Socialista Internacio
| Socialista Internacio | ||
|---|---|---|
| ||
| politika internacio | ||
| Komenco | 3-a de junio 1951 vd | |
| Sidejo | Londono | |
| Ideologio | ||
| Ĉefestro(j) | Georgios Andrea Papandreu • António Guterres • Pedro Sánchez Pérez-Castejón vd | |
| Retejo | Oficiala retejo | |
| Jura formo | volontula asocio | |
La Socialista Internacio (SI) estas internacia organizaĵo kiu grupigas la socialistajn kaj socialdemokratajn partiojn de la tuta mondo.
Ĝi sekvas la tradicion de la 2-a Internacio, kiu estis kreita en 1889. La nuna formo kaj organizado naskiĝis en 3-an de junio 1951 post la Dua mondmilito.
La organizaĵon formas ĉefe reformismaj partioj, kaj estis dum la komencoj forte kontraŭkomunista. En la 70-aj jaroj ĝi forte apogis la reformistajn partiojn en Hispanio kaj Portugalio, post la fino de la respektivaj diktaturoj. En la 80-aj jaroj ĝi apogis la reĝimon de la sandinistoj en Nikaragvo, kaj akceptis plurajn partiojn de la ekskoloniaj landoj. En la 90-aj jaroj la plej grava trajto estis la akcepto de diversaj post-komunistaj partioj, ĉefe en Orienta Eŭropo, sed ankaŭ aliloke, plej karakterize la Demokratoj de Maldekstro (DS) de Italio.
Al la Internacio estas asociita la Partio de la Eŭropaj Socialistoj, la organizaĵo je eŭropunia nivelo, kiu formas relativan plimulton de la Eŭropa Parlamento.
La nuna ĝenerala sekretario de la SI estas Benedicta Lasi (Ganao) kaj la nuna prezidanto estas la ĉefministro de Hispanio, Pedro Sánchez, kiuj ambaŭ estis elektitaj ĉe la lasta SI Kongreso okazigita en Madrido, Hispanio, en novembro 2022. La antaŭ prezidanto ekde la jaro 2006 estas Georgios Andrea Papandreu, gvidanto de la Tutgrekia Socialista Movado (PASOK) kaj antaŭ li estis António Guterres de la Socialista Partio de Portugalio.
Historio[redakti | redakti fonton]
Unua kaj Dua Internacio (1864–1916)[redakti | redakti fonton]
La Unua Internacia estis la unua internacia organizaĵo kiu kunigis organizojn reprezentantajn la laboristan klason [1]. Ĝi estis fondita en Londono la 28-an de septembro 1864 de socialismaj, komunistaj kaj anarkiismaj politikaj grupoj kaj sindikatoj. Streĉitecoj inter moderuloj kaj revoluciuloj kaŭzis ĝian malfondon en 1876, dum konferenco okazigita en Filadelfio [2].
La Dua Internacio estis fondita en Parizo la 14-an de julio 1889 kiel unio de socialismaj partioj [3]. Malkonsentoj dum Unua Mondmilito kaŭzis la dissolvon de la Dua Internacio en 1916.
Internacio de la Laboristoj kaj Socialistoj (1919–1940)[redakti | redakti fonton]
La "Internacia Socialisma Komitato" estis establita en februaro 1919 en konferenco en la urbo Berno, de partioj kiuj volis revivigi la Duan Internacion [4]. En marto 1919, komunistaj partioj formis la Komunistan Internacion (" Komintern "), la "Tria Internacio", ĉe renkontiĝo en Moskvo [5].
Kelkaj el la partioj, kiuj ne volis esti parto de la "Internacia Socialisma Komitato" aŭ de la "Komintern", fondis la "Internacian Laboran Union de Socialismaj Partioj" (ankaŭ konatan kiel la "Viena Unio") la 27-an de februaro 1921 en konferenco en Vieno [6]. Tiu ĉi sindikato kune kun la "Internacia Socialisma Komitato" kuniĝis por fondi la "Internacion de Laboristoj kaj Socialistoj", en majo 1923, en konferenco en Hamburgo [7].
