Hel (urbo)
| Hel | |||
|
| |||
| Blazono | |||
 | |||
| urba municipo de Pollando | |||
|---|---|---|---|
| |||
|
| |||
 Mapo
| |||
| Genitivo de la nomo | Helu | ||
| Provinco | Pomerio (provinco de Pollando) | ||
| Distrikto | Distrikto Pucki | ||
| Komunumo | Komunumo Hel | ||
| Speco de komunumo | Urba | ||
| Urba komunumo | Jes | ||
| Urborajtoj | 1351, 1963 | ||
| Koordinatoj | 54° 37′ N, 18° 48′ O (mapo)54.61166666666718.808055555556Koordinatoj: 54° 37′ N, 18° 48′ O (mapo) | ||
| Areo | 21,27 km² | ||
| Loĝantaro | 4136 (en 2004) | ||
| Loĝdenso | 194,5 loĝ./km² | ||
| Poŝtkodo | 84-150 | ||
| Telefona antaŭkodo | 58 | ||
| Aŭtokodo | GPU | ||
| TERYT | 6222911011 | ||
| Estro | Klemens Kohnke | ||
| Titolo de estro | Urbestro | ||
| Adreso de estraro | ul. Wiejska 50 | ||
| Poŝtkodo de estraro | 84-150 | ||
| Telefono de estraro | 58 675-05-45 | ||
| Fakso de estraro | 58 675-04-10 | ||
| Komunuma retejo | http://www.hel.eu/ | ||
_2010-07-13_135.jpg)
.JPG)
_-_beach.jpg)
,_Hel,_Polonia,_2013-05-23,_DD_01.jpg)
Hel ([ˈxɛl] kaŝube: Hell <1454, do Helu 1490, Hele 1491, do Helia 1565, Hoel 1572, Hyl 1583, Chel 1583, Helam 1599, in Hill 1599, Hale (Langenes) 1612, do Helia 1627, ku Heliowi 1627, Höhl 1655, Heel 1655, Hela 1749, heyla 1749, Hela 1796, Hél Hell <1454, do Helu 1490, Hele 1491, do Helia 1565, Hoel 1572, Hyl 1583, Chel 1583, Helam 1599, in Hill 1599, Hale (Langenes) 1612, do Helia 1627, ku Heliowi 1627, Höhl 1655, Heel 1655, Hela 1749, heyla 1749, Hela 1796, Hél, germane Hela) estas urbo en Pollando. Ĝi troviĝas en provinco Pomerio. Ĝi apartenas al komunumo Hel en distrikto Pucki. La urbo situas sur duoninsulo Hel.
La urbo en la 13-a jarcento ekhavis urbajn rajtojn.
Nuntempe precipe estas turisma loko. En Hel estas plaĝo kaj tial estas populara semajnfina destino por la loĝantoj de la najbaraj urboj Gdansko kaj Gdynia.
Historio de Hel[redakti | redakti fonton]
Prahistorio de la ĉirkaŭaĵo de la nuna urbo Hel[redakti | redakti fonton]
La ĉirkaŭaĵo de la nuna urbo Hel estis jam setlitaj en mezolitiko, t.e. en la meza ŝtonepoko. De tiu epoko oni trovas ne multajn spurojn (vidu la apudan foton) de la primitiva tiama industrio, kiu devenas eĉ de antaŭ 4 mil jaroj de a.K.. La tiamaj loĝantoj okupiĝis ĉefe pri kolektado kaj ankaŭ pri fiŝ- kaj fok-kaptado.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
La historio de la ĉirkaŭaĵo de la nuna urbo Hel en la mezepoko[redakti | redakti fonton]
W początkowych wiekach naszej ery na obszarze tym mieszkali głównie rybacy. Jednak zdarzali się też osadnicy, którzy trudnili się piractwem przybrzeżnym. Rozpalali oni na brzegu, w pobliżu mielizn ogniska, by w ten sposób przyciągnąć tu mniej doświadczonych rybaków i ich łodzie. Gdy taki statek został unieruchomiony, stawał się łatwym łupem przybrzeżnych piratów.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la Malnova setlejo (urbo) Hel[redakti | redakti fonton]
Nieistniejące już miasto, zatopione z powodu cofania się linii brzegowej Mierzei Helskiej. Pierwsze wzmianki o grodzie pochodzą z IX wieku n.e. Za sprawą rybołówstwa był to ważny ośrodek handlu i znaczący port. W XI oraz XII wieku współistniało z obszarem nowego Helu. W XVIII wieku Stary Hel został zalany przez Bałtyk. Jego ruiny znajdują się około 1,5 km na północny zachód od granic obecnego miasta.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
La historio de la urbo Hel de la 11-a jc ĝis la 12-a jc[redakti | redakti fonton]
.
