Vikipedio:Lingvoj/Somala lingvo

Somala
af Soomaali
Parolata en	Somalio, Etiopio, Ĝibutio, Kenjaj gravaj komunaĵoj en Eŭropo, Nordameriko, kaj Jemeno.
Parolantoj	10−16 miliona aŭtoĥtono kaj almenaŭ 500,000 (sekundo, dua) lingvaj parolantoj.
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-2	som

Ŝablono:Culture of Somalia La Somala lingvo (Af _Soomaali_) estas membro de la Oriento _Cushitic_ branĉo de la Afriko-azia familio. Ĝi estas (dirita, parolata) plejparte en Somalio kaj najbaraj partoj de Ĝibutio (plejparto), Etiopio kaj Kenjo. Ĝiaj parolantoj estas sciata as Somalaj. Pro la (interna milito, intercivitana milito) kaj diasporo, parolantoj estas (fundamenti, trovita) ĉie en la mondo. La akurata nombro de parolantoj estas nekonato sed estas taksita al esti 10 miliono ie supren al 16 miliono. Unu artikolo de la (Rifuĝinto, Transfuĝinto) Koncilio metas la nombro je sep miliono Somalaj, unu miliono en Etiopia _Ogaden_ (regiono, regiono (geografio)), kaj 300,000 en Kenjo. Ethnologue taksas 7.78 milionaj parolantoj en Somalio kaj 12.65 milionaj parolantoj tutmonda. Tamen, la loĝantaro de Somalio estas taksita al esti 8.8 miliono aktuale; unu miliono pli parolantoj pli ol Ethnologue taksas. Alia loĝantaro taksi farita per la Nederlanda _Universiteitsbibliotheek_ Utreĥto metas la Somala loĝantaro ie inter 10 kaj 15 miliono. Kombinita kun granda internacia _expatriate_ komunaĵo, ĝi estas malfacila al preni specifa nombro de Somalaj parolantoj, sed ie inter 10 kaj 16 miliono tutmonda estas modera taksi.

Klasifiko

Somala estas Afriko-azia lingvo, de la Oriento _Cushitic_ branĉo. Ĝi estas plej proksime (rilatanta, parenca, rilata) al _Oromo_ kaj Afar. Somala havas pruntita certa nombro de vortoj de Araba (ekde, ĉar, pro tio ke) la veno de Islamo, ĉefe en la religia domajno. Ĝi havas ankaŭ pruntitaj vortoj de Angla kaj Itala de kolonia (tempoj, fojoj).

Akademiaj studoj de Somala komencita al esti publikigita ĉirkaŭ 1900. Grava poste erudiciuloj estas Abraham, _Andrzejewski_ kaj _Saeed_. Komparita kun alia Kuŝida Grupo, Somala estas relative bone-_documented_.

Geografia distribuo

Somala estas (dirita, parolata) plejparte en Somalio, orienta Etiopio, Ĝibutio kaj Kenjo, sed parolantoj estas (fundamenti, trovita) ĉie en la mondo pro la Somala (interna milito, intercivitana milito). Somalaj komunaĵoj ĉirkaŭ la mondo, inkluzivi, sed estas nOT limigis al, la Mezoriento, Eŭropo, Nordameriko kaj Aŭstralio.

Oficiala statuso

Somala estas oficiala lingvo en Somalio. Dum nOT oficiala, Somala estas ankaŭ grava en Ĝibutio, Etiopio.

Dialektoj

_Saeed_ (1999) (akvodislimoj, akvodislimas, divizoras, dividas) la dialektoj enen tri ĉefa (grupoj, grupas): Norda, _Benaadir_ kaj _Maay_. Norda Somala (aŭ Norda-Centra Somala) estas ankaŭ sciata as Komuna aŭ Normo Somala. _Benaadir_ estas ankaŭ sciata as Marborda Somalio - ĝi estas (dirita, parolata) sur la _Benadir_ Bordo (de _Cadale_ al sudo de _Barawa_, inkluzivanta Mogadiŝo), kaj en la senpera landinterno. La marbordaj dialektoj havi aldonaj fonemoj kiu ne ekzisti en Komuna Somala.

