Pinus contorta
 | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Pinus contorta Douglas ex Loudon, 1838 | ||||||||||||
| Konserva statuso | ||||||||||||
 | ||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||
Pinus contorta subsp. contorta
Pinus contorta subsp. latifolia
Pinus contorta subsp. murrayana
Pinus contorta estas ofta arbo en okcidenta Nordameriko.[1] Kiel ĉiuj pinoj, ĝi estas ĉiamverda.== Subspecioj ==Ekzistas tri subspecioj de Pinus contorta, unu el ili kun du specoj. Ĉiuj kvar klasifik-grupoj foje estas traktitaj kiel nuraj variaĵoj.[2][3]* Pinus contorta subsp. contorta (Marbordo-pino) - Pacifika marbordo, suda Alasko ĝis Kalifornio** Pinus contorta subsp. contorta var. contorta (Marbordo-pino; sinonimo. P. contorta var. contorta) - Pacifika marbordo, Alasko ĝis nordokcidenta Kalifornio.** Pinus contorta subsp. contorta var. bolanderi ( Mendocino Marbordo-Pino; sin. P. contorta var. bolanderi endemia al Mendocino, Kalifornia marbordo.[4])* Pinus contorta subsp. murrayana (Tamarack-pino aŭ Sierra-Tordopino; sin. P. contorta var. murrayana Kaskada Montaro, Sierra Nevada kaj apudaj montaraj sistemoj, Washington sude ĝis la San Bernardino-Montoj kaj transversaj montoĉenoj de Suda Kalifornio, Fonto-Montoj en Nevado, kaj en montara norda Baja California .* Pinus contorta subsp. latifolia (Tordopino; sin. P. contorta var. latifolia Roka Montaro, Jukonio ĝis Kolorado, Saskaĉevano Aspen-naturejo kaj subarkta arbaro.[5]== Priskribo ==Laŭ la subspecioj, Pinus contorta kreskas kiel ĉiamverda arbedo aŭ arbo. La arbedoformo estas tordata, ĉirkaŭ 1 ĝis 3 m alta. La maldika kaj mallarĝ-kronita arbo estas 40 ĝis 50 m alta kaj povas atingi ĝis 2 m en diametro ĉe torakalteco.[6] La murrayana subspecio estas la plej alta. La krono estas rondeta kaj la pinto de la arbo estas plateca. En densaj arbaroj, la arbo havas sveltan, konusan kronon. La formado de ĝemelarboj estas ofta en kelkaj populacioj en Brita Kolumbio. La elastaj branĉoj staras vertikale aŭ superpendas kaj malfacile rompeblas. La branĉoj estas kovritaj per mallongaj ŝosoj kiuj estas facile forigeblaj.
La specionomo contorta ŝuldiĝas al la torditaj, klinitaj pinoj trovitaj en la marborda regiono.
Pingloj kaj burĝonoj[redakti | redakti fonton]
La ovformaj kreskoburĝonoj estas ruĝet-brunaj longas de 20 mm ĝis 30 mm. Ili estas mallong-pintaj, iomete rotaciitaj kaj tre rezinaj. Printempa kresko komenciĝas en komenco de aprilo kaj la jarkresko estas kompletigita antaŭ frua julio. La malhelaj kaj plejparte brilaj pingloj estas pintaj kaj 4–8 cm longaj kaj 0,9–2 mm larĝaj. La pinglorando estas iomete ĝis klare segildenta. La pingloj estas en paroj sur mallongaj ŝosoj kaj rotaciitaj koncerne la laŭlongajn aksojn de la ŝosoj. En Alberto super 2000 m, 1 ĝis 5 pingloj kreskas sur ĉiu mallonga ŝoso. Populacio kun alta proporcio de tri-pinglitaj mallongaj ŝosoj trobeblas en Jukonio. Pingloj vivas mezumon de kvar ĝis ses jaroj, kun maksimumo de 13 jaroj.
Konusoj[redakti | redakti fonton]
La 3–7 cm konusoj ofte bezonas altajn temperaturojn (kiel ekzemple de arbaraj brulegoj) por malfermiĝi kaj liberigi siajn semojn, kvankam en subsp. murrayana ili malfermiĝas tuj kiam ili estas maturaj. La konusoj havas dornojn sur la skvamoj.