Inter la 11-a jc kaj 12-a jc tiu regiono troviĝis en la limoj de Pollando. La unuaj skribaj informoj (mencioj) pri Hel devenas de la jaro 1198. Tiam Hel estis la kaŝuba vilaĝo kaj la centro de la vendado de haringoj. El la danaj kronikoj, oni scias, ke la tiama Hel estis grava fiŝkaptada centro dependa de pomeria (kaŝuba) princo Świętopełk la 2-a, la Granda, kiu donis al Hel la urborajtoj laŭ la Lubeko-leĝo.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
La historio de la urbo Hel en la 13-a jc[redakti | redakti fonton]
Oni ne scias precize kiam Hel ricevis la urborajtoj. En la 13-a jc la vilaĝo estis unu el la plej gravaj vendad-centroj de la region, kiu eĉ konkurencis kun la proksima Gdansko. Laŭ la historiaj dokumentoj jam antaŭ la jaro 1266 Hel posedis jam urborajtoj donitaj laŭ la Lubeko-leĝo fare de la pomeria (kaŝuba) princo Świętopełk la 2-a, la Granda. Dokumentas tion la danaj kronikoj el la jaro 1219.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel en la 14-a jc[redakti | redakti fonton]
En la jaro 1308-1309 Hel estis konkerita de la Teŭtona Ordeno. La teŭtonoj probable detruis ĉiujn dokumentojn ligitaj kun la urbo Hel kiel la posedaĵo de la pomeriaj princoj. En la jaro 1351 oni fondis tie la frataron de Sankta Katerina. En la jaro 1378 la Alta Majstro de la Germana Ordeno Winrich von Kniprode donis la novajn urborajtoj por Hel. Dum tiu tempo la loĝantoj de Hel okupiĝis ĉefe pri fiŝkaptado, kaj aliajn varojn oni alportis el la proksimaj urboj.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel en la 15-a jc[redakti | redakti fonton]
Dum la Dektrijara Milito (1454-1466) W 1417 roku w Helu wybudowano kościół św. Piotra-patrona rybaków. Świątynia istnieje do dziś, lecz pełni rolę Muzeum Rybołówstwa. Hel zyskał znaczenie militarne w czasie wojny trzynastoletniej w latach 1454-1466. Na mocy układu z 14 marca 1454 roku, Hel podporządkowany był Gdańskowi. Na terenie miasta powstały fortyfikacje, port wojskowy, kontrolowano i prowadzono walki z wszelkimi jednostkami wrogów.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel en la 16-a jc[redakti | redakti fonton]
W 1524 roku do Helu dotarła reformacja z Gdańska. Już rok później w mieście powstała pierwsza gmina luterańska. W XVI wieku Hel został ostatecznie podporządkowany Gdańskowi. Jeden z burmistrzów gdańskich pełnił odtąd funkcję administratora helskiego. Zapoczątkowało to upadek gospodarczy miasta. Od roku 1526 do 1593 liczba mieszkańców zmniejszyła się z 640 do 445 osób.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel en la 17-a jc[redakti | redakti fonton]
Post la tridekjara milito (1618-1648) Pollando-Litovio (Respubliko de Ambaŭ Nacioj) estis tre malforta kaj estis invadita fare de Svedio tn. sveda diluvo aŭ sveda konkero (1655-1660) kaj samtempe de Rusio, nur Gdansko, Puck kaj suda et-parto de Pollando ne estis konkerita (vidu la apudan mapon). La aliaj urboj kaj regionoj estis rapide konkeritaj. W XVII wieku przedłużające się działania wojenne i klęski żywiołowe poważnie zaszkodziły miastu, którego populacja po raz kolejny znacząco zmalała. W 1629 roku Hel został całkowicie zniszczony przez wojska szwedzkie. W tamtym czasie gdańscy administratorzy Helu pojawiali się w nim zaledwie co lat kilkanaście lat, niewiele troszcząc się o losy miasta i jego mieszkańców.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel en la 18-a jc[redakti | redakti fonton]
W XVIII wieku Hel spotkały kolejne nieszczęścia. W 1709 roku wybuchła epidemia dżumy i w tym też roku zmarło 225 osób. W 1734 roku na redę wpłynęła flota rosyjska, która rozpoczęła ostrzeliwanie miasta jako posiadłości Gdańska, gdzie przebywał król Stanisław Leszczyński przeciwnik Rosji. Rada miejska wybłagała odstąpienie Rosjan. W latach 1741 i 1771 odnotowano ogromne zniszczenia miasta na skutek sztormów.
