Arthur Schopenhauer
Arthur SCHOPENHAUER [ŝop.nhaŭer] (esperantigita Ŝopenhaŭer; naskiĝis la 22-an de februaro 1788 en Dancigo, mortis la 21-an de septembro 1860 en Frankfurto ĉe Majno) estis germana filozofo. Lia ĉefverko estas Die Welt als Wille und Vorstellung (La mondo kiel volo kaj ideo).
Lia filozofio, esence elpensita kiel «elpensado ĝis la fino» de la filozofio de Kant, elĉerpas sian fonton el Platono kaj Spinoza, funkciante kiel ponto kun la orienta filozofio, speciale tiu de budhismo, taoismo kaj vedanto.[1] En sia malfrua verko, ekde 1836, li prezentas sian filozofion en malferma polemiko kontraŭ la metafizikaj post-Kant-aj disvolvoj de liaj samtempuloj.
Lia plej fama verko konstituas majstran verkon en la germana lingvo el ĉiuj epokoj el literatura vidpunkto. Ĝi estas ankaŭ unu el la pintaj verkoj de la idealismo de Okcidento, kaj la pesimismo profunda, kiu daŭras en la verko de verkistoj kaj pensistoj de la 19-a kaj 20-a jarcentoj, kiaj Richard Wagner, Lev Tolstoj, Friedrich Nietzsche, Sigmund Freud, Thomas Mann, Carl Gustav Jung, Albert Einstein,[2] Otto Weininger, Otto Rank, Erwin Schrödinger, Ludwig Wittgenstein, Jorge Luis Borges, Pío Baroja aŭ Emile Cioran, inter aliaj.
La lia plej konata citaĵo estas: "la homa vivo estas kiel pendolo, kiu oscilas senĉese inter enuo kaj doloro, kun momentaj intervaloj, plie iluziaj, de ĝojo kaj plezuro".
Vivo[redakti | redakti fonton]
Arthur Schopenhauer estis naskita en 1788 al riĉa komercista familio. En 1793 la familio translokiĝis al Hamburgo. Lia patro volis ke Arthur heredu lian komercon, do li volis ke lia filo konu la mondon kaj certigis ke li lernu la francan. En 1804 li forlasis la gimnazion antaŭ la fino de siaj studoj, kaj vojaĝis kun siaj gepatroj en Anglio, Francio, Nederlando kaj Belgio. Post sia reveno, li komencis labori kiel komizo en komerca firmao. En 1805 lia patro faris sinmortigon, kaj lia patrino, la verkisto Johanna Schopenhauer, translokiĝis al Vajmaro. Du jarojn poste li forlasis sian laboron kaj ankaŭ translokiĝis al Vajmaro, kie li kompletigis sian klasikan edukadon per privataj lecionoj. Atinginte la aĝon de 21 jaroj, li ricevis parton de la heredaĵo de sia patro kaj tial ĝuis ekonomian sendependecon.
En 1809 li komencis studi medicinon ĉe la Universitato de Göttingen sed baldaŭ turnis sin al studado de filozofio, kaj en 1811 li translokiĝis por studi filozofion ĉe la Universitato de Berlino. En 1813 li foriris al la Universitato de Jena, kie li doktoriĝis en 1813 per sia verko: "La kvarobla radiko de la principo de sufiĉa kialo" [1].
Dum liaj studjaroj, li enprofundiĝis en la verkojn de Platono kaj Kant de la Okcidento, same kiel la Upaniŝadoj kaj la verkojn de budhismo de la Oriento. Tiuj fontoj multe influis lian verkadon kaj specife lian ĉefverkon Die Welt als Wille und Vorstellung (La mondo kiel volo kaj ideo), kiun li publikigis en 1818.
La publikigo de la verko alportis iun rekonon al Schopenhauer kaj li estis nomumita en 1820 kiel profesoro pri filozofio ĉe la Universitato de Berlino. Dum siaj prelegoj en la universitato li esprimis fortan opozicion al Hegelismo, la domina filozofio de tiuj tagoj ĉie en Eŭropo kaj precipe ĉe la Universitato de Berlino, kie Hegel mem ankaŭ prelegis. La insisto de Schopenhauer pri okazigo de liaj prelegoj ĝuste en la horoj kiam lia rivalo Hegel donis siajn proprajn prelegojn, signifis ke malmultaj studentoj partoprenis liajn prelegojn, ĝis finfine ili estis ĉesigitaj entute.
Schopenhauer neniam edziĝis, li vivis sole kun sia hundo, kaj inter li kaj lia patrino okazis fendiĝo, kiu daŭris ĝis ŝia morto. Dum lia vivo, Schopenhauer suferis de diversaj angoroj, kaj kelkaj asertas ke tio havis efikon al lia filozofia pesimismo.
En 1860 la sano de Schopenhauer plimalboniĝis, kaj li mortis tiun jaron.