La _Digil_ kaj _Mirifle_ (klanoj, klanas) (iam (nomita, vokis) _Rahanweyn_) aktuala en la sudaj areoj de Somalio. (Ĵusa, Lastatempa, Antaŭnelonga) esplori (_Diriye_ _Abdullahi_, 2000) havas montrita (tiu, ke, kiu), kvankam antaŭe klasifikis kun Somala, iliaj lingvoj kaj dialektoj estas _incomprehensible_ al iuj Somalaj parolantoj. La plej grava lingvo de la _Digil_ kaj _Mirifle_ estas _Maay_. Aliaj lingvoj en ĉi tiu kategorio estas _Jiido_, _Dabare_, _Garre_, kaj Centra _Tunni_. De ĉiuj ĉi tiuj, _Jiido_ estas la plej _incomprehensible_ al Somalaj parolantoj. Unu grava aspekto en kiu la lingvoj de la _Digil_ kaj _Mirifle_ diferenci de Somala estas la manko de _pharyngeal_ (sonoj, sonas). La _retroflex_ /ɖ/ estas ankaŭ anstataŭigis per /r/ en iuj pozicioj.

De la Somala dialekto (grupoj, grupas), la plej larĝe uzita estas Komuna Somala. Komuna Somala estas (dirita, parolata) en la plejparto de Somalio, kaj en najbaraj teritorioj (Etiopio, Kenjo, kaj Ĝibutio).Tamen la mezoj uzi Norda Somala dialekto kiu estas uzita per (disaŭdiganta, dissendo) stacioj en Somalio kaj en Somala-lingvo disaŭdigas devenanta ekster la lando.

Fonologio

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Somala fonologio.

Somala havas 22 konsonantaj fonemoj inkluzivanta almenaŭ unu je ĉiu loko de artikulacio sur la _IPA_ abako escepti _epiglottal_. Ĝi havas 20 puraj vokalaj fonemoj kaj 20 (diftongoj, diftongas). Ili okazi en antaŭo kaj dorso, kaj longa kaj mallonga (paroj, paras).

Ĝi uzas sistemo de (tunoj, toneloj, tonoj, tonas) kiu estas kutime klasifikita as tonakcenta sistemo. Ĝi ankaŭ havas antaŭo-dorsa vokala harmonio en vortaj radikoj.

Gramatiko

Somala estas aglutina lingvo. La bazaj gramatikaj kategorioj estas:

• Substantivo
• _Clitic_ pronomo
• Verbo
• Adjektivo
• Pervorta adpozicio
• Determinilo
• Fokusa vorto
• (Kondamni, Frazo) speco _marker_
• (Aŭo, Kajo, Konjunkcio)
• (Adverbo, E-vorto)

Somala havas kelkaj (strategioj, strategias) al indiki kie la (intenco, deziro) aŭ la (interezo, interesi) aŭ la fokuso estas situita en la frazo: aktualaĵo-komento aŭ fokusa konstruado. La vortoj _baa_, _ayaa_, kaj _waxaa_ meti la fokuso sur substantivoj kaj substantivaj frazoj.

Ekzemplo:

1. Johano _baa_ _baxay_ - Johano Fokuso (_baa_) iris ekster
2. Johano _ayaa_ _baxay_ - Johano Fokuso (_ayaa_) iris ekster
3. _Waxaa_ _baxay_ Johano - Fokuso (_waxaa_) iris ekster Johano

Tial, la vortoj _baa_, _ayaa_, kaj _waxaa_ senkonscie altigi la demando de kiu iris ekster? Pro tio la substantivo.

Somala ankaŭ havas la vorto _waa_ kiu metas la fokuso sur verboj kaj verbaj frazoj.

Ekzemplo:

Johano _waa_ _baxay_ - Johano Fokuso (_waa_) iris ekster

_Waa_ estas malsama de alia antaŭa unu ni havi (justa, ĵus, ĝuste) vidita, ĉar ĝi altigas la demando de kio (farita, faris, ja) Johano fari? Pro tio la verbo.

(Kondamnas, Frazoj, Frazas) en Somala estas tipe de la (mendi, ordo) Subjekto-Objekto-Verbo (SOV). Substantivoj havi malsama tona _markings_ por nombro, genro (vira kaj ino), kaj (kesto, okazo) aŭ rolo en la (kondamni, frazo). [1]

Skribsistemo

Vidu ankaŭ: La lingvo kaj legivo (eldono, numero, demando, koncerno, problemo) por pli informo (pri, ĉirkaŭ) la elektado de la scenaro.