En junio 1938, la organizo faris decidon forte kondamni la Nurenbergajn Leĝojn kaj antisemitismon ĉie en Eŭropo, en kiu estis deklarite: "La Internacio protestas en ĉiu lingvo de protesto la novajn revelaciojn de la persekuto de la judoj, kaj deklaras, ke la devo de la laboristaj partioj estas stari dekstre de la judaj amasoj kiuj alfrontas severajn provojn en la milito por egaleco kaj rajtoj en la landoj kie ili vivas kaj vidi ĉi tiun militon kiel parto de sia ĝenerala milito kontraŭ faŝismo".
La pliiĝo de Naziismo kaj la komenco de Dua Mondmilito kaŭzis la dissolvon de la organizo en 1940.
La starigo de la Socialisma Internacio[redakti | redakti fonton]
Post la fino de Dua Mondmilito, socialismaj partioj denove ekestis en eŭropaj landoj kiuj antaŭe estis submetitaj al nazia regado. Post la milito, en aprilo 1946, la unua konferenco de socialismaj partioj okazis en Londono, ene de kiu estis establita kunordiga oficejo. En novembro 1947, alia konferenco estis okazigita en Antverpeno kaj en tiu ĉi konferenco oni decidis agi por starigi internacian organizon de socialdemokratiaj partioj [8].
La Socialisma Internacio estis establita ĉe konferenco okazigita en Frankfurto en julio 1951. Kadre de la konferenco estis adoptita la konstitucio de la organizo, laŭ kiu estis establitaj kvar ĉefaj institucioj: la konferenco, la konsilio, la buroo kaj la konstanta sekretariejo. La konferenco kunvenas unufoje en du jaroj kaj ĉiuj organizaĵoj estas reprezentitaj en ĝi, ĉiu de ne pli ol 6 reprezentantoj, kaj estas la supera institucio de la organizo; Ĝi faras politikajn decidojn kaj ankaŭ decidas pri akcepti membrojn kaj forigi ilin el la organizo. Ĉiu delegacio havas unu voĉon. La konsilio okazigas kunsidojn du-ĝis-tri fojojn jare.
En April 1953, la konsilio de la organizo adoptis por-okcidentan kaj kontraŭ-sovetian pozicion.
En julio 1953, la tria kongreso de la organizo okazis en Stokholmo. La Kongreso estis ŝlosita en pasigado de serio da rezolucioj denuncante la regadon de la britoj kaj francoj en iliaj protektoraj landoj, postrestitajn de la kolonia epoko, kaj la tiranajn reĝimojn en Argentino kaj Hispanio. La Kongreso ankaŭ deklaris ke mondpaco povus esti establita nur surbaze de komunaj intertraktadoj inter la superpotencoj. La Kongreso vokis al unuiĝo inter la kontraŭkomunismaj socialismaj partioj en la mondo, por atingi la celojn de: paco en Koreio, la Hindoĉinio kaj la Proksima Oriento, kaj postulis la retiro de sovetiaj fortoj el Orienta Eŭropo.
En la dua duono de la 20-a jarcento[redakti | redakti fonton]
Dum la 70-aj jaroj de la 20-a jarcento, la organizo helpis la socialdemokratiajn partiojn reestabli sin post kiam diktatorecoj kolapsis al demokratio en Hispanio kaj Portugalio. Ĝis la Ĝeneva Kongreso en 1976, la organizo havis malmultajn membrojn ekster Eŭropo, kaj neniun formalan implikiĝon en Latin-Ameriko [9].