Metafiziko[redakti | redakti fonton]
Unueco kaj multeco[redakti | redakti fonton]
La deirpunkto de Schopenhauer estas la filozofio de Kant. Schopenhauer interpretis la koncepton de "aĵo kiel ĝi estas por si mem" - noumeno, en Kant kiel reala mondo kiu ekzistas malantaŭ la mondo de fenomenoj, kio estas iluzio. Laŭ Kant, la konscio trudas siajn kategoriojn al aferoj tiaj, kiaj ili estas: tempo, spaco kaj kaŭzeco; Kaj jen kiel formiĝas la mondo de ni konata - la mondo de fenomenoj.
Schopenhauer faris plian paŝon kaj asertis, ke ĉiu distingo, kiun ni konas inter du aferoj, baziĝas sur tempo, spaco aŭ kaŭzeco. Tial, la noumenon, kiu ne estas submetita al ĉi tiuj kategorioj, devas esti unu afero kaŝita malantaŭ la multeco de fenomenoj. Tiu ĉi konkludo alproksimigis Schopenhauer al certaj fluoj en hinda filozofio (frua budhismo).
La deziro[redakti | redakti fonton]
Schopenhauer atentigis centran punkton, kiun Kant preteratentis. Ni ne nur rigardas la mondon kaj organizas ĝin en nia menso, ni ankaŭ estas parto de ĝi. Ni havas "interan" konatecon kun nia korpo, kiu estas ŝlosilo por kompreni la mondon. Ni rimarkas, ke malantaŭ ĉiuj niaj movoj estas volo. Pro la unueca naturo de la mondo ni povas konkludi, ke deziro estas la esenco de ĉiuj aferoj.
La esprimo "volo" en Schopenhauer esprimas antaŭan bazan movon al konscio kaj intenco. "Schopenhauer mem prezentis sian teorion kiel interpreton de Kant: kio estis al Kant "la aĵo kiel por si mem", estas al Schopenhauer la volo.
Etiko[redakti | redakti fonton]
Laŭ Schopenhauer, deziro kreas la diversajn pasiojn, kaj pasioj estas fonto de sufero. Deziro, kiel fonto de sufero, estas malbona. Schopenhauer laŭdas, kiel budhismo, monaĥan vivmanieron kiu malfortigas pasiojn kaj eliminas suferon. Tamen, li ne vokas ĉiun homon vivi en abstinado dekomence, ĉar homo devas zorge elekti siajn pasiojn. Oni serĉu la pli altajn plezurojn, kiel intelektan literaturon, arton, meditadon, pro ilia proksimigeco al la metafizika spaco, kaj ilia rekta aliro, kiuj staras en esenca kontrasto al la naturo de supraĵaj plezuroj. Schopenhauer nomas tion "negacio de volo". Homo mem estas manifestiĝo de la volo, kaj kiel tia li ne havas individuan liberan volon. Kiam okazas la "neado de deziro", estas la deziro, kiu neas sin, kaj ĝi estas evento kaj ne elekto de homo.
Estetiko[redakti | redakti fonton]
Alia rifuĝo de deziro kiun Schopenhauer proponas estas arto. Laŭ lia opinio, la estetika observado rilatas al la objekto en pura maniero, liberigita de pasioj kaj praktikaj interesoj, tiel ĝi konsistigas provizoran liberigon. Schopenhauer preferis muzikon al metafora pentraĵo kaj skulptaĵo ĉar ĝi estas tute liberigita de sekulara implikiĝo. Lia teorio pri muziko havis influon sur Wagner.
Schopenhauer admiris la figuron de la geniulo. Laŭ lia opinio, la ĉefa karakterizaĵo de genio estas relativa libereco de praktikaj pasioj, kiu permesas dediĉon al kreiveco.
Psikologio[redakti | redakti fonton]
Schopenhauer elpensis la ideon de la "senkonscio", laŭ kiu niaj ĉefaj impulsoj estas senkonsciaj pasioj kaj deziroj. Li ankaŭ estas la unua pensulo de sia tempo se temas pri verki pri sekseco. En liaj okuloj, la deziro al sekso estas fundamenta manifestiĝo de deziro. Tiuj ideoj influis Freud, sed ĉe Schopenhauer, male al Freud, la senkonscio antaŭas la konscion kaj ne estas "deponejo" por enhavo subpremita de la konscio.
