Pensado

Redakti ligilojn
El Vikipedio, la libera enciklopedio
La Pensanto, de Auguste Rodin
La Pensanto, de Auguste Rodin, en la Muzeo Rodin, en Parizo
Pensado estas psikologia fenomeno racia, objektiva kaj eksterna derivita el cerbumado por la solvo de problemoj.
Junulino kun libro de José Ferraz de Almeida Júnior

Pensado estas ĉiu ajn mensa aktivado, kiun la subjekto povas rekte regi. Ĝi konsistas ĉefe el la kombinado, malkombinado kaj ŝanĝado de ideoj en la menso, tiel ke novaj ideoj estiĝas. Tiu ĉi mensa proceso ebligas al vivuloj modeligi la mondon kaj tiel alfronti ĝin taŭge por siaj celoj, planoj kaj deziroj. Formoj de penso estas interalie la imago, la memoro kaj la konceptado. Multaj supozas, ke pensado estas specifa kapablo de la homa menso. Aliaj kredas, ke ankaŭ kelkaj aliaj bestoj povas fari same kaj nur la grado de kreiveco kaj celkonformeco de la homa pensado diferencigas ĝin de la besta.

Pensado povas rilati al la ideoj aŭ aranĝoj de ideoj kiuj rezultiĝas el cerbumado, al la agado produktadi pensojn, aŭ al la procezo de produktado de pensoj. Malgraŭ la fakto ke penso estas fundamenta homa aktiveco konata al ĉiu, ekzistas neniu ĝenerale akceptita interkonsento pri kio penso estas aŭ pri kiel ĝi estas kreita. Pensoj estas la rezulto aŭ produkto de spontanea ago de pensado.

Ĉar penso subestas multajn homajn agojn kaj interagojn, kompreni ĝiajn fizikajn kaj metafizikajn originojn, procezojn, kaj efikoj estis delonga celo de multaj akademiaj disciplinoj inkluzive de artefarita inteligenteco, biologio, filozofio, psikologio, kaj sociologio.

Pensado permesas al homoj fari sencon racie, interpreti, reprezenti aŭ modeligi la mondon kiun ili travivas, kaj por fari prognozojn pri tiu mondo. Ĝi estas tial helpema al organismo kun bezonoj, celoj, kaj deziroj ke ĝi elpensas planojn aŭ alirilatajn provojn plenumi tiujn celojn. Pensoj estas la ŝlosiloj kiuj determinas onies celon.

Etimologio

Pensi devenas al malalta latino «pensare» (en klasika latino: pesi, juĝi), nome frekventativo de la verbo «pendere»: peso.

Uzokutimo

La vorto "penso" povas signifi:[1],:[2]

  • ununura produkto de pensado aŭ ununura ideo ("mia unua penso estis ne")
  • la produkto de pensado ("Matematiko estas granda korpo de penso.")
  • la ago aŭ procezo de pensado ("mi estis elĉerpita de tro multe penso.")
  • la kapacito pensi, racii, imagi, ktp. ("ŝia tuta pripensado estis aplikita al ŝia laboro.")
  • la konsidero de aŭ reflektado en ideo ("La penso de morto teruras min.")
  • rememoro aŭ kontemplado ("mi pripensis mian infanaĝon.")
  • duon-formita aŭ neperfekta intenco ("mi havis kelkajn pensojn pri iro.")
  • antaŭĝojo aŭ atendo ("Ŝi havis neniun penson pri vidado de li denove.")
  • konsidero, atento, prizorgo, aŭ konsidero ("Li kaptis neniun penson de lia apero" kaj "mi faris ĝin sen pensado.")
  • juĝo, opinio, aŭ kredo ("Laŭ lia penso, honesteco estas la plej bona politiko.")
  • la ideoj karakterizaj por speciala loko, klaso, aŭ tempo ("greka penso")
  • la stato esti konscia pri io ("Ĝi igis min pensi pri mia avino.")
  • tendenco kredi je io, precipe kun malpli ol plena fido ("mi pensas ke pluvos, sed mi ne estas certa.")
Huike Thinking, portreto de la Ĉan-patriarko Dazu Huike atribuita al la 10-ajarcenta pentristo Ŝi Ke.

Difinoj povas postuli aŭ eble ne postulas ke penso

  • okazas ene de homa cerbo (vidu antropomorfismon),
  • okazas kiel parto de vivanta biologia sistemo (vidu Alan Turing kaj Komputik-Maŝinaron kaj Inteligentecon),
  • okazas nur sur konscia nivelo de konscio (vidu nekonscipensan teorion),
  • postulas lingvon,
  • estas ĉefe aŭ eĉ nur koncipa, abstrakta ("formala"),
  • implikas aliajn konceptojn kiel ekzemple desegnado de analogecoj, interpretado, analizado, imagado, planado, kaj memorado.

Difinoj de penso ankaŭ povas esti derivitaj rekte aŭ nerekte de teorioj de penso.

