Nilo
| Nilo | |
| arabe: النيل | |
| rivero | |
 Agilkia, Nilo, Egiptio
| |
 | |
| Deveno de nomo: "Nile" (Arabe: 'nīl) venas el greka vorto Neilos (Νεῖλος) | |
| Landoj | 9
|
|---|---|
| Historia regiono | Antikva Egiptio |
| Urboj | Jinja, Ĵubo, Ĥartumo, Kairo |
| Ĉefa fontrivero | Blanka Nilo |
| - situo | Ruando |
| - alteco | 2 700 m |
| - koordinatoj | 2° 16′ 56″ S 29° 19′ 52″ O / 2.28222 °S, 29.33111 °O (mapo) |
| Apuda fontrivero | Blua Nilo |
| - situo | lago Tana, Etiopio |
| - koordinatoj | 12° 2′ 8″ S 37° 15′ 53″ O / 12.03556 °S, 37.26472 °O (mapo) |
| Kunfluejo de fontriveroj | proksime de Ĥartumo |
| - situo | Sudano |
| Enfluejo | |
| - situo | Mediteraneo |
| - alteco | 0 m |
| - koordinatoj | 30° 10′ N 31° 6′ O / 30.167 °N, 31.100 °O (mapo) |
| Longo | 6 650 km (4 132 mi) |
| Larĝo | 8 km (5 mi) |
| Akvokolektejo | 3 400 000 km² (340 000 000 ha) |
| Trafluo | |
| - mezproksima | 2 830 m³/s |
 Satelita foto de la delto de Nilo
| |
 Mapo de la fluo de Nilo
| |
 Vikimedia Komunejo: Nile
| |
Nilo (arabe: النيل an-Nīl), en Afriko, estas unu el la du plej longaj riveroj sur la planedo Tero. Ĉu Nilo estas pli longa ol Amazono en Sudameriko, ankoraŭ estas temo de multaj debatoj. Tio estas plejparte pro du faktoj: unue, la longecoj de riveroj ŝanĝiĝas dum tempo (speciale en ebenaĵoj, kie riveroj ofte ŝanĝas siajn vojojn), kaj due, la punkto, el kiu oni mezuras la longecon de rivero, ne ĉiam estas klara.
Etimologio
La vorto "Nilo" venas el la greka vorto Neílos, kiu signifas rivera valo.
Geografio
Oni ofte rigardas lagon Viktorian en Ugando kiel la fonton de Nilo, sed la lago mem havas kelkajn grandajn enfluriverojn. Tial la plej longa enflurivero de Nilo estas la Ruvjironza Rivero en Burundo, alta branĉo de la Kagera Rivero. Tiu ĉi fluas 690 kilometrojn antaŭ eniri Lagon Viktorian.
Post Lago Viktoria la rivero nomiĝas la Viktoria Nilo. Ĝi fluas ĉirkaŭ 500 kilometrojn plu, tra lago Kjoga ĝis lago Albert. Post flui el Lago Albert, la rivero nomiĝas la Alberta Nilo. Ĝi poste fluas en Sudanon, kie ĝi fariĝas Bahr al-Ĝabal. Ĉe la kunfluo de Bahr al-Ĝabal kun Bahr al-Ĥazal (kiu havas longecon de 720 km) la rivero nomiĝas Bahr al-Abjad, aŭ la Blanka Nilo, pro la argilo en sia akvo. De tie la rivero fluas al Ĥartumo.
Aliloke, la Blua Nilo (aŭ Bahr al-Azrak) fontas el lago Tana en la altejoj de Etiopio. La Blua Nilo fluas ĉirkaŭ 1.400 kilometrojn al Ĥartumo, kie la Blua kaj Blanka Niloj kunfluas, kreante simple "la Nilon".
Post la kuniĝo de la Blua kaj Blanka Niloj la sola alia granda enflurivero estas la Atbara Rivero, kiu fontas en Etiopio norde de Lago Tana, kaj havas distancon de ĉirkaŭ 800 kilometroj. Ĝi fluas en Nilon ĉirkaŭ 300 kilometroj post Ĥartumo.
