Sufiksoj en Esperanto

Sufiksoj en Esperanto
	v • d • r

Reviziita versio de ĉi tiu paĝo, aprobita je 28 maj. 2013, estis bazita sur ĉi tiu versio.

Sufikso (aŭ postafikso) estas afikso kiu estas postmetita al alia morfemo, kreante novan signifon, ekzemple kat+et = katet'.

En Esperanto plejofte ĝin sekvas gramatika markilo (a, oj, us k.a.): kateto, kateta.

Vorto povas havi pli ol unu sufikson: katideto, tranĉilingaro.

Kategorio-sufiksoj

Pri la afero jene skribis Kálmán Kalocsay en la Enciklopedio de Esperanto, sub la gloso "Kategorio-sufiksoj":

„ La o-finaĵo, teorie, entenas en si ĉiujn kategoriojn de pensado: konkreto (subkategorio: persono), abstrakto (subkategorio: kvalito) kaj ago, do ĉiujn ĉi ĝi povas signi. Ekzemploj: altaj konstruoj (konkreto, rezulto de ago); li estas mia fiero (persono); la belo (abstrakto); dum rapido (ago); en ĉi tiuj ekzemploj la radiko mem ne esprimas la ideon per sia radikkaraktero, do la kategorion certigas sole la finaĵo o. Tamen, sen la helpo de kunteksto tiaj vortoj estas plursencaj, kaj tial la supraj formoj estas uzeblaj prefere nur en poezio. En la ordinara prozo oni fiksas la kategoriojn per sufiksoj: aĵo, ulo, eco, ado. Aĵo signas konkretaĵon, ulo personon, eco kvaliton ĉe adjektivaj radikoj (beleco) kaj abstrakton aŭ kvaliton ĉe substantivaj radikoj (homeco), ado agon. La finaĵo o restas por signi konkreton ĉe substantivaj kaj abstrakton ĉe adjektivaj radikoj. La analizo de ĉi tiuj sufiksoj okazas per simpla apudmeto (analizo epiteta). Do:

Belo estas abstrakto belo; beleco estas belo eco: kvalito belo; belaĵo estas belo aĵo: konkreto belo; belulo estas belo ulo: persono belo;

Konstruo estas ago aŭ rezulto; konstruaĵo estas nepre konkreto (rezulto de) konstruo; konstruado estas nepre ago konstruo.

Ado servas krome por anstataŭi ĉe pluformado de neverbradikaj verboj la elfalintan i-finaĵon:

marteli - martelado.

Aĵo ĉe konkretaj, eco ĉe adjektivaj, ado ĉe verbaj radikoj estas propre pleonasmaj. Ĉi tiun pleonasmecon la lingvo uzas por doni al la sufiksoj alian funkcion. Kiel ni vidis, eco signas ĉe adjektivaj radikoj kvaliton (malsano: abstrakto; malsaneco: kvalito de iu malsanulo).

Aĵo post substantivaj radikoj signifas ripeton aŭ daŭron, precipe kun verba finaĵo, (adi). Ekz.:

Infano estas konkreto (persono); infaneco estas infano eco, infano kiel kvalito (stato); infanaĵo estas konkreto rilata al infano.

Pafo estas ago; pafado estas ago ripetata.

Iro estas ago; irado estas ago daŭra. ”

— Kálmán Kalocsay, Enciklopedio de Esperanto

Neoficialaj postafiksoj

Neoficialaj postafiksoj. El la diversaj postafiksoj aplikitaj en la teknika lingvo tri havas ŝancojn eniri la komunan lingvon: -oza, signifanta materian multhavecon por anstataŭi la pezajn -plena, -riĉa; -iva, signifanta kapablon, do estanta la aktiva paralelo de l' pasiva ebla (voliva: volkapabla; elvokiva: elvokkapabla); -izi, en la Veraxa senco: apliki ion al io science aŭ metie, apliki metodon de eltrovinto (ŝtonigi vojon, salizi koloidsolvaĵon, pasteŭrizi lakton, faradizi nervon). Pli kaj pli ĝeneraliĝas la sufikso -io por landnomoj (Germanio) kaj scienco anatomo-anatomio. KALOCSAY.

Noto de M. C. Butler. Mi ne kredas, ke -i- estas sufikso. Kaj certe „anatomo“ deriviĝas de „anatomio“ (-iisto, mallongigo -o) kaj ne inverse. Valorus aldoni kelkajn teknikajn sufiksojn -it, hiper-, k. c., pri medicino, botaniko, ĥemio, k. s.

Oficialaj postafiksoj

La oficialaj postafiksoj de Esperanto estas:

Verbaj

Aktivo: -ant-, -int-, -ont-
Pasivo: -at-, -it-, -ot-

Alispecaj

-aĉ-, -ad-, -aĵ-
-ebl-, -ec-, -eg-, -ej-, -em-, -end-, -er-, -estr-, -et-
-i-, -id-, -ig-, -iĝ-, -il-, -in-, -ind-, -ing-, -ism-, -ist-
-obl-, -on-, -op-
-uj-, -ul-, -um-

-ĉj, -nj

La signifo kaj uzado de "-ĉj" kaj "-nj" estas por postafikso kiu karesformigas virajn kaj inajn nomojn, respektive. -Ĉj- kaj -nj- estas la solaj sufiksoj kiuj komenciĝas per konsonanto, kaj ankaŭ la solaj kiuj povas ŝanĝi la radikvortojn al kiuj ili estas algluataj. Por adapti ilin pli al Esperanta fonetiko, kelkaj (i.a. UEA en sia Plena Analiza Gramatiko) estas proponintaj ŝanĝi ilin al -uĉj- kaj -inj-. Similaĵoj de "-ĉj" en aliaj lingvoj estas: -lein [-lajn], -erl, -i, -chen [-ĥjen] (germana); -tje (nederlanda); -inho [inju] (portugala); -ito (hispana).

-eg

La signifo kaj uzado de "-eg" estas por pligrandigo aŭ pliintensigo. La similaĵoj de "-eg" en aliaj lingvoj estas: kjempe- (norvega); -ã- (portugala lingvo); -an-, -on- (portugala kaj hispana);-on-(itala: libro 'libro' — librone 'librego').

-end

La signifo kaj uzado estas por "devige". La deveno de "-end" estas de la latina lingvo per Ido.^{[mankas fonto]}

Vidu ankaŭ

Ĉi tiu artikolo baziĝas (parte aŭ tute) sur artikolo el la Enciklopedio de Esperanto.

La originala teksto kontroleblas en interreta arkivo de la fonto.

Sufiksoj en Esperanto
Tipo	Oficialaj	Neoficialaj
Verbaj	-ant-, -int-, -ont- -at-, -it-, -ot-	-unt-, -ut-
Seksaj	-in-	-iĉ-, -ip-
Aliaj	-aĉ-, -ad-, -aĵ-, -an-, -ar-, -ĉj-, -ebl-, -ec-, -eg-, -ej-, -em-, -end-, -er-, -estr-, -et-, -id-, -ig-, -iĝ-, -il-, -ind-, -ing-, -ism-, -ist-, -nj-, -obl-, -on-, -op-, -uj-, -ul-, -um-.	-ab-, -ac-, -al-, -ari-, -ator-, -e-, -ed-, -el-, -en-, -enz-, -esk-, -ez-, -i-, -if-, -ik-, -ilion-, -iliard-, -it-, -iv-, -iz-, -j-, -nomial-, -ofon-, -oid-, -ol-, -olog-, -ologi-, -ometr-, -otek-, -oz- -pj-, -t-, -tet-, -uk-.
v • d • r