Parolalfabeto
Literuma aboco (aŭ literuma alfabeto) estas aro de vortoj, kiuj reprezentas literojn. Ili estas uzataj por literumi, en ĉiuj kazoj en kiuj gravas eviti miskomprenojn, kaj la simplaj nomoj de la literoj ne sufiĉe klaras (komparu do kun Esperanta alfabeto).
Literumaj tabeloj
Ĝenerale
Literumado estas komplika, multfaseta afero. Tio same en Esperanto kaj en la diversaj landoj kaj organizaĵoj, vidu sube. Kiel jam dirite en la komenco, klara literumado speciale gravas en kazoj, kie oni devas eviti miskomprenon. Pro tio la literumado estas uzata en strikte standardigita formo en aviado kaj en armeoj. Tie ja povas okazi gravaj akcidentoj, se alia vorto estas komprenita ol intencita. Sed ankaŭ je malpli gravaj okazoj bona kompreno utilas, ŝparas tempon.
ILERA, la Ligo de Esperantistaj Radio-Amatoroj praktikis dum dekmilo de radiokontaktoj literuman alfabeton, kiu devas esti bone komprenita ankaŭ dum malbona kvalito de la uzata kanalo. El tiu sperto longjara evoluiĝis literuma alfabeto, kiu tre similas al la ICAO-alfabeto uzata en aviado. Vidu pli sube.
Esperanto
En Esperanto uziĝas pluraj literumaj alfabetoj. La sekvanta tabelo listigas du – la unua de nekonata fonto (laŭŝajne el la vortaro Germana-Esperanto de Erich-Dieter Krause) kaj la dua plume de Pejno Simono kaj publikigita en la revuo Monato[1].
Por internacia komprenebleco vidu en la sekva alineo la ILERA-tabelon.
Litero | Sistemo 1 (Kraŭza?) | Sistemo 2 (Pejna) |
---|---|---|
A | Asfalto | Akvo |
B | Barbaro | Baldaŭ |
C | Centimetro | Cedro |
Ĉ | Ĉefo | Ĉirkaŭ |
D | Doktoro | Dolĉa |
E | Elemento | Eĥo |
F | Fabriko | Fajfi |
G | Gumo | Golfo |
Ĝ | Ĝirafo | Ĝis |
H | Hotelo | Hejme |
Ĥ | Ĥaoso | Ĥoro |
I | Insekto | Iĝi |
J | Jubileo | Jaĥto |
Ĵ | Ĵurnalo | Ĵuri |
K | Kilogramo | Korpo |
L | Legendo | Lingvo |
M | Maŝino | Morgaŭ |
N | Naturo | Nokto |
O | Oktobro | Ofte |
P | Papero | Pelvo |
Q | kuo | kuo |
R | Rekordo | Riĉa |
S | Salato | Sankta |
Ŝ | Ŝilingo | Ŝaŭmi |
T | Triumfo | Tempo |
U | Universo | Uzi |
Ŭ | Universo hoketo | Ŭa-ŭa |
V | Vulkano | Vespo |
W | ĝermana vo (vavo) | vavo |
X | ikso | ikso |
Y | ipsilono | ipsilono |
Z | Zinko | Zorgi |
@ | Asfalto envolvita (heliko) | |
ç | Centimetro subhoko (cedilo) | |
ø | Oktobro trastreko | |
´ | streko supren | |
` | streko falanta | |
^ | cirkumflekso | |
~ | tildo | |
˘ˇ | hoketo | |
° | cirkleto | |
¨ | tremao | |
- | streko kuŝanta |
Internaciaj kaj Nacilingvaj
En diversaj lingvoj estas uzataj diversaj literumaj tabeloj. Eĉ por la internacia komunikado en la angla ekzistas diversaj tabeloj; plej ofte estas uzata tabelo origine difinita en NATO, hodiaŭ uzata ekzemple en civila aviado de la ICAO, la Internacia Civila Aviada Organizo. Pri tiu alfabeto vidu literumalfabeto de ICAO), de la Federacia Aviada Administracio, de la Internacia Telekomunika Unio kaj pluaj.