Ekologio[redakti | redakti fonton]
Pinus contorta kiel specio estas tre dependa de fajro kiel maniero de generacioŝanĝo. La ŝelo de la tordopino estas sufiĉe maldika, minimumigante la defendon kiun la arbo havas kontraŭ fajro. La pinejoj estas tiel dense loĝitaj ke la arboj mem maldikigas, aŭ forkonkurencas, unu la alian postlasante mortintajn arbojn en la pinejoj. Tiuj mortintaj arboj iĝas seka ŝtupetarokarburaĵo, akcelante la fajron al la krono de la arbo. Kiam la fajro atingas la kronojn de la arboj, ĝi povas salti de arbo al arbo kaj iĝas relative nehaltigebla. Tiuj generaciigaj fajroj malfermas la konusojn, liberigante la semojn, kaj estas de kio la plej multaj specioj de tordopino dependas por povi regeneriĝi.
La fajroreĝimo por tiu specio estas ĉefe movita per klimato. La fajroj plejofte okazas post jaroj da arida periodo. Tordopino troveblas de la supra monta regiono ĝis la subalpa regiono. Tiuj specoj de arbaroj travivas amason da malsekecon en la formo de neĝo en la vintro pro sia alteco. La denseco de la arboejo ankaŭ malpermesas la aperon de subvegetaĵo. Dirita ĉio-ĉi, la verŝajneco de surfacofajro estas malofta. Tiel, maloftaj severaj fajroj dominas tiun specio.
Ekzemplo de la klimato kiu ludas enorman rolon en la fajroreĝimo de la tordopino estas tre kompleksa. Ekzistas tri malsamaj osciladoj kiuj ludas gravan rolon en aridaj periodoj. Tiuj estas la Pacifika jardeka oscilado (PDO), Atlantika mult-jardeka Oscillation (AMO) kaj El Niño (ENSO). Kombinaĵo de tiuj osciladoj estantaj aktivaj (+) aŭ ne aktivaj (-) havas tutmondan efikon sur la akvokvanto havebla al tiuj arbaroj. Tiel, dum la AMO+, ENSO- kaj PDO-, manifestiĝas arida periodo kaj verŝajne severa subalpa fajro.[7]
Suillus tomentosus, fungo, produktas specialajn strukturojn nomitajn tuberaj ectomycorrhizae kun la radikoj de tordopino (Pinus contorta var. latifolia). Tiuj strukturoj pruviĝis esti la loko de koncentriĝoj de nitrogenfiksantaj bakterioj kiuj kontribuas signifan kvanton de nitrogeno al arbokresko kaj permesas al la pinoj koloniigi nutraĵ-mankajn terenojn.[8][9]
Minacoj[redakti | redakti fonton]
Blua makulofungo, Grosmannia clavigera, atakas tiun specion el la buŝo de la Monta Pino-Skarabo.
Studo en 2011 indikas ke ekde la malfrua 21-a jarcento, kiam p. contorta povis sperti signifajn reduktojn al sia vivejo pro klimata ŝanĝo.[10][11]
Kiel enpenetra specio[redakti | redakti fonton]
Pinus contorta estas grava enpenetra specio sovaĝema pingloarbo, kune kun pluraj aliaj okcidentaj nordamerikaj pinospecioj, en Nov-Zelando. Ĝi estas listigita en la National Pest Plant Accord (Nacia Fiplantaro) kaj estas malpermesataj vendado, komerca disvastigo kaj distribuo.
Uzoj[redakti | redakti fonton]
Tipioj[redakti | redakti fonton]
En la angla, tordopino nomiĝas i.a. "lodgepole pine" (tendstanga pino) laŭ sia komuna uzo en la indiana tipio. Tipa tipio estas konstruita kun 15-18 pinotrunkoj. La longaj, rektaj, kaj malpezaj ecoj de la specio igis ĝin ideala por ĉevalotransporto en nomada bubal-ĉasanta kulturo. Triboj faris longajn vojaĝojn trans la ebenaĵoj por havigi al si tordopinojn kiuj nur kreskis en montaj regionoj. En Minesoto, aliaj specioj kiel ekzemple ruĝa pino estus uzitaj en tipioj, kvankam ili estis ĝenerale pli dikaj, pli pezaj, kaj pli maloportunaj por transportado ol tordopino.
