Politiko
La vorton politiko (greke πολιτικός, koncernanta al πολις, "civito") vaste disvastigis la tiutitola verko de Aristotelo, kiu priskribas ŝtaton kaj ties regmanierojn. Do, se origine la vorto priskribis aferojn koncernantajn al civito (kaj do urbon kaj ŝtaton), kune kun la verko de Aristotelo disvastiĝis la senco de scienco kaj eĉ arto, tio estas lerta metio, eĉ artifike, rilata al la regado de ŝtato.
Politiko estas branĉo de la moralo kiu okupiĝas pri agado, laŭ kiu libera aŭ mallibera socio, komponita de homoj de ambaŭ seksoj, solvas la problemojn kiujn okazigas ties kolektiva kunvivado. Temas pri ordigita farendaĵo orientita al komuna bonfarto. Ĝi estas scienco kiu prizorgas la studadon de la publika povo nome ŝtato. Kelkaj aŭtoroj prezentas la uzadon de la violento kiel ĉefa karaktero de la politiko, eĉ atingante la gradon de milito. Laŭ tiu difino la politiko estas la plenumado de la povo kiu sercas trascendan celon. Tiu instigas la civitanan partoprenon ĉar ĝi havas la kapablon distribui kaj plenumigi la povon laŭ neceso por atingi komunan bonfarton.
Nuntempe, politiko koncernas la agojn rilataj al ŝtato, dum la scienco, kiu tion studas, estas nomata politika scienco. Pli ĝenerale politiko signifas, laŭ PIV2: maniero, kiel estas regataj aferoj de regno, entrepreno, asocio k.s. aŭ eventuale kiel estas plenumata iu difinita agado.
Politiko rilatas al atingado kaj ekzercado de pozicioj de administrado - fakorganizita kontrolo de homa komunumo, precipe ŝtato. Krome, politiko estas la studo aŭ praktiko de la potenco-distribuo kaj resursoj ene de antaŭfiksita komunumo (hierarkie fakorganizita loĝantaro) same kiel la interrilato(j) inter komunumoj. Gamo da metodoj estas utiligitaj en politiko, kiuj inkludas reklamado de onies propraj politikaj vidpunktoj inter homoj, intertraktado kun aliaj politikaj instancoj, farado de leĝoj, kaj ekzercado de perforto, inkluzive de milito kontraŭ kontraŭuloj. Politiko estas ekzercata sur larĝa gamo de sociaj niveloj, de klanoj kaj triboj de tradiciaj socioj, tra modernaj lokaj administracioj, firmaoj kaj institucioj ĝis suverenaj ŝtatoj, ĝis la internacia nivelo.
Politika sistemo estas kadro kiu difinas akcepteblajn politikajn metodojn ene de antaŭfiksita socio. Historio de politika penso povas esti spurita reen al frua antikvaĵo, kun pioniraj verkoj kiel ekzemple la Respubliko de Platono, la Politiko de Aristotelo kaj la verkoj de Konfuceo.
Historio de ŝtatopolitiko
La historio de politiko estas reflektita en la origino, evoluo, kaj ekonomiko de la institucioj de regado, respektive de registaro.
La ŝtato
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Ŝtato.
La origino de la ŝtato troveblas en la evoluo de la arto de militado. Historie parolante, ĉiuj politikaj komunumoj de la moderna tipo ŝuldas sian ekziston al sukcesa militado.[1]
Reĝoj, imperiestroj kaj aliaj specoj de monarkoj en multaj landoj inkluzive de Ĉinio kaj Japanio, estis konsideritaj diecaj. De la institucioj kiuj regis ŝtatojn, tiuj de reĝeco staris ĉe la avangardo ĝis la Franca Revolucio metis finon al la "didevena rajto de reĝoj". Tamen, la monarkio estas inter la plej long-daŭraj politikaj institucioj, datante jam el 2100 a.K. en Sumero[2] al la brita monarkio de la 21-a jarcento. Reĝeco iĝas institucio tra heredeco.