Teorioj

  • "Skizon de teorio de pensprocesoj kaj pensantaj maŝinoj" (Caianiello))[3] - pensprocesoj kaj mensaj fenomenoj modeligitaj fare de aroj de matematikaj ekvacioj
  • Surfacoj kaj Esencoj: Analogeco kiel la Energio kaj Fajro de Pensado (Hofstadter kaj Sander)[4] - teorio konstruita sur analogecoj
  • La Neŭrala Teorio de Lingvo kaj Thought (Feldman kaj Lakoff)[5] - neŭrala modeligado de lingvo kaj spacaj rilatoj
  • Pensoformoj - La Strukturo, potenco, kaj limigoj de penso (Baum)[6] - teorio konstruita sur mensaj modeloj
  • Nekonscia Pensoteorio[7],[8] - pensoj kiuj ne estas konsciaj
  • Lingvistikaj teorioj - The Stuff of Thought (Steven Pinker, Noam Chomsky)[9] - Lingva kaj kogna teorio ke penso estas bazita sur sintaksaj kaj lingvaj resurprocezoj

Filozofio

Martin Heidegger
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Fenomenologio.
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Filozofio de menso.
Citaĵo
„ Kio estas plej pensiga en tiu pensoprovoka epoko, estas ke ni ne estas ankoraŭ pensantaj.[10] – Martin Heidegger ”

La fenomenologia movado en filozofio vidis radikalan ŝanĝon en la maniero kiel ni komprenas penson. La fenomenologiaj analizoj fare de Martin Heidegger de la ekzisteca strukturo de homo en Sein und Zeit (Estaĵo kaj Tempo) havigas novan lumon en la temo de pensado, maltrankviligante tradiciajn kognajn aŭ raciajn interpretojn de homo kiuj influas la manieron kiel ni komprenas penson. La nocio de la fundamenta rolo de ne-kogna kompreno en igado de ebla tema konscio informis la diskuton ĉirkaŭante artefaritan inteligentecon dum la 1970-aj jaroj kaj 1980-aj jaroj.[11]

Fenomenologio, aliflanke, estas ne la nura aliro al pensado en moderna okcidenta filozofio. Filozofio de menso estas branĉo de moderna analiza filozofio kiu studas la naturon de la menso, mensajn okazaĵojn, mensajn funkciojn, mensajn trajtojn, konscion kaj ilian rilaton al la fizika korpo, precipe la cerbon. La psikokorpa-problemo, t.e. la rilato de la menso al la korpo, estas ofte viditaj kiel la centra temo en filozofio de menso, kvankam ekzistas aliaj temoj koncerne la naturon de la menso kiuj ne implikas ĝian rilaton al la fizika korpo.[12]

La psikokorpa-problemo

Frans Hals: René Descartes (1648)

La psikokorpa-problemo koncernas la klarigon de la rilato kiu ekzistas inter mensoj, aŭ mensaj procesoj, kaj korpaj ŝtatoj aŭ procesoj.[12] La ĉefa celo de filozofoj laborantaj en tiu kampo devas determini la naturon de la menso kaj mensajn statojn/procesojn, kaj kiel - aŭ eĉ se - mensoj estas trafitaj kaj povas influi la korpon.

Homaj perceptaj travivaĵoj dependas de stimuloj kiuj alvenas ĉe onies diversaj sensorganoj de la ekstera mondo kaj tiuj stimuloj kaŭzas ŝanĝojn en onies mensa stato, finfine kaŭzante unun por senti sensacion, kiu povas esti plaĉa aŭ malagrabla. Iu deziro por tranĉaĵo el pico, ekzemple, tendencos igi tiun personon movi lian aŭ ŝian korpon en specifa maniero kaj en specifa direkto akiri kion li aŭ ŝi deziras. La demando, tiam, estas kiel povas esti eble ke konsciaj travivaĵoj ekestus for el bulo de griza substanco dotita kun nenio sed elektrokemiaj trajtoj. Rilata problemo estas klarigi kiel iu propoziciaj sintenoj (ekz. kredoj kaj deziroj) povas kaŭzi ke la neŭronoj de individuo ekfunkcias kaj liaj muskoloj kontraktiĝas en precize la ĝusta maniero. Tiuj konsistas el kelkaj el la puzloj kiujn alfrontis epistemologoj kaj filozofoj pri menso ekde minimume la tempo de René Descartes.[13]

Proverboj

"Pensa veziko" estas bildo kiu simbolas penson.

Ekzistas pluraj proverboj pri pens(ad)o en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili[14]:

  • Citaĵo
    „ Kiu multe babilas, pensas malmulte. ”
  • Citaĵo
    „ Li pulvon ne elpensis. ”
  • Citaĵo
    „ Pripensu malrapide kaj agu decide. ”