Multaj homoj uzas tordopinojn ankoraŭ hodiaŭ por konstruado de tipioj ĉe privataj hejmoj, en indianaj rezervejoj, aŭ poŭoŭoj (powwows). La pinoj povas esti rikoltitaj por tipiopoloj en Naciaj Arbaroj, se la rikoltisto havigas permesilon por dehaki vivajn arbojn por ceremoniaĵo aŭ tradiciaj celoj. La Bighorn-Montoj, la Nigraj Montetoj (Black Hills), kaj la Snowy Range de Vajomingo estas populara pino-rikoltejo por tipientuziasmuloj kaj por indianoj vivantaj en ebenaĵorezervejoj en Norda kaj Suda Dakoto.
Pinus contorta estis plantita grandskale en Norvegio kaj Svedio por uzo en forstado.
Kultivado[redakti | redakti fonton]
La hortikultura industrio kreskigas Pinus contorta subsp. contorta kaj P. contorta subsp. murrayana por ĝardenoj kaj indiĝenplanta pejzaĝigo.
Emblemo[redakti | redakti fonton]
Tordopino estas la Provinca arbo de Alberto, Kanado.
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Moore, Gerry; Kershner, Bruce; Craig Tufts; Daniel Mathews; Gil Nelson; Spellenberg, Richard; Thieret, John W.; Terry Purinton; Block, Andrew. Pinus Contorta. New York 2008 , "page=91: Sterling. ISBN 1-4027-3875-7"
- ↑ Flora of North America
- ↑ GRIN Taxonomy for Plants. Arkivita el la originalo je 2009-05-13. Alirita 2012-11-04.
- ↑ Conifer Specialist Group (1998). Pinus contorta var. bolanderi. Internacia Ruĝa Listo de Endanĝeritaj Specioj, eldono de 2006. IUCN 2006. Elŝutita 12 May 2006.
- ↑ Johnson, Kershaw, MacKinnon, Pojar. (1995) Plants of the Western Boreal Forest and Aspen Parkland. Lonepine publishing. ISBN 1-55105-058-7.
- ↑ web.
- ↑ Kauffman, J. Boone . “Death Rides the Forest: Perceptions of Fire, Land Use and Ecological Restoration of Western Forests”, Conservation Biology 18 (4 2004, "pages=878-82). doi:10.1111/j.1523-1739.2004.545_1.x. Alirita 24 Feb. 2010..[rompita ligilo]
- ↑ (2007) “Nitrogen Fixation Associated with Suillus tomentosus Tuberculate Ectomycorrhizae on Pinus contorta var. latifolia”, Annals of Botany 99 (6), p. 1101–1109. doi:10.1093/aob/mcm061.
- ↑ (2012) “Evidence that Northern Pioneering Pines with Tuberculate Mycorrhizae are Unaffected by Varying Soil Nitrogen Levels”, Microbial Ecology 64, p. Open Access. doi:10.1007/s00248-012-0076-0. [rompita ligilo]
- ↑ (March 2011) “A process-based approach to estimate lodgepole pine (Pinus contorta Dougl.) distribution in the Pacific Northwest under climate change”, Climatic Change 105 (1-2), p. 313–328. doi:10.1007/s10584-010-9861-2.
- ↑ Rudolf, John Collins. Climate Change Takes Toll on the Lodgepole Pine. Green: A Blog About Energy and the Environment. New York Times (2011-02-28). Alirita 2011-03-01.
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- USDA FS: Silvics of Trees of North America: Pinus contorta Arkivigite je 2012-10-21 per la retarkivo Wayback Machine
- bcadventure.com: Pinus contorta
- Domtar Forestry: dunpino, ĉe entreprena retejo Arkivigite je 2007-04-03 per la retarkivo Wayback Machine
- Universitato de Viskonsino: Tordopino-retpaĝo Arkivigite je 2011-03-18 per la retarkivo Wayback Machine
- Virginia Tech dendrologia retejo: Pinus contorta Arkivigite je 2006-11-02 per la retarkivo Wayback Machine
- Skarabominaco al la tordo-pinoj de Kolorado
Fonto[redakti | redakti fonton]
En tiu ĉi artikolo estas uzita maŝina traduko de WikiTrans de teksto el la artikolo Lodgepole Pine en la angla Vikipedio.