Almenaŭ kvar malsamaj skribsistemoj havi estas _devised_ por Somala: Araba-bazita _abjad_ sciata as _Wadaad_'s skribanta, Latina-bazita alfabeto kaj du aŭtoĥtono (alfabetoj, alfabetas, abocoj, abocas), la _Osmanya_ scenaro kaj la _Borama_ scenaro

Antaŭ la kolonia (periodo, punkto), (edukis, klerigita, klera) Somalaj kaj religia _fraternities_ uzita la Araba scenaro (ekzemple, _Sayyid_ (Mahometo, Muhamado) _Abdullah_ _Hassan_'s (letero, litero) al erudiciulo, perfidanta lin al la kolonia (potencoj, potencas, kardinaloj, kardinalas, povoj, povas), estita arabe). La Korano estis instruita (rekte tra, entute) Somalio, (do, tiel) infanoj estis eksponita al la Araba alfabeto de juna aĝo. Materialo esplorita en 1940, ĉefe antikva (leteroj, literoj) kaj tombaj surskriboj, demonstracias (tiu, ke, kiu) la Somala lingvo estis skribita kun la Araba alfabeto, (ŝati, simile al) la Urdua kaj Persaj lingvoj. Sed ĉi tiu estis nOT certe "kodigis", kaj demandoj resti (pri, ĉirkaŭ) la amplekso de ĝia uzi. Plui esploro estas postulita.

La _Osmanya_ alfabeto estis kreita en la 1920-aj jaroj per _Cismaan_ _Yuusuf_ _Keenadiid_. Sekva longa (debato, debati, kontesti), en 1972 la Latina-bazita scenaro estis fine adoptita as la oficiala unu as parto de pli granda legiva programo.

La Somala Latina alfabeto, kiu sekvas Araba-bazita (mendi, ordo), estas:
', B, T, J, X, Kh, D, R, S, Sh, DH, C, G, F, Q, K, L, M, N, W, H, Y, A, E, Mi, O, U.

Jenaj eroj de la Somala alfabeto ĉu estas nOT _IPA_ simboloj en iliaj minusklaj versioj, alie havi valoroj malkonverĝa de _IPA_ simboloj:

• ' - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ʔ/]]
• J - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/tʃ/]]
• X - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ħ/]]
• Kh - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/χ/]]
• Sh - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ʃ/]]
• DH - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ɖ/]]
• C - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ʕ/]]
• Q - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ɢ/]]
• W - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/w/]] aŭ la (sekundo, dua) ero en diftongo
• Y - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/j/]] aŭ la (sekundo, dua) ero en diftongo
• - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/æ/]] aŭ [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ɑ/]]
• E - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/e/]] aŭ [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ɛ/]]
• Mi - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/mi/]] aŭ [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ɪ/]]
• O - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ɞ/]] aŭ [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ɔ/]]
• U - [[Internacia Fonetika Alfabeto|/ʉ/]] aŭ [[Internacia Fonetika Alfabeto|/u/]]

La alfabeto ne uzi jeno (leteroj, literoj) de la Latina alfabeto: P, V kaj Z. Estas 3 konsonanto (orientitaj grafeoj, duliteraĵoj, duliteraĵas): DH, Kh kaj Sh. Tono estas nOT markis kaj vorto-komenca _glottal_ halti estas ankaŭ nOT montrita.

Por konsonantoj estas (bijekcia, dissurĵeta) rilato inter _graphemes_ kaj fonemoj. Longaj vokaloj estas skribita per duobliganta la vokalo sed la distingo inter antaŭo kaj dorsaj vokaloj estas nOT prezentis. (Diftongoj, Diftongas) estas prezentita uzanta Y aŭ W as la (sekundo, dua) ero (AY, Aw, EY, OY kaj OW) kaj longa (diftongoj, diftongas) estas montrita kun la unua vokalo duobligis.

Estas ne normigita ortografio (do, tiel) variadoj okazi. Aparte -ay kaj -ey estas libere _interchangeable_ je la fino de vorto.

(Majusklo, Grandaj literoj) estas uzitaj por (nomoj, nomas) kaj je la komenco de (kondamni, frazo).

Referencoj

• _Diriye_ _Abdullahi_, _Mohamed_. 2000. Le Somala, dialektoj et _histoire_. Ph.D. disertaĵo, _Université_ de _Montréal_.
• _Saeed_, Johano _Ibrahim_. 1993. Somala Referenca Gramatiko. Springfield, Va: _Dunwoody_ Premi.
• _Saeed_, Johano _Ibrahim_. 1999. Somala. Amsterdamo: Johano _Benjamins_.

Eksteraj ligiloj

• Ethnologue raporto sur Somala
• Multampleksa Somala-Angla Vortaro
• Somala - Angla Vortaro
• _Omniglot_ paĝo sur _Osmanya_ kaj la Somala Latina alfabeto
• _Osmanya_ konsideris por la Universala Signa Aro
• _PanAfrican_ L10n paĝo sur Somala
• La Somala Lingva Paĝo: La (rimedoj, rimedas), la (ligoj, ligas), la informo sur la Somala lingvo.