Vidu ankaŭ

Referencoj

  1. ↑ Laŭ “thought” en la angla: Random House Webster's Unabridged Dictionary, Second Edition, 2001, Published by Random House, Inc., ISBN 978-0375425998, ISBN 978-0375426056, ISBN 978-0375426094, page 1975
  2. ↑ Webster's II New College Dictionary, Webster Staff, Webster, Houghton Mifflin Company, Edition: 2, illustrated, revised Published by Houghton Mifflin Harcourt, 1999, ISBN 0-395-96214-5, ISBN 978-0-395-96214-5, page 1147
  3. ↑ . Outline of a theory of thought-processes and thinking machines. Journal of Theoretical Biology (1961). Alirita 27a de junio, 2013.
  4. ↑ “Surfaces and Essences: Analogy as the Fuel and Fire of Thinking” de Douglas Hofstadter and Emmanuel Sander, 23a de aprilo, 2013, publikigita de Basic Books, ISBN 978-0465018475
  5. ↑ http://icbs.berkeley.edu/natural_theory_lt.php
  6. ↑ “ThoughtForms - The Structure, Power, and Limitations of Thought: Volume 1 - Introduction to the Theory” de Peter Baum, E-book publikigita en la 16a de aprilo, 2012 de BookBaby, ISBN 9781620958049, paperback publikigita en la 17a de aprilo, 2013 de Aesir Publishing, ISBN 9780988489301
  7. ↑ http://changingminds.org/explanations/theories/unconscious_thought.htm
  8. ↑ Ap Dijksterhuis, Ap and Nordgren, Loran F.. (2006) Perspectives On Psychological Science (PDF) 1 - Number 2.
  9. ↑ “The Stuff of Thought: Language as a Window into Human Nature” de Steven Pinker, 26a de aŭgusto, 2008, publikigita de Penguin Books, ISBN 978-0143114246
  10. ↑ Martin Heidegger, Kio nomiĝas penso?
  11. ↑ Dreyfus, Hubert. Dreyfus, Stuart. Mind Over Machine. Macmillan, 1987
  12. ↑ 12,0 12,1 Kim, J.. (1995) Honderich, Ted: Problems in the Philosophy of Mind. Oxford Companion to Philosophy. Oxford: Oxford University Press.
  13. ↑ Companion to Metaphysics, de Jaegwon Kim, Gary S. Rosenkrantz, Ernest Sosa, Contributor Jaegwon Kim, Edition: 2, Publikigita de Wiley-Blackwell, 2009, ISBN 1-4051-5298-2, ISBN 978-1-4051-5298-3
  14. ↑ Lernu

Bibliografio

  • Luís María Gonzalo Sanz. Entre libertad y determinismo. Genes, cerebro y ambiente en la conducta humana. Cristiandad: Madrid (2013). ISBN 978-84-7057-519-8
  • Bayne, Tim - Thought, New Scientist, 21 September 2013 - 7-page feature article on the topic
  • Anil K. Rajvanshi - "Nature of Human Thought", [1] 2010. ISBN; 978-81-905781-2-7

Filozofio en la germana

  • Arnauld, Antoine kaj Nicole, Pierre: Die Logik oder die Kunst des Denkens, 2. durchgesehene und um eine Einleitung erweiterte Auflage, Darmstadt 1994, ISBN 3-534-03710-3.
  • Karl Heinz Bohrer, Was heißt unabhängig denken?, Merkur 7/61, Juli 2007, ISBN 978-3-608-97093-7.
  • Davidson, Donald: Bedingungen für Gedanken. In: Donald Davidson, Probleme der Rationalität, Suhrkamp Frankfurt am Main 2006. S. 233–256. ISBN 3-518-58471-5.
  • Heidegger, Martin: Was heißt denken?, Reclam (UB 8805), Ditzingen 1992, ISBN 3-15-008805-4.
  • Jaspers, Karl: Kleine Schule des philosophischen Denkens, 1965, Aufzeichnung (5 CDs) einer Vortragsserie für das Radio
  • Mittelstraß, Jürgen, Lorenz: Denken, in: Mittelstraß (Hrsg.), Enzyklopädie Philosophie und Wissenschaftstheorie, 2. Aufl. [2005], S. 154–156.
  • Soentgen, Jens: Selbstdenken!, 2003, ISBN 3-87294-943-8. (für jüngere Leser ab etwa 14 Jahre)
  • Vries, Josef de: Denken und Sein, Ein Aufbau der Erkenntnistheorie, Freiburg 1937

En angla

  • Kwame Anthony Appiah: Thinking it Through – An Introduction to Contemporary Philosophy. Oxford Univ. Press, Oxford u. a. 2003. ISBN 0-19-516028-2.
  • Daniel Kahneman: Thinking, Fast and Slow. Farrar, Straus and Giroŭ, 2011, ISBN 978-0-374-27563-1.
  • R. E. Nisbett, A. Norenzayan, (2002). Culture and cognition. In H. Pashler & D.L. Medin (Eds.), Stevens' Handbook of Experimental Psychology: Cognition (3rd ed, Vol. 2, pp. 561–579). New York: Wiley
  • R. E. Nisbett, K. Peng, I Choi, A. Norenzayan: (2001). Culture and systems of thought: holistic versus analytic cognition. Psychological Review. 108, 291–310
  • Richard W. Paul, Linda Elder: Critical Thinking, 2002, ISBN 0-13-064760-8.
  • Steven Pinker: How the mind works, ISBN 0-14-024491-3.
  • Steven Pinker: The language instinct, ISBN 0-14-017529-6.
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Pensado&oldid=5564710"