En la malfruaj 1970-aj jaroj kaj en la 1980-aj jaroj la SI havis ampleksajn kontaktojn kaj diskuton kun la du gvidaj potencoj de la periodo de la Malvarma Milito, Usono kaj Sovet-Unio, en temoj koncerne orient-okcidentajn rilatojn kaj armilkontrolon. La SI apogis malstreĉiĝon kaj malarmadaj interkonsentojn, kiel ekzemple SALT II, START kaj INF. Ili havis plurajn renkontiĝojn kaj diskutojn en Vaŝingtono kun prezidanto Jimmy Carter kaj tiama vicprezidanto George Bush kaj en Moskvo kun ĝeneralaj sekretarioj Leonid Breĵnev kaj Miĥail Gorbaĉov. La delegacioj de la SI al tiuj diskutoj estis gviditaj fare de la finna ĉefministro Kalevi Sorsa [10].
Ekde tiam, la SI akceptis kiel membrojn kreskantan nombron da partioj kaj organizoj de Afriko, Azio, Eŭropo kaj Latin-Ameriko (vidu malsupre por aktuala listo).
En la 80-aj jaroj de la 20-a jarcento, la plej multaj el la membropartioj apogis la balotojn rezultojn en Nikaragvo, kie venkis la Sandinista Partio (FSLN), kvankam la maldekstremaj politikoj de la registaro gvidita de tiu partio indignigis Usonon. Ekde tiam, la organizo akceptis kiel membropartiojn ne nur la FSLN, sed ankaŭ iamajn komunistajn partiojn kiel ekzemple la Demokrata Maldekstra Partio (Italio) kaj la Fronto por la Liberigo de Mozambiko.
La Partio de Eŭropaj Socialistoj, aktiva partio en la Eŭropa Parlamento, kaj funkcianta kiel "ombrelpartio" por la eŭropaj socialdemokratiaj partioj, estas membro de la Socialisma Internacio.
En la 21-a jarcento[redakti | redakti fonton]
Post la Tunizia Revolucio, la Konstitucia Demokratia Kolektiĝo estis forpelita de la SI en januaro 2011 [11]; poste tiun monaton la egipta Naci-demokratia partio ankaŭ estis forpelita [12]; kaj kiel rezulto de la 2010-2011 eburborda krizo, la Eburborda Popola Fronto estis forpelita en marto 2011, laŭ sekcio 7.1 el la statutoj de la Socialisto-Internacio [13]. Tiuj decidoj estis aprobitaj ĉe la posta SI-Kongreso en Kab-urbo en 2012 konforme al sekcio 5.1.3 de la statutoj [14].
Post la Kongreso de 2012, la SI spertis gravajn ŝanĝojn ĉar multaj el la grandaj eŭropaj partioj permesis al ilia membreco ĉesigi - ekzemple la Socialdemokrata Partio de Germanio (SPD) kaj la Sveda Socialdemokrata Laborista Partio - aŭ malaltigis ilian membrecon al observantostatuso - ekzemple, la Brita Laborista Partio kaj la Norvega Laborista Partio (DNA). Tiuj partioj nun koncentras siajn internaciajn ligilojn sur la Progresema Alianco. La Progresema Alianco deklaras sin trakti la centrajn temojn de progresema politiko larĝe - paco, demokratio, homaj rajtoj, socia justeco, justa komerco, seksegaleco kaj daŭripovo. Male, la fokuso de la SI estas pli kaj pli sur la tutmonda sudo.
