. ISBN 0521623278. Ŝablono:Page needed
- ↑ Case Studies in Sanctions and Terrorism: Case 60-3, US v. Cuba, Peterson Institute for International Economics.
- ↑ Cuba's Fidel Castro calls OAS a "U.S. Trojan horse", China View, June 4, 2009.
- ↑ Census 2000 Paints Statistical Portrait of the Nation's Hispanic Population, U.S. Census Bureau, 2001.
- ↑ (2008) Health consequences of Cuba's Special Period 179. Canadian Medical Association Journal. doi:10.1503/cmaj.1080068.
- ↑ http://www.fas.usda.gov/itp/cuba/CubaSituation0308.pdf
- ↑ http://www.journalofdemocracy.org/articles/gratis/Gutierrez-20-1.pdf
- ↑ http://cpj.org/reports/2008/03/cuba-press-crackdown.php
- ↑ http://www.rsf.org/IMG/pdf/Cuba_report.pdf
- ↑ http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/6188591.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6315783.stm
- ↑ http://www.afp.com/english/news/stories/newsmlmmd.fce074e0275fae2a0c16383ec4973c96.191.html
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7261204.stm
- ↑ http://www.economist.com/world/la/displaystory.cfm?story_id=10881009
- ↑ http://www.guardian.co.uk/world/2009/mar/02/raul-castro-fidel-cuba-officials
- ↑ http://www.cidh.org/countryrep/Cuba67sp/indice.htm
- ↑ 81,0 81,1 http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2886.htm
- ↑ https://archive.is/20120524192224/hrw.org/english/docs/2006/01/18/cuba12207.htm
- ↑ http://cpj.org/reports/2008/12/cpjs-2008-prison-census-online-and-in-jail.php
- ↑ Human Rights Watch. (2008) World Report 2008: Events of 2007. Seven Stories Press. ISBN 9781583227749.
- ↑ http://www.rsf.org/IMG/pdf/rapport_gb_md_1.pdf
- ↑ http://www.hrw.org/reports/1999/cuba/Cuba996-05.htm
- ↑ 87,0 87,1 http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/country/1997/9509097.pdf
- ↑ http://www.guardian.co.uk/comment/story/0,,1936186,00.html
- ↑ MiPais.cuba.cu
- ↑ Silva Lee, Alfonso. Cuba Natural. 1996.
- ↑ http://www.oxfamamerica.org/newsandpublications/publications/research_reports/art3670.html/OA-Cuba_Social_Policy_at_Crossroads-en.pdf%7C
- ↑ http://www.hrw.org/legacy/reports/1999/cuba/Cuba996-01.htm#P392_35421
- ↑ http://www.allbusiness.com/public-administration/national-security-international/3974438-1.html
- ↑ The power of community
- ↑ The official site of the documentum film called The power of community
- ↑ http://lanic.utexas.edu/la/cb/cuba/asce/cuba10/espino.pdf
- ↑ Corbett, Ben. (2004) This Is Cuba: An Outlaw Culture Survives. Westview Press. ISBN 0813338263.
- ↑ http://lanic.utexas.edu/la/cb/cuba/asce/cuba7/crespo.pdf
- ↑ http://www.uiowa.edu/ifdebook/conferences/cuba/TLCP/Volume%201/Facio.pdf
- ↑ http://edition.cnn.com/2008/WORLD/americas/04/16/cuba.farming/index.html
- ↑ http://ctp.iccas.miami.edu/FOCUS_Web/Issue59.htm
- ↑ http://www.nytimes.com/2011/08/03/world/americas/03cuba.html?ref=todayspaper
- ↑ 103,0 103,1 103,2 103,3 http://www.parlamentocubano.cu/ingles/constitution.html
- ↑ http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/country_profiles/1203299.stm
- ↑ http://lanic.utexas.edu/la/cb/cuba/asce/cuba6/23perlopez.fm.pdf
- ↑ Cuban army called key in any post-Castro scenario Anthony Boadle Reuters 2006
- ↑ Samuel M. Makinda. (1987) Superpower diplomacy in the Horn of Africa. Beckenham, Kent: Croom Helm Ltd. ISBN 0709946627.
- ↑ Ramazani, Rouhollah K.. (1975) The Persian Gulf and the Strait of Hormuz 3. Netherlands: Sijthoff & Noordhoof. ISBN 9028600698.
- ↑ 1950 Invasion Wiped Out Says Trujillo
- ↑ [1]
- ↑ Christopher P. Baker. (2006) Moon Cuba. Avalon Travel Publishing. ISBN 1566918022.