La dispartigoj de Pollando-Litovio aŭ dispartigoj de la Respubliko de Ambaŭ Nacioj estis periodo en la historio de la Respubliko de Ambaŭ Nacioj en la jaroj 1772-1795. Pro diplomatiaj kontraktoj (ne komencinte militon) oni decidis dispartigi la Respublikon de Ambaŭ Nacioj inter la tri najbaraj regnoj: Rusia imperio, Prusio kaj Aŭstrio. La unua dispartigo okazis: la 5-an de aŭgusto 1772 en kiu partoprenis Rusio, Prusio kaj Aŭstrio kaj Puck eniris Prusion.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel en la 19-a jc[redakti | redakti fonton]
W XIX wieku postępował powolny upadek miasta. Ostatecznie w 1872 roku Hel stracił prawa miejskie. Wówczas mieszkały tam 372 osoby. Dopiero pod koniec XIX wieku wieś zaczęła odżywać jako miejscowość letniskowa. W 1892 roku wybudowano port, a siedem lat później otwarto liczne domy wypoczynkowe i restauracje. Mieszkańcami miasta byli luteranie, czujący się Niemcami.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel dum la jaroj 1900-1918[redakti | redakti fonton]
_2010-07-13_004.jpg)
Na początku XX wieku w okolicznych wodach masowo występowały foki i morświny. Stąd w latach 1912-1918 upolowano ponad pół tysiąca fok. W 1905 roku miejscowość liczyła sobie 604 mieszkańców, z czego 93,2% stanowili Niemcy, zaś 6,3% – Kaszubi. Ponadto 91,6% ludności było protestantami. Mieszkańcy Helu utrzymywali się głównie z rybołówstwa i turystyki.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel dum la jaroj 1918-1935[redakti | redakti fonton]
Rezulte de la Traktato de Versajlo (la 28-an de junio 1919) Puck kaj Hel denove estas en la limoj de Pollando (vidu la apudan foton). Pro tio okazis en Puck la tn. "La Geedziĝo (nupto) de Pollando kun la Balta Maro" kun la partopreno de generalo Józef Haller tio okazis la 10-11an de februaro 1920 (vidu la apudan bildon). Mimo zdecydowanej przewagi ludności niemieckojęzycznej, traktat wersalski przyznał Hel odrodzonemu państwu polskiemu. Dzięki strategicznemu położeniu u wejścia do Zatoki Gdańskiej, Hel stał się ważnym punktem na militarnej mapie Polski. W 1921 roku ukończono budowę linii kolejowej łączącej Gdynię z Helem, zaś w 1922 roku do Helu dotarł pierwszy pociąg pasażerski. Dodatkowo w 1931 roku otwarto port wojenny.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel dum la jaroj 1936-1939[redakti | redakti fonton]
W 1936 roku utworzono Rejon Umocniony Hel obejmujący przede wszystkim tereny należące do obecnie istniejącej gminy Hel. Administracyjnie zahamowano rozwój turystyki w tym rejonie, wprowadzając wojskowy zakaz wznoszenia jakichkolwiek budowli cywilnych bez zgody władz wojskowych i ograniczając swobodę ruchu turystycznego. Powstały różnego typu stanowiska obronne i artyleryjskie.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel en la jaro 1939[redakti | redakti fonton]
Hel znajdował się na terenie Rejonu Umocnionego Hel, który miał bronić Gdyni oraz całego polskiego wybrzeża. W rzeczywistości obrona tego terenu trwała od 1 września 1939 roku do 2 października 1939 roku.Straty polskich obrońców wyniosły około100 zabitych i ponad 150 rannych. Do niewoli dostało się około 2000 polskich żołnierzy i oficerów.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel dum la Dua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
W czasie niemieckiej okupacji rejon Zatoki Gdańskiej odgrywał wielką rolę dla obronności III Rzeszy. Z Helu odpływały transporty ewakuacyjne na zachód. 9 maja 1945 roku po podpisaniu przez Niemcy aktu bezwzględnej kapitulacji Hel i Mierzeja Helska skapitulowały. Do rosyjskiej niewoli trafiło około 60 tys. Niemców. Głównie był to personel wojskowy. Większość z nich wywieziono na roboty przymusowe w głąb ZSRR.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel dum la jaroj 1945-1959[redakti | redakti fonton]
W 1945 roku Hel ponownie znalazł się w granicach Polski. W latach 1949-1951 wprowadzono bardzo restrykcyjne przepisy, ograniczające działalność cywilną na Helu. Miasto uzyskało status miejsca szczególnie ważnego militarnie. Oznaczało to, że do Helu mogli przyjechać tylko obywatele PRL. Podobny status w ZSRR miał Władywostok. Wjazd samochodem prywatnym odbywał się tylko za okazaniem przepustki.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel dum la jaroj 1960-1974[redakti | redakti fonton]
.JPG)
W latach sześćdziesiątych i na początku lat siedemdziesiątych XX wieku Hel odradzał się jako ośrodek rybołówstwa. W tym czasie powstawało coraz więcej wędzarni ryb, