Wolsztyn

Ĝemelurboj
	Domont • Lübben vd

	Wolsztyn
	Blazono
urbo
Ĝemelurboj
	Domont • Lübben vd
Wolsztyn (Pollando)
Genitivo de la nomo	Wolsztyna
Provinco	Grandpollando
Distrikto	Distrikto Wolsztyński
Komunumo	Komunumo Wolsztyn
Speco de komunumo	Urbo-kampa
Koordinatoj	52° 7′ N, 16° 7′ O (mapo)52.11666666666716.116666666667Koordinatoj: 52° 7′ N, 16° 7′ O (mapo)
Areo	4,78 km²
Loĝantaro	13638 (en 2004)
Loĝdenso	2 853,1 loĝ./km²
Poŝtkodo	64-200
Telefona antaŭkodo	68
Aŭtokodo	PWL
TERYT	4303929034
Estro	Wojciech Lis
Titolo de estro	Urbestro
Adreso de estraro	Rynek 1
Poŝtkodo de estraro	64-200
Telefono de estraro	68 384-27-47
Fakso de estraro	68 384-27-47
Poŝto de estraro	um@wolsztyn.pl
Komunuma retejo	http://www.wolsztyn.pl
	v • d • r

Wolsztyn (germane Wollstein) estas urbo en Grandpollando en Pollando.

Ĝi apartenas al la komunumo Wolsztyn en la distrikto Wolsztyński kaj situas ĉirkaŭ 75 kilometrojn sudokcidente de Poznano. En la urbo estas 13 328 loĝantoj (la 31an de decembro 2017).

Historio[redakti | redakti fonton]

La unuaj spuroj de la setklado gaj agado de homoj sur la tero de Wolsztyn devenas de la Kulturo de Frua Luzacio do de la bronzepoko kaj ferepoko, kion pruvas la trovitaj tie agrilaj ujoj. Oni supozas ke ĉe la elfluo de la rivero Dojca al la Berzyńskie Lago estis la defenda burgo jam en la 9a kaj 10a jarcentoj. La unuaj skribaj dokumentoj devenas de la mezo de 12a jarcento. Ĉirkaŭ la jaro 1285 estis konstruita setlejo, kiun fondis Cistercianoj de la proksima klostro en Obra.

Wolsztyn akiris la Urborajtojn de la jaro 1458.

La jaro 1793, kaj kun ĝi la dua dispartigo de Pollando ŝanĝis situacion de Wolsztyn. La urbo eniris limojn de Reĝlando Prusio sub la nomo Wollstein. Tio signifis forŝiron de la ĝisnuna ekonomia bazo, kiun konsistis teritorioj de la Respubliko de Ambaŭ Nacioj.

De 1815 ĝis 1920 la urbo apartenis al la prusa provinco Posen (Poznano) kaj pro tio post 1871 al Germanio.

Dum la Ribelo de Grandpolujo estis tie pola taĉmento kun 800 ribelantoj kiuj transprenis la urbon la 5an de januaro 1920. En la sama jaro ekestis la Distrikto Wolsztyński.

De 1939 ĝis 1945 Wollstein estis sidejo de la distrikta administracio de la samnoma distrikto (Landkreis Wollstein).

La urbo estas konata pro la fervoja linio de Zbąszyń (Wollstein–Bentschen) malfermita de la germana fervoja administracio en 1884. Wolsztyn hodiaŭ estas la hejmo de pli ol 30 ankoraŭ servantaj vaporlokomotivoj (vidu la apudajn fotojn) kaj okazas tie la "Parado (Festo) de Vaporlokomotivoj".

Dum la dua mondmilito plimulto de poloj estis deportitaj al Ĝenerala Gubernio, anstataŭe alvenis germanoj kadre de koloniigo nomata Heim ins Reich. En kvartalo Komorowo troviĝis labortendaroj kaj militkaptitejoj. La germanan okupadon de Wolsztyn finis alveno, la 26-an de januaro 1945, de taĉmentoj de la 7-a aŭtonomeca korpuso de gvardia kavalerio kaj de la 33-a armeo de la Unua Belorusa Fronto.