La reĝo ofte, eĉ en absolutaj monarkioj, regis sian regnon kun la helpo de elitgrupo de konsilistoj, konsilio sen kiu li ne povis konservi potencon. Kiel tiuj konsilistoj, kaj aliaj ekster la monarkio negocis por potenco, konstituciaj monarkioj aperis, kiuj povas esti konsideritaj la ĝermo de konstitucia registaro. Longe antaŭ ol la konsilio iĝis bastiono de demokratio, ĝi iĝis valorega helpo al la institucio de reĝeco:
- Konservante la institucion de reĝeco tra heredeco.
- Konservante la tradiciojn de la socia ordo.
- Povante elteni kritikaron kiel nepersona aŭtoritato.
- Povante administri pli grandan interkonsenton da scio kaj ago ol ununura individuo kiel ekzemple la reĝo.
La plej granda el la subuloj de la reĝo, nome la grafoj kaj dukoj en Anglio kaj Skotlando, kaj same en la resto de la exuropa kontinento, ĉiam sidis kiel rajto ĉe la konsilio. Konkerinto superiras sur la venkito por venĝo aŭ por rabaĵo sed establita regno postulas tributon. Unu el la funkcioj de la konsilio devas reteni la monrezervojn da la reĝo plenaj. Alia estas la kontentigo de militservo kaj la establado de regadkapabloj de la reĝo por kontentigi la taskon de postulado de impostoj kaj de soldatoj.
La ŝtato kaj posedo
Posedo estas la rajto atribuita al la individuo aŭ grupo de homoj por ĝui la avantaĝojn de objekto, estu ĝi ĉu materia aŭ intelekta. Rajto estas potenco devigita fare de publika konfido. Foje okazas ke la praktikado de rajto estas malfavora al publika konfido. Tamen, rajto estas vere institucio alportita ĉirkaŭe fare de publika konfido, pasinteco, estanteco aŭ estonteco. La kresko de scio estas la ŝlosilo al la historio de posedo kiel institucio. Ju pli da viroj iĝas spertaj pri objektoj ĉu fizikaj aŭ intelektaj, des pli ili estas transprenitaj. La aspekto de la Ŝtato alportis proksimume la finan stadion en la evoluo de posedo el naturo ĝis agrikulturo. En la ĉeesto de la Ŝtato, la homo povas teni terposedaĵon. La Ŝtato komencis doni regorajtjn kaj finis transigi posedrajton kaj kun ĝi venis heredo. Kun terposedaĵo venis lupago kaj la interŝanĝo de varoj, profito, tiel ke en modernaj tempoj, la "senjoro de la tero" de antaŭ longe iĝas la luiganto. Se estas erare supozite ke la valoro de tero ĉiam estas la sama, tiam ekzistas kompreneble neniu evoluo de posedrajto de kio ajn. Tamen, la prezo de tero iras supren kun ĉiu loĝantarkresko profitigante al la luiganto. La bienismo de grandaj terposedantoj estis plej rekompensita de ĉiuj politikaj servoj. En industrio, la pozicio de la luiganto estas malpli grava sed en urboj kiuj kreskis el industrio, la bonŝanca luiganto rikoltis grandegan profiton. Direkte al la lasta parto de la Mezepoko en Eŭropo, kaj la Ŝtato - la Ŝtato uzus la instrumenton de konfisko por la unua fojo se temas pri kontentigi ŝuldon - kaj la Eklezio - la Eklezio sukcedis en akirado de enormaj kvantoj de tero - estis aliancitaj kontraŭ la popolo por delokigi la malgrandan luiganton kaj ili estis sukcesaj laŭ la mezuro laŭ kiu hodiaŭ la vilaĝa komunumo fariĝis la idealo de la individuisto, loko en kiu ĉiu viro "faras kion li faras per si mem." La Ŝtato estis la plej grava faktoro en la evoluo de la institucio de posedrajto estu ĝi publika aŭ privata.[3]
La ŝtato kaj la justica sistemo
La ŝtato kaj juro
La ŝtato kaj la plenuma sistemo
Regadaj Teorioj
- Anarkiismo
- Anarki-kapitalismo
- Baza rento
- Demokratio
- Dupartia sistemo
- Faŝismo
- Kapitalismo
- Komunismo
- Liberalismo
- Libertarianismo
- Marksismo (teorioj de Karl Marx)
- Monarĥismo (ĉu Monokratio estas vera vorto?) > Vidu: Monarkio
- Naciismo
- Oligarkiismo (ismo pri oligarkioj)
- Respublikismo
- Socia movado
- Socialismo
- Demokrata Socialismo
- Trockismo
- Vivantismo
- Separismo
- ktp
Literaturo:Vindiciae contra tyrannos
Politikaj aktivuloj, pensistoj kaj teoriistoj
Krom tiuj jam trovotaj sub la ĉisupraj ismoj menciindas la jenoj:
Ŝtatformoj
Politikaj organizaĵoj
- Unuiĝintaj Nacioj
- aliaj diversaj internaciaj Politikaj institucioj
Politikaj distriktoj
- Gerrymander ?????