La alfabeto uzata de ILERA, ĉar ĝi tre similas al la ICAO- (aviada) alfabeto estas komprenebla inter ambaŭ grupoj. ILERA, la Internacia Ligo de Esperantistaj Radio-Amatoroj evoluigis kaj plievoluigis ĝin dum miloj da eterkontaktoj. Tiu uzo en praktiko ankaŭ okazis dum tre malbonaj eterkondiĉoj, do kiam oni nur malbone komprenas la voĉon de la alia stacio.
Litero | ICAO NATO |
ILERA | Angla | Angla internacie |
Ĉeĥa | Finna | Franca | Germana (DIN 5009) |
Itala | Slovaka |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
A | Alfa [alfa] | alfa | Alfred | Amsterdam | Adam | Aarne | Anatole | Anton | Ancona | Adam |
B | Bravo [bravo] | brave | Benjamin | Baltimore | Božena | Bertta | Berthe | Berta | Bari | Božena |
C | Charlie [ĉali] | ĉarli | Charles | Casablanca | Cyril | Celsius | Célestine | Cäsar | Como | Cyril |
D | Delta [delta] | delta | David | Denmark | David | Daavid | Désiré | Dora | Domodossola | David |
E | Echo [eko] | eko | Edward | Edison | Emil | Eemeli | Eugène | Emil | Empoli | Emil |
F | Foxtrot [fakstrat ~ fokstrot] | fokstrot | Frederick | Florida | František | Faarao | François | Friedrich | Firenze | František |
G | Golf [galf ~ golf] | golf | George | Gallipoli | Gustav | Gideon | Gaston | Gustav | Genova | Gustáv |
H | Hotel [hotel'] | hotel | Harry | Havanna | Helena | Heikki | Henri | Heinrich | Hotel | Helena |
I | India [india] | india | Isaac | Italia | Ivan | Iivari | Irma | Ida | Imola | Ivan |
J | Juliet [ĝuliet'] | juliet | Jack | Jerusalem | Josef | Jussi | Joseph | Julius | Juventus | Jozef |
K | Kilo [kilo] | kilo | King | Kilogram | Karel | Kalle | Kléber | Kaufmann | Kilometro | Karol |
L | Lima [lima] | lima | London | Liverpool | Ludvík | Lauri | Louis | Ludwig | Livorno | Ladislav |
M | Mike [majk] | majk | Mary | Madagaskar | Marie | Matti | Marcel | Martha | Milano | Mária |
N | November [navemba ~ novemba] | novembro | Nellie | New York | Neruda | Niilo | Nicolas | Nordpol | Napoli | Norbert |
O | Oscar [aska ~ oska] | oskar | Oliver | Oslo | Otakar | Otto | Oscar | Otto | Otranto | Oto |
P | Papa [papa'] | papa | Peter | Paris | Petr | Paavo | Pierre | Paula | Pisa | Peter |
Q | Quebec [kebek'] | kvebek | Queen | Québec | Quido | kuu | Quintal | Quelle | Quadro | Quído |
R | Romeo [ro'meo] | romeo | Robert | Roma | Rudolf | Risto | Raoul | Richard | Roma | Rudolf |
S | Sierra [siera] | siera | Samuel | Santiago | Svatopluk | Sakari | Suzanne | Samuel | Savona | Svätopluk |
T | Tango [tango] | tango | Tommy | Tripoli | Tomáš | Tyyne | Thérèse | Theodor | Torino | Tomáš |
U | Uniform [ju'nifom ~ u'nifom] | uniformo | Uncle | Uppsala | Urban | Urho | Ursule | Ulrich | Udine | Urban |
V | Victor [vikta] | viktor | Victor | Valencia | Václav | Vihtori | Victor | Viktor | Venezia | Václav |
W | Whiskey [viski] | ŭiski | William | Washington | Dvojité V | wiski | William | Wilhelm | Vu Doppia | Dvojité W |
X | X-ray [eks rej] | eksrej | X-ray | Xanthippe | Xaver | äksä | Xavier | Xanthippe | Xilofono | Xaver |
Y | Yankee [janki] | janki | Yellow | Yokohama | Ypsilon (tvrdé y) | Yrjö | Yvonne | Ypsilon | Ipsilon | Ypsilon |
Z | Zulu [zulu] | zulu | Zebra | Zürich | Zuzana | tseta | Zoé | Zacharias | Zara | Zuzana |
@ | at [at] | ĉe |
Ĉapelitaj literoj
Ekzistas proponoj pri ĉapelitaj literoj. Sed multaj preferas en tiuj kazoj literumi laŭ la Zamenhofa sistemo, do ĉ literumas ĉarli hotel ktp.