Konataj personoj[redakti | redakti fonton]

Józef Hoene-Wroński (1776-1853), estis pola filozofo, matematikisto, astronomo, fizikisto kaj ekonomikisto

Kiam li havis 16 jarojn eniris Lernejon de Korpuso de Artilerio. Li ŝanĝis sian nomon al Wroński. Partoprenis en insurekcio de Kościuszko

Bruno Asch (1890–1940), germana socialdemokrata politikisto de Socialdemokratia Partio de Germanio kaj lasta urbestro de Höchst am Main
Marcin Rożek – pola skulptisto kaj pentristo dum la intermilitaj jaroj, profesoro de la Ŝtata Art-Akademio en Poznano, la partopteanto de Ribelo de Grandpolujo. Li estas aŭtoro de la monumento de la Boleslao la 1-a, nomata "la Brava" en Gniezno. Eminenta artisto, la plimulton de liaj verkoj detruis germanoj, li estis mortigita fare de germanoj, en la koncentrejo en Auschwitz dum la jaro 1944
Hans Jürgen Kallmann (1908–1991), germana pentristo
Robert Koch, germana kuracisto kaj bakteriologo, laboris de 1872–1880 kiel ŝtata distrikta kuracisto (Kreisphysikus) en Wollstein kaj malkovris tie la sporojn de antrakso. En 1882 li malkovris la tuberkulozan bacilon kaj unu jaron poste, en Hindio, la kaŭzanton de la ĥolero. Pro siaj meritoj li en la jaro 1905 estis honorita per la Premio Nobel de Fiziologio aŭ Medicino.

Li estis profesoro de pola sciencisto, bakteriologo kaj esperantisto Odo Bujwid.

Otto Plathner (1811–1885), germana juristo kaj politikisto de la Nacia Asembleo en Frankfurto ĉe Majno en la jaro 1848
Max Samuel Grifenhagen - Ŝerifo en Nov-Jorko dum la jaroj 1913–16, nun Borough en Manhattan; lia patro, Benjamin William Grifenhagen, naskiĝis en Wolsztyn
Heinrich Graetz (1817-1891), juddevena historiisto, profesoro, dum la jaroj 1831-1836 finis jeŝivon en Wolsztyn
William Rosenau (1865–1943) - rabeno
Meyer Levy (1833-1896) - juddevena juĝisto, advokato kaj notario
Paul Wojtkowski (1892–1960), germana politikisto de Socialdemokratia Partio de Germanio
Maciej Chojnacki – sportisto, basketbalisto, reprezentanto de Pollando, bronza medalisto de Eŭropa Ĉampioneco kaj pola reprezentanto dum Olimpikaj Ludoj en Meksiko 1968.

En Wolsztyn naskiĝis ankaŭ:

Jerzy Antkowiak (1935-) – projektanto de modo, artisto, pentristo
Andrzej Brachmański (1958-) – eks-vicministro pri internaj aferoj
Eleonora Gonda-Soroczyńska (1951-) - prof-ino d-rino habil. en Naturscienca Universitato en Vroclavo, arkitekto pri pejzaĝarkitekturo
Cezary Julski (1927-1997) – pola aktoro
Robert Kubaczyk (1986-) – leĝera atletikisto, sprintisto, reprezentanto de Pollando
Stanisław Piosik (1946-) – parlamentano de Pola Sejmo
Adam Skórnicki (1976-) - la venkinto dum la Individua Ĉampioneco de Pollando en Motorcikla Vetkurado sur Skorio / Speedway en la jaro 2008
Włodzimierz Wojciechowski (1948-) – futbalisto de "Pogoń" Szczecin kaj "Lech" Poznano, reprezentanto de Pollando
Zenon Zając (1959-) – unu el la naŭ ministoj murditaj de la komunista registaro dum la komenco de militstato en la jaro 1981