- ↑ http://www.nytimes.com/2006/02/03/world/americas/03iht-rights.html
- ↑ http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:076E:0384:0386:EN:PDF
- ↑ http://ec.europa.eu/development/icenter/repository/EU-Cuba-Joint%20declaration-261108_EN.pdf
- ↑ https://archive.is/20120805204524/www.state.gov/www/regions/wha/cuba/democ_act_1992.html
- ↑ http://www.america.gov/st/peacesec-english/2009/April/20090421102201dmslahrellek0.4116632.html?CP.rss=true
- ↑ http://web.archive.org/web/20090417105621/http://www.america.gov/st/texttrans-english/2009/April/20090413170610eaifas0.2033502.html
- ↑ http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/tablas_html/ii_3.htm
- ↑ http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybsets/1956%20DYB.pdf
- ↑ Pedraza, Silvia. (2007) Political disaffection in Cuba's revolution and exodus. New York, NY: Cambridge University Press. ISBN 9780521867870.
- ↑ http://www.tau.ac.il/eial/IV_2/bejarano.htm
- ↑ http://www.hartford-hwp.com/archives/41/310.html
- ↑ http://www.miamiherald.com/multimedia/news/afrolatin/part4/index.html
- ↑ http://www.unhcr.org/refworld/docid/49749d342c.html
- ↑ Etat des propriétés rurales appartenant à des Français dans l'île de Cuba el Cuban Genealogy Center
- ↑ http://www.moroccotimes.com/Paper/article.asp?idr=2&id=13816%7Carchiveurl=http://web.archive.org/web/20061125161820/http://www.moroccotimes.com/Paper/article.asp?idr=2&id=13816%7Carchivedate=2006-11-25 the original on 2006-11-25)
- ↑ thepeninsulaqatar.com[rompita ligilo]
- ↑ Population Decrease Must be Reverted
- ↑ http://www.un.org/esa/population/pubsarchive/fer/ffer.htm
- ↑ http://www.guttmacher.org/pubs/journals/25s3099.html
- ↑ http://news.bahai.org/story.cfm?storyid=377
- ↑ Pedraza, Silvia. (2007) Political disaffection in Cuba's revolution and exodus. New York, NY: Cambridge University Press. ISBN 9780521867870.
- ↑ http://www.gao.gov/archive/1995/ns95211.pdf
- ↑ George Brandon. (1997-03-01) Santeria from Africa to the New World. Indiana University Press. ISBN 9780253211149.
- ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=luq
- ↑ http://www.bbc.co.uk/news/10130814
- ↑ http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CU
- ↑ http://www.reason.com/news/show/125095.html
- ↑ http://siteresources.worldbank.org/EDUCATION/Resources/278200-1099079877269/547664-1099080026826/The_Cuban_education_system_lessonsEn00.pdf
- ↑ Whiteford, Linda M.. (2008) Primary Health Care in Cuba: The Other Revolution. Rowman & Littlefield. ISBN 0742559947.
- ↑ Cuba: A Different America, By Wilber A. Chaffee, Gary Prevost, Rowland and Littlefield, 1992, p. 106
- ↑ Lundy, Karen Saucier. Community Health Nursing: Caring for the Public's Health. Jones and Bartlett: 2005, p. 377.
- ↑ (2000) Global Health Policy, Local Realities: The Fallacy of the Level Playing Field. Boulder, Col.: Lynne Rienner Publishers. ISBN 1555878741.
- ↑ http://www.frontpagemag.com/Articles/Read.aspx?GUID=C2F78A4B-8F88-4E8C-97CE-16C9CFE35473
- ↑ Cuban Health Care Systems and its implications for the NHS Plan. Select Committee on Health.
- ↑ (2007) Doctors in a Divided Society: The Profession and Education of Medical Practitioners in South Africa. HSRC Press, p. 16, 81. ISBN 9780796921536.
- ↑ World population Prospects: The 2006 Revision: Highlights, United Nations.
- ↑ Foreign Affairs, July/August 2010.
- ↑ http://lanic.utexas.edu/project/asce/pdfs/volume11/alvarez.pdf
- ↑ Costa Rica – Journey into the Tropical Garden of Eden, Tobias Hauser.
- ↑ http://groups.yahoo.com/group/esperanto-sudkalifornio/message/191
- ↑ http://www.liberafolio.org/2008/roterdamo8
- Jozefo de Jesús Campos Pacheco, "La ĉeflando de Esperantujo en 2010. Kubo", Juna Amiko, 3/2009 (126), paĝo 31.
Eksteraj ligiloj
- Registaro de Respubliko Kubo (hispane kaj angle)
- Granma
- Cubadebate (hispane)
- hispanlingva novaĵgazeto kontraŭregistara Cubanet
- Alternativula blogo de Generacio Y
- Esperanto en Kubo