Specialajn signojn kaj literkombinojn, kiuj okazas nur en kelkaj nacilingvaj alfabetoj, listigas la sekvanta tabelo.
Litero | Ĉeĥa | Germana (DIN 5009) |
Slovaka | Finna | Franca |
---|---|---|---|---|---|
Ä alfa-alfa | — | Ärger | — | äiti | — |
Č | Čeněk | — | Čadca | — | — |
Ď | Ďáblice | — | Ďumbier | — | — |
Ě | E s háčkem | — | — | — | — |
É | E s čárkou (dlouhé E) | — | — | — | Émile |
Ch charlie-hotel | Chrudim | Charlotte | Chopok | — | — |
Í | I s čárkou (dlouhé měkké I) | — | — | — | — |
Ľ | Ľubochňa | — | Ľubochňa | — | — |
Š | Šimon | — | Šárka | — | — |
Sch sierra-charlie-hotel | — | Schule | — | — | — |
ß sierra-sierra | — | Eszett | — | — | — |
Ň | Nina | — | Nitra | — | — |
Ó | O s čárkou (dlouhé O) | — | — | — | — |
Ö oscar-echo | — | Ökonom | — | öljy | — |
Ř | Řehoř | — | — | — | — |
Ť | Těšnov | — | Teplá | — | — |
Ů uniform-oscar | U s kroužkem | — | — | — | — |
Ú | U s čárkou | — | — | — | — |
Ü uniform-echo | — | Übermut | — | — | — |
Ý | Y s čárkou (dlouhé tvrdé Y) | — | — | — | — |
Ž | Žofie | — | Žofia | — | — |
Prononcado de numeraloj
Kiel parto de la literuma tabelo eblas kompreni ankaŭ rekomenditan prononcadon de la numeraloj, kiu devas malebligi al misaŭdoj.
Numeralo | Esperante | Prononco NATO kaj ICAO |
ITU/IMO |
---|---|---|---|
0 | Nulo | [zero ~ ziro] | Nadazero [nadazero'] |
1 | Unu | [ŭan] | Unaone [unavan'] |
2 | Du | [tu] | Bissotwo [bisotu'] |
3 | Tri | [tri] | Terrathree [teratri'] |
4 | Kvar | [foŭa] | Kartefour [kartefo'ar ~ katefo'a] |
5 | Kvin | [fajf] | Pantafive [pantafajv'] |
6 | Sis | [siks] | Soxisix [soksisiks'] |
7 | Sepen | [seven] | Setteseven [setesev'n] |
8 | Ok | [ejt] | Oktoeight [aktoejt'] |
9 | Naŭ | [najna] | Novenine [novenajn'a] |
Referencoj
- ↑ Monato, internacia magazino sendependa, numero 1996/01, paĝo 22: Bonvolu l-i-t-e-r-umi! verkita de Pejno Simono.