Uzbeka lingvo
Uzbeka lingvo | ||
Ўзбек / Oʻzbek | ||
natura lingvo • makrolingvo • moderna lingvo • lango | ||
---|---|---|
Western Karluk • tjurka lingvaro | ||
Parolata en | Uzbekistano, Afganistano, Ĉinio | |
Parolantoj | 27 000 000 | |
Denaskaj parolantoj | < 19 milionoj | |
Skribo | Araba alfabeto, cirila alfabeto, latina alfabeto | |
Oficiala statuso | ||
Reguligita de | Instituto de lingvo kaj literaturo je nomo de Aliŝer Navoi | |
Lingva statuso | 1 sekura | |
Lingvaj kodoj | ||
Lingvaj kodoj | ||
ISO 639-1 | uz | |
ISO 639-2 | uz | |
ISO 639-3 | uzb | |
SIL | UZB | |
Glottolog | uzbe1247 | |
Angla nomo | Uzbek | |
Franca nomo | ouzbek | |
Vikipedio | ||
Uzbeka lingvo estas unu el la tjurkaj lingvoj, parolata en Uzbekistano, Turkmenistano, Afganistano, Ĉinio kaj kelkaj aliaj landoj de Azio. La oficiala lingvo de Uzbekio. Totalo de parolantoj superas 12,5 mln.
La eminenta trajto de la uzbeka lingvo estas foresto de sinharmonismo, tre tipa por aliaj tjurkaj lingvoj. Pro tio afiksoj en la uzbeka morfologio havas nur unu varianton: ekz., -lar- por la sufikso de pluralo (komparu kun la paro -lar-/-ler- en la turka lingvo).
Ĝis 1927 por skribi uzbeke oni uzis la araban skribsistemon, poste — latinidan alfabeton, en 1939-1992 estis uzata uzbeka alfabeto bazita sur la cirila, ekde 1992 ĝin oficiale anstataŭis latina skribsistemo[1], sed en ĉiutaga vivo la du skribsistemoj (cirila kaj latina) estas miksataj. Parolantoj de la uzbeka en Ĉinio kaj Afganistano plu uzas la araban skribsistemon.
Jen sekve la antaŭparolo de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj, unue en hodiaŭa latinliteraro kaj due laŭ la uzbeka modifikita cirilo:
* Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng boʻlib tugʻiladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari ila birodarlarcha muomala qilishlari zarur. * Барча одамлар эркин, қадр-қиммат ва ҳуқуқларда тенг бўлиб туғиладилар. Улар ақл ва виждон соҳибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала қилишлари зарур.
Literoj
Skribadaj vojoj | |||||
---|---|---|---|---|---|
Eksaj srabaj | Eksaj latinaj | Eksaj Cirilaj | Nunaj latinaj | Pronunco laŭ esperanto | internaciaj fonetikaj alfabetoj |
-1929 | 1936-1940 | 1940-1992 | 1992- | ||
ﺍ, ه | Ə ə | А а | A a | a | ɑ |
ﺏ | B в | Б б | B b | b | b |
چ | C c | Ч ч | Ch ch | ĉ | ʧ |
ﺩ | D d | Д д | D d | d | d |
ﻩ | E e | Е е | E e | e | ɛ |
ﻑ | F f | Ф ф | F f | f | f |
گ | G g | Г г | G g | g | g' |
ﻍ | Ƣ ƣ | Ғ ғ | Gʻ gʻ | voĉa ĥ | ɣ |
ﺡ,ﻩ | H h | Ҳ ҳ | H h | h | h |
ی | I i | И и | I i | i | ɪ |
ﺝ, ژ | Ç ç, Ƶ ƶ | Ж ж | J j | ĝ | ʤ |
ﻙ | K k | К к | K k | k | k' |
ﻕ | Q q | Қ қ | Q q | (ne) | q |
ﻝ | L l | Л л | L l | l | l |
ﻡ | M m | М м | M m | m | m |
ﻥ | N n | Н н | N n | n | n |
ﺍ | A a | О о | O o | malfermi larĝe o | ɔ |
ﻭ | O o | Ў ў | Oʻ oʻ | malfermi mallarĝe o | o |
پ | P p | П п | P p | p | p |
ﺭ | R r | Р р | R r | r | r |
ﺙ,ﺱ,ﺹ | S s | С с | S s | s | s |
ﺵ | Ş ş | Ш ш | Sh sh | ŝ | ʃ |
ﺕ,ﻁ | T t | Т т | T t | t | t |
ﻭ | U u | У у | U u | u | u |
ﻭ | V v | В в | V v | v | v, w |
ﺥ | X x | Х х | X x | ĥ | x |
ی | J j | Й й | Y y | j | j |
ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅ | Z z | З з | Z z | z | z |
ء, ع | ʼ | Ъ ъ | ʼ | (ne) | ʔ |
Referencoj
|