Rilataj temoj
Fontoj
- Deklingva Manlibro pri Politiko eldonita de la Flandra Esperanto-Ligo
Politikaj partioj
Politikistoj
Vidu ankaŭ
.svg){kind=small}
- Centrismo
- Dekstra ekstremismo
- Konservatismo
- Konstitucio
- Listo de politikaj partioj
- Maldekstra ekstremismo
- Multpartia sistemo
- Parlamento
- Partio (politiko)
- Pensfabriko
- Plebiscito
- Politika dekstro
- Politika maldekstro
- Politika partio
- Politika spektro
- Rasismo
- Referendumo
- Sieĝostato
- Socia movado
- Spionorganizaĵoj
- Tutmondiĝo
- Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj
- Unupartiismo
- Voĉdono
Notoj
- ↑ (21a de aŭgusto 1970) “A Theory of the Origin of the State”, Science 169.
- ↑ Sumerian King List. Alirita 7a de aprilo 2012.
- ↑ Jenks, Edward. A history of politics, p. 97–111. “No political institution is of greater importance, none has been the subject of greater controversy, than the institution of property.”.
- ↑ [1]
Bibliografio
En angla
- George Lakoff (1996). Moral Politics: How Liberals and Conservatives Think. University of Chicago Press.
En franca
- Philippe Nemo, Histoire des idées politiques dans l'Antiquité et au Moyen Âge, PUF Quadrige, 2007
- Samuel Noah Kramer, L'Histoire commence à Sumer, Arthaud, 1986
- Francis Joannès, Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, 2001
- Philippe Raynaud, Dictionnaire de philosophie politique, PUF, 2006
- Pierre Milza, Les Fascismes, Seuil, 2001
- Guillaume Bernard, Jean-Pierre Deschodt, Michel Verpeaŭ, dir., Dictionnaire de la politique et de l'administration, PUF, 2011
- Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10a eld. (1a eld. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1).
- Léo Strauss, Pensées sur Machiavel, Payot, 1982.
En hispana
- Andrés Ariel Luetich. «Clasificación de las ideologías políticas». Actas de la Academia Luventicus (Rosario, 2002) 1 (1): pp. 1-10. ISSN 1666-7581. [2]
- Aristotelo (1988/2004). Politiko. Madrid: Editorial Gredos. ISBN 978-84-249-1283-3
- Platono(2003). Diálogos. Obra completa. Madrid: Editorial Gredos.
- Volumo IV: República. ISBN 978-84-249-1027-3.
- Volumo V: Parménides. Teeteto. Sofista. Político. ISBN 978-84-249-1279-6.
- Volumo VIII: Leyes (Libros I-VI). ISBN 978-84-249-2240-5.
- Volumo IX: Leyes (Libros VII-XII). ISBN 978-84-249-2241-2.
| ||||||||||||||||||||
