Falenopso

El Vikipedio, la libera enciklopedio
(Alidirektita el Phalaenopsis)
Kiel legi la taksonomionVikipedio:Kiel legi la taksonomion
Kiel legi la taksonomion
Falenopso

Biologia klasado
Regno: Plantae
Klado: Angiospermoj
Klado: Unukotiledonoj
Ordo: Asparagaloj Asparagales
Familio: Orkidacoj Orchidaceae
Subfamilio: Epidendroideoj Epidendroideae
Tribo: Vandaeoj Vandeae
Subtribo: Aeridinae
Phalaenopsis
Blume 1825
Sinonimoj
  • Doritis Lindl.;
  • Grafia A. D. Hawkes;
  • Kingidium P. F. Hunt;
  • Kingiella Rolfe
  • Polychilos Breda
  • Polystylus Hasselt ex Hassk.
  • Staurites Rchb. f.
  • Stauroglottis Schauer
  • Synadena Raf.
Aliaj Vikimediaj projektoj
vdr

Falenopso[1] (latine Phalaenopsis) Blume (1825), ankaŭ konata kiel Tineo-orkideo, mallongigita Phal en la hortikultura komerco, estas[2] orkida genro de ĉirkaŭ 60 specioj. Falenopso estas unu el la plej popularaj orkideoj en la komerco, pro la evoluo de multaj artefaritaj hibridoj.

Priskribo[redakti | redakti fonton]

La genra nomo signifas "simila al Phalaena". La genro Phalaena estas la nomo donita fare de Linnaeus al grupo de grandaj tineoj; la floroj de kelkaj specioj supozeble similas tineojn. Pro[3] tiu kialo, la specio estas foje nomita Tineorkideoj.

Ili estas indiĝenaj ĉie en sudorienta Azio de la himalajaj montoj ĝis la insuloj Polillo, Palavano kaj Norda Zamboango en la insulo Mindanao en Filipinio kaj norda Aŭstralio. Orchid Island de Tajvano estas nomita laŭ tiu genro. Malmultaj freŝaj informoj pri ilia vivejo kaj ilia ekologio en naturo estas haveblaj ĉar malmulte da kampesploro estis farita en la lastaj jardekoj.

La plej granda parto estas epifitaj ombroplantoj; kelkaj estas litofitoj. En natura medio, kelkaj specioj kreskas sub la kanopeo de humidaj malaltebenaĵarbaroj, protektitaj kontraŭ rekta sunlumo; aliaj kreskas en laŭsezone seka aŭ malvarmeta medioj. La specioj adaptiĝis individue al tiuj tri vivejoj.

Posedante nek pseŭdobulbojn nek rizomon, falenopso elmontras monopodian kreskadib: ununura kreskanta tigo produktas unu aŭ du alternajn, dikajn, karnoplenajn, elipsajn foliojn unu jaron de la pinto, dum la pli aĝaj, bazaj folioj defalas kun la sama rapideco. Se tre sana, falenopsa planto povas havi dek aŭ pli da folioj. La infloresko, aŭ grapolopaniklo, ekaperas de la tigo inter la folioj. Ili floras en sia plena gloro dum pluraj semajnoj. Se konservite en la hejmo, la floroj povas daŭri du ĝis tri semajnojn.[necesas citaĵo]

Kelkaj falenopsaj specioj en Malajzio povas uzi subtilajn veterosignalojn por kunordigi mason .[necesas citaĵo]

Klasifiko[redakti | redakti fonton]

La genro povas esti klasifikita en du grupojn:

  • Grupo de specio kun longa, branĉita infloresko (ĝis 1 m longa) kaj grandaj, preskaŭ rondaj floroj kun rozaj aŭ blankaj nuancoj.
  • Grupo de specioj kun mallongaj tigoj kaj malpli rondetaj, vaksecaj floroj kun pli okulfrapaj koloroj.

Laŭ Raunkiær-plantoterminologio, tiuj plantoj estas epifitoj.

Surbaze de DNA-indico, la genroj Doritis Lindl. kaj Kingidium P.F.Hunt nun estas inkluditaj en la genro Phalaenopsis, laŭ la Mondo-Kontrollisto de Selektitaj Plantofamilioj. Tamen[4] ne ĉiu specialisto en tiu kampo akceptas tiujn taksonomiajn ŝanĝojn.

Intensa krucbredado produktis grandan nombron da hibridoj en ĉiuj koloroj kaj varioj. Tiuj estas kutime pli adaptiĝemaj al artefaritaj kondiĉoj ol iliaj botanikaj prapatroj. Multaj estas hibridoj de Phalaenopsis amabilis, Phalaenopsis schillerianaPhalaenopsis stuartiana.

Specioj[redakti | redakti fonton]

Afrodito
kulturvario
(Barbara Moler x Johanna)
  • Phalaenopsis amabilis (Lunorkideo; Orienta Malajzio ĝis Papuazio)
    • Phalaenopsis amabilis subsp. amabilis (Orienta Malajzio ĝis Papuazio).
    • Phalaenopsis amabilis subsp. amabilis forma Grandiflora (Filipinoj - Palawan-insulo).
    • Phalaenopsis amabilis subsp. moluccana (Nordorienta Borneo ĝis Molukoj).
    • Phalaenopsis amabilis subsp. rosenstromi (Nov-Gvineo ĝis Kvinslando).
  • Phalaenopsis amboinensis (Sulaveso ĝis Molukoj).
    • Phalaenopsis amboinensis var. amboinensis (Molukoj).
    • Phalaenopsis amboinensis var. flavida (Sulaveso)
Rozkolora falenopso
Phalaenopsis Mambo (hibrida kulturvariaĵo)

Postpolenadaj ŝanĝoj en falenopsoj[redakti | redakti fonton]

Falenopso estas unika en tio en kelkaj specioj, la floroj fariĝas verdaj folioj post polenado. Kiel en multaj aliaj plantoj, la petaloj de la orkideofloroj helpas altiri polenantajn insektojn kaj protekti esencajn organojn. Sekvante polenadon, petaloj kutime spertos ekmaljuniĝon (t.e. velkos kaj diseriĝos) ĉar estas metabole multekoste konservi ilin. En multaj specioj de falenopso, kiel ekzemple P. violacea, la petaloj kaj sepaloj trovas novajn uzojn post polenado, tiel evitante laŭprograman ĉelmorton. Per produktado de kloroplastoj, ili verdiĝas, iĝas karnoplenaj kaj ŝajne komencas fotosintezi, ekzakte kiel folioj.[5]

Kultivo[redakti | redakti fonton]

Falenopso estas inter la plej popularaj orkideoj venditaj kiel potumitaj plantoj pro la facileco de disvastigo kaj florado sub artefaritaj kondiĉoj. Ili estis inter la unuaj tropikaj orkideoj en viktoriaj kolektoj. Ekde la apero de la kvarploida hibrida falenopso Doris, ili fariĝis ekstreme facile kreskeblaj kaj florigeblaj en la hejmo, tiel longe kiel oni zorgas pri kondiĉoj simile al iliaj indiĝenaj vivejoj. Ilia produktado fariĝis komerca industrio.

En naturo, ili ŝatas tipe varmajn temperaturojn (20 ĝis 35 °C), sed estas adaptiĝemaj al kondiĉoj pli komfortaj por homa loĝado en temperitaj zonoj (15 ĝis 30 °C); ĉe temperaturoj sub troakvumado 18 °C 0 kaŭzas radikoputron. Falenopso postulas altan humidecon (60-70%) kaj malaltan lumon de 12,000 ĝis 20,000 luksoj. Tamen, falenopsoj povas adaptiĝi al la pli malalta humideco trovita en la plej multaj hejmoj. Ili estas ankaŭ tipe pli harditaj ol aliaj specioj de orkideoj kaj tio igas ilin precipe popularaj inter unuafojaj orkideokultivistoj.[6]

La floropikiloj aperas el la poŝoj proksime de la bazo de ĉiu folio. La unua signo estas helverda "mufgant-simila" objekto kiu protrudas de la foliohisto. En proksimume tri monatoj, la pikilo plilongiĝas ĝis ĝi komencas ŝveligi grasajn burĝonojn kiuj floros.

Estis antaŭe kredite ke florado estas ekigita per nokta falo en temperaturo de proksimume 5 ĝis 6 gradoj dum 2 ĝis 4 sinsekvaj semajnoj, kutime en la aŭtuno, kaj taga falo en temperaturo al sub 29 °C. Uzante du klonojn de falenopso, Matthew G. Blanchard kaj Erik S. Runkle (2006) establis ke, aliaj kulturokondiĉoj estantaj optimumaj, florinico estas kontrolita de tagtemperatura malkreskado , 27 °C kun senduba inhibicio de florado ĉe temperaturoj super 29 °C. La longe-aktuala kredo ke reduktitaj vesperotemperaturoj kontrolas florinicon en falenopso pruviĝas esti falsa. Prefere, tagaj temperaturoj influas floradon, dum noktotemperaturoj ne ŝajnas havi ajnan efikon.[7]

Ekologio[redakti | redakti fonton]

En falenopso, fenilpropanoidaj enzimoj estas plifortigitaj en la procezo de plantoalklimatiĝo sur malsamaj niveloj de fotodnteza fotonofluo.[8]

Referencoj[redakti | redakti fonton]

  1. Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto: falenops/o
  2. http://www.rhs.org.uk/RHSWebsite/files/87/87be8b1e-908e-4e04-9ee6-30c438354458.pdf [rompita ligilo]
  3. book |last=Coombes|first=Allen J. 1994, "title=Dictionary of Plant Names|publication-place=London|publisher=Hamlyn Books|isbn=978-0-600-58187-1" p. 140
  4. "Phalaenopsis". World Checklist of Selected Plant Families. Royal Botanic Gardens, Kew. http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do?name_id=151129. Retrieved 2012-04-10. 
  5. Wouter G. van Doorn (October 2005). “Plant programmed cell death and the point of no return”, Trends in Plant Science 10 (10), p. 478–483. doi:10.1016/j.tplants.2005.08.003. 
  6. Growing Conditions for Phalaenopsis Orchids, Accessed 11/11/2012. Arkivita el la originalo je 2013-01-14. Alirita 2012-12-15.
  7. Blanchard, Matthew G; Runkle, Erik S (2006). “Temperature during the day, but not during the night, controls flowering of Phalaenopsis orchids”, Journal of Experimental Botany 57 (15), p. 4043–4050. doi:10.1093/ĵb/erl176.  [rompita ligilo]
  8. Enhancement of phenylpropanoid enzymes and lignin in Phalaenopsis orchid and their influence on plant acclimatisation at different levels of photosynthetic photon flŭ. Mohammad Babar Ali, Serida Khatun, Eun-Joo Hahn and Kee-Yoeup Paek, Plant Growth Regulation, 2006, Volume 49, Numbers 2-3, pages 137-146,COI:10.1007/s10725-006-9003-z
  • Origina publikigo de Carl Blume en
  • Bijdragen tot de Flora van Nederlandsch Indië"
  • Seon Kim, Clifford W. Morden, Yoneo Sagawa, and Jae -Young Kim (2003). “The Phylogeny of Phalaenopsis Species”, Proceedings of NIOC2003, Nagoya, Japan. 
  • Olaf Gruss & Manfred Wolf - Phalaenopsis; Edition Ulmer, ISBN 3-8001-6551-1 (en la germana)
  • Eric A. Christenson - Phalaenopsis: Monografio; ISBN 0-88192-494-6
  • Harper, Tom (februaro 2004). Phalaenopsis Culture: Konsiloj por Kreskigado de 20 Specioj. Orchids Magazine 73 (2). Delray Beach, FL: amerika Orchid Society, 2004.
  • Leroy-Terquem, Gerald kaj Jean Parisot. 1991. Orchids: Care and Cultivation. Londono: Cassel Publishers Ltd.
  • Schoser, Gustavo. 1993. Orchid Growing Basics. New York: Sterling Publishing Co., Inc.
  • Blanka, Judi. 1996. Taylor's Guide to Orchids. Frances Tenenbaum, Series Editor. New York: Houghton-Mifflin.

Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]

Fonto[redakti | redakti fonton]

En tiu ĉi artikolo estas uzita maŝina traduko de WikiTrans de teksto el la artikolo Phalaenopsis en la angla Vikipedio.