Partioj[redakti | redakti fonton]
Jen kelkaj partioj kiuj formas parton de la Socialista Internacio
- Angolo - Popola Movado por la Liberiĝo de Angolo
- Argentino - Unión Cívica Radical kaj Socialista Partio (Argentino)
- Aŭstralio - Aŭstralia Laborista Partio
- Aŭstrio - Socialdemokrata Partio de Aŭstrio
- Belgio - Socialista Partio de Flandrio kaj Partio Socialista de la Franclingva Komunumo de Belgio
- Brazilo - Demokrata Laborista Partio
- Ĉilio - Socialista Partio de Ĉilio
- Danio - Socialdemokraterne
- Domingo - Dominga Revolucia Partio
- Finnlando - Social-Demokrata Partio de Finnlando
- Francio - Socialista Partio
- Germanio - Socialdemokrata Partio de Germanio (SPD)
- Grekio - Tutgrekia Socialista Movado
- Hispanio - Hispana Socialista Laborista Partio
- Hungario - Hungara Socialista Partio
- Irlando - Irlanda Laborista Partio
- Israelo - Mapai (Israela Laborista Partio)
- Italio - Demokratoj de Maldekstro
- Japanio - Social-Demokrata Partio
- Meksiko - Partio Revolucia Institucia (PRI), Partio de la Demokratia Revolucio (PRD)
- Maroko - Socialista Unuiĝo de Popolaj Fortoj
- Mozambiko - FRELIMO, Fronto de Liberiĝo de Mozambiko
- Nederlando - Laborista Partio PvdA
- Novzelando - Novzelanda Laborista Partio
- Nikaragvo - Fronto Sandinista de Nacia Liberiĝo FSLN
- Norvegio - Norvega Laborista Partio
- Peruo - Alianza Popular Revolucionaria Americana APRA
- Pollando - Alianco de Demokrata Maldekstrularo
- Portugalio - Socialista Partio de Portugalio
- Puerto-Riko - Independence Party (Puerto-Riko) - Partido Independentista (Puerto-Riko) - Partio de la Sendependeco de Puerto-Riko (PIP)
- Sudafriko - Afrika Nacia Kongreso
- Svislando - Socialisma Partio de Svislando
- Unuiĝinta Reĝlando - Laborista Partio, Sociala Demokrata kaj Laborista Partio de Norda Irlando
- Venezuelo - Demokrata Agado
Ekzistas ankaŭ asociitaj kaj observantaj partioj, kiuj strikte ne formas parton de la Internacio.
Eksiĝitaj partioj[redakti | redakti fonton]
- Tunizio - Konstitucia Demokratia Kolektiĝo eksiĝita dum la tunizia ribelo en 2011 tri tagoj post la foriro de Ben Ali, 17-an de januaro 2011 [11].
- Egiptio - la egipta Naci-demokratia partio estis forpelita [12];
- Eburbordo - la Eburborda Popola Fronto estis forpelita en marto 2011, kiel rezulto de la 2010-2011 eburborda krizo laŭ sekcio 7.1 el la statutoj de la konstitucio de SI [13].
Honoraj prezidantoj[redakti | redakti fonton]
Nunaj kaj honoraj prezidantoj inkluzivas:
- Pierre Mauroy, eksprezidanto de la SI
- Mustapha Ben Jafar, Tunizio
- Leonel Brizola, Brazilo
- Rubén Berríos, Porto-Riko
- Philippe Busquin, Belgio
- Cuauhtémoc Cárdenas, Meksiko
- Mohamed El Yazghi, Maroko
- Alan García, Peruo
- Anita Gradin, Svedio
- Elazar Granot, Israelo
- Tarja Halonen, Finnlando
- Mahamadou Issoufou, Niĝero
- Anker Jørgensen, Danio
- Lionel Jospin, Francio
- Neil Kinnock, Unuiĝinta Reĝlando
- Horacio Serpa, Kolombio
- Enrique Silva Cimma, Ĉilio
- Mário Soares, Portugalio
- Hans-Jochen Vogel, Germanio
Ĝeneralaj sekretarioj[redakti | redakti fonton]
- Julius Braunthal, Aŭstrio (1951-1956)
- Bjarne Braatoy, Norvegio (1956-1957)
- Albert Carthy, Unuiĝinta Reĝlando (1957-1969)
- Hans Janitschek, Aŭstrio (1969-1976)
- Bernt Carlsson, Svedio (1976-1983)
- Pentti Väänänen, Finnlando (1983-1989)
- Luis Ayala, Ĉilio (1989-2022)
- Benedicta Lasi, Ganao (2022-nuna)
Kongresoj[redakti | redakti fonton]
- I Frankfurto, 30-a de junio ĝis 3-a de julio 1951.