Nilo tiam alvenas al la homfarita lago Naser malantaŭ la Asuana Baraĵo ĉe 270 kilometroj en Egiptio post la sudana landlimo, kaj el tie iras norden tra Egiptio al la Mediteranea Maro. La triangula nildelto, priskribita de grekaj geografoj kiel la greka litero delta (Δ), donis tiun nomon al deltoj tra la mondo. Riĉigo de la akvo per sedimentoj el Nilo, kiujn marfluoj irigas orienten, subtenas la fiŝajn industriojn de la Orienta Mediteraneo.
El ĝia plej fora enflurivero, la Ruvjironza rivero, al Mediteraneo, Nilo longas ĉirkaŭ 6.695 km. Anstataŭe mezuri el Lago Viktoria donus longecon de ĉirkaŭ 5.584 km.
Influo sur la loka homaro
Nilo (nomata iteru en la antikva egipta) estis la vivdonanto de la praa egipta civilizo, kaj la plejparto de la loĝantoj kaj ĉiu urbo en Egiptio estis en la Nila valo. Nilo subtenis egiptan kulturon ekde la ŝtonepoko. La ĉiujara inundo personiĝis per la dio Hapy, kiu regis fekundecon kaj regeneron.
Nilo ankoraŭ subtenas grandan parton de la loĝantaro de Egiptio, kiu loĝas inter la alie neenviveblaj regionoj de la Sahara Dezerto. La rivero inundis ĉiuprintempe, metante fekundan grundon sur la kampojn. En kelkaj lokoj la rivero havas kataraktojn, areoj de pli rapide fluanta akvo kun multaj insuletoj, malprofunda akvo kaj rokoj, kreantaj obstaklon por ŝipoj. La unua katarakto, la plej proksima al la riverfino, estas ĉe Asuano je la nordo de la Asuana Baraĵo. Nilo norde de Asuano estas populara turistovojo, kun krozŝipoj kaj tradiciaj lignaj velaj ŝipoj nomiĝantaj felukoj.
Kvankam la plejparto de egiptoj ankoraŭ loĝas en la Nila valo, la kreo de la Asuana Baraĵo (finita en 1970) por provizi hidroelektron ĉesigis la ĉiuprintempajn inundojn kaj ilian renovigon de la fekunda grundo.
Urboj ĉe Nilo inkluzivas Ĥartumon, Asuanon, Luksoron (Tebon), kaj la Giza-Kairan urboduon.
Esplorado
Antikve kelkaj geografistoj proponis supozojn pri la loko de la fonto de Nilo. Ptolemeo en sia Geografio[1] skribas ke la lagoj de Nilo ricevas akvon de la neĝoj de la Luna Montaro, kiu verŝajne estas la nuntempa Ruvenzori. Tiu frazo estas mire proksima al vero, ĉar Ruvenzori vere havas glaciaĵojn kaj lagojn kreitajn de ilia akvo, kaj vere tiuj lagoj nutras Nilon. Tamen la plej suda fonto de Nilo estas ankoraŭ pli sude.
Neniu sciis kie situas la fonto de Nilo ĝis la 19-a jarcento, kiam John Hanning Speke unue ĝuste identigis ĝin kiel Lagon Viktorian. Antaŭaj esplorvojaĝoj ekde antikvaj tempoj malsukcesis trovi la fonton, kaj el tio venis la klasikaj prezentoj de la rivero kiel vira riverdio kun la kapo kaŝita per drapaĵoj.
Eonilo
La nuntempa Nilo estas almenaŭ la kvina rivero kiu fluis norden el la altejoj de Etiopio. Satelitaj bildoj montras sekajn akvovojojn en la dezerto okcidente de Nilo. Unu Eonila Kanjono plenigita de surfacaj movoj prezentas praan Nilon, nomiĝantan Eonilo kiu fluis dum la malfrua Mioceno, portante malpezajn sedimentojn al Mediteraneo, kie oni trovis multajn gaskampojn. Sude de Kairo, la kanjono plena de sablo profundas 1400 metrojn.
Bibliografio
- ↑ Klaudios Ptolemaios - Geographia - 4a libro, 8a ĉapitro, 3a paragrafo (greka teksto aŭ angla traduko)
- R.B.Salama - - The evolution of the River Nile. The buried saline rift lakes in Sudan (1983) angle
Aliaj projektoj