Homa sufero[redakti | redakti fonton]
Schopenhauer konsentas kun la aserto de Kant pri realeco: ekzistas ekrano inter homo kaj realeco. Kaj dum tiu ekzistas ni ne scias la realon. La ekrano estas nia percepto. Aldono de Schopenhauer: ni konas ĉi tiun koncepton en la plej rekta maniero. La sperto de rekta konatiĝo kun la memo. La plej baza afero por "mi" al realeco estas ĉi tio: la deziro. La motivo, la deziro al... tio estas: la volopovo movas la universon kaj jen nia ĉefa movado. La realo funkcias kun blinda energio kaj ĝi ne konscias pri ni kaj ankaŭ ni ne konscias pri ĝi. Ĉi tiu energio pelas nin agi blinde (senkonscie). Ekzemple, la instinkto de sekso: la senkonscia energio kondukas nin al rilatoj inter ni. Ĉi tiu energio funkcias sen konsidero por homoj, rabado, konkeranto. Nia konduto estas esprimita en perforto kaj sekseco kiuj estas kune. Laŭ Schopenhauer, tiuj instinktoj ne estas apartaj kaj tial la homo esprimas multe da agresemo, parto de kiu estas esprimita en sekseco. Freud estas influita per tiu aliro. La konkludo estas, ke ni suferas estaĵojn pelitaj de pasioj, kiuj regas nin.
Tial, Schopenhauer ofertas solvojn al homa sufero:
- Parta solvo: La parta solvo de Schopenhauer estas enkorpigita en arto - se vi estas artisto kaj kreinto, vi kreas novan mondon kiu estas memkonscia kaj organizita kun intenco prefere ol impulso. La motivo de la kreinto estas same pura kiel la motivo por naski, la tuta kreado estas pozitiva - la plimulto el ni estas kreintoj.
- Se vi konsumas arton estu pura ĉar kiam vi estas elmontrita al arto vi ĝuas kaj ricevas kontenton kaj volupto estas malakceptita. Ĝi estas la pura kaj nefalsita plezuro de kontento.
- Kiel perceptantoj ni havas realan komprenon pri ĉu realeco estos vidita kiel ideala. Kiel spektanto de arto, homo atingas sian kontenton en 3 stadioj.
- Ekscito - la persono sentas rilaton al la verkaĵo, identiĝas kun ĝi kaj lernas de kaj pri ĝi.
- Kogno, ekzistas rekono kaj kompreno de kio estas idealo (idealo kiun ni komparas kun aliaj aferoj).
- Signifo - ni lernis kaj estis influitaj de la verko kaj ĝi estas enkorpigita kiel grava simbolo en niaj vivoj.
- Kompleta solvo al homa sufero: Schopenhauer dividas sian kompletan solvon al homa sufero en 4 ŝtupojn.
- Monitorado de nia agado - rekono:
- Kiam ni sekvas nian agadon, ni malkovras, ke ni konstante okupiĝas pri akiro, transpreno kaj potenco, pri sekseco. Ni estas puŝitaj en ĉi tiujn agadojn kaj havas neniun kontrolon super ili.
- Ĉi tiuj aferoj malpurigas nian animon, la animo fariĝas pasiva kaj malforta kiel rezulto kaj estas plenigita de bestaj bezonoj, ĉar ĝi estas limigita. Tial la persono devas rekoni ĉi tiujn agojn.
- Spurante niajn sentojn:
- Plejparto de la tago homo sentas suferon kaj estas malkontenta ĉar li volas la tutan tempon, li havas senĉesan deziron.
- Kiam ni sekvas niajn sentojn ni malkovros, ke nia vivo estas malkomforta kaj ke ni devas serĉi pli profunde.
- La malkaŝo:
- Ni devas eniri profunde en ni mem kaj trovi revelacion.
- Ni malkovros, ke la sento de sufero estas kaŭzita de konstanta sopiro plenigi la malplenon, kiu malutilas nian animon.
- La kaŭzo de sufero estas manko de serĉado de stabileco en ŝanĝiĝanta mondo kaj nia animo estas damaĝita de tio.
- La solvo - reen al nia konscio.
- Homo devas disvolvi sian konscion kaj percepton pri si mem anstataŭ koncentriĝi pri siaj deziroj kaj la aferoj, kiujn li volas.
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Urs App: Schopenhauer's Compass. An Introduction to Schopenhauer's Philosophy and its Origins. Wil: UniversityMedia, 2014 (ISBN 978-3-906000-03-9)
- ↑ Albert Einstein en Mein Glaubensbekenntnis Arkivigite je 2022-03-11 per la retarkivo Wayback Machine (August 1932): "I do not believe in free will. Schopenhauer's words: 'Man can do what he wants, but he cannot will what he wants,[Der Mensch kann wohl tun, was er will, aber er kann nicht wollen, was er will]' accompany me in all situations throughout my life and reconcile me with the actions of others, even if they are rather painful to me. This awareness of the lack of free will keeps me from taking myself and my fellow men too seriously as acting and deciding individuals, and from losing my temper." Schopenhauer's clearer, actual words were: "You can do what you will, but in any given moment of your life you can will only one definite thing and absolutely nothing other than that one thing." [Du kannst tun was du willst: aber du kannst in jedem gegebenen Augenblick deines Lebens nur ein Bestimmtes wollen und schlechterdings nichts anderes als dieses eine.] On the Freedom of the Will, Ch. II.