- II Milano, 17-21 oktobro 1952
- III Stokholmo, 15–18 julio 1953
- IV Londono, 12-16 julio 1955
- V Vieno, 2–6 julio 1957
- VI Hamburgo, 14–17 julio 1959
- VII Romo, 23–27 oktobro 1961
- VIII Amsterdamo, 9-12 septembro 1963
- IX Bruselo, 5–6 septembro 1964
- X Stokholmo, 5–8 majo 1966
- XI Eastbourne, 16-20 junio 1969
- XII Vieno, 26–29 junio 1972
- XIII Ĝenevo, 26–28 novembro 1976
- XIV Vankuvero, novembro 3-5, 1978
- XV Madrido, 12-a ĝis 14-a de novembro 1980
- XVI Albufeira, 7 ĝis 10 aprilo 1983
- XVII Limo, 20-a ĝis 23-a de junio 1986 2
- XVIII Stokholmo, 20-22 junio 1989 3
- XIX Berlino, 15 ĝis 17 septembro 1992 5
- XX Novjorko, 9 ĝis 11 septembro 1996 6
- XXI Parizo, 8 ĝis 10 novembro 1999 7
- XXII San-Paŭlo, 27 ĝis 29 oktobro 2003
- XXIII Ateno, 30-a de junio ĝis 2-a de julio 2008
- XXIV Kaburbo, 30 aŭgusto ĝis 2 septembro 2012
- XXV Kartageno, 2 ĝis 4 marto 2017
- XXVI Madrido, 25 ĝis 27 novembro 2022
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- Lamb, Peter. (2006) Historical Dictionary of Socialism. The Scarecrow Press (Rowman & Littlefield). ISBN 978-0-8108-5560-1.
Arkivigite je 2014-02-23 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2014-02-23. Alirita 2023-05-03.
- ↑ Lamb & Docherty 2006, p. 176.
- ↑ Lamb & Docherty 2006, p. xxv.
- ↑ Lamb & Docherty 2006, p. 302.
- ↑ Lamb & Docherty 2006, p. 52.
- ↑ Lamb & Docherty 2006, p. 77.
- ↑ Lamb & Docherty 2006, p. 177.
- ↑ Lamb & Docherty 2006, p. 197.
- ↑ Lamb & Docherty 2006, p. 320.
- ↑ The Dictionary of Contemporary Politics of South America, Routledge, 1989
- ↑ Väänänen, Pentti (2012). Purppuraruusu ja samettinyrkki (en la finna) (1-a eldono). Kellastupa. pp 192–194. ISBN 9789525787115.
- ↑ 11,0 11,1 angle komunikado de la Internacio socialista
- ↑ 12,0 12,1 "Socialista Internacio finfine forĵetas Mubarak". Ekstera politiko. la 3an de februaro 2011. Prenite la 31an de decembron 2022.
- ↑ 13,0 13,1 "SI-Prezidio traktas situacion en Ebur-Bordo". Socialisma Internacio. la 19an de marto 2011.
- ↑ "Statutoj". Socialisma Internacio. Prenite la 3an de majo 2019.
Anglalingva literaturo[redakti | redakti fonton]
- The Socialist International by Nikolai Sibilev, 1984.
- Social Democracy and Southern Africa by Vladimir Shubin (pseudonym of Vladimir Bushin), 1989.
- Julius Braunthal, "The Rebirth of Social Democracy," Foreign Affairs, vol. 27, no. 4 (July 1949), pp. 586–600. In JSTOR
- Pentti Vaananen, The Rose and the Fist, SYS Print, 2014, pp. 50–230. (ISBN 978-952-93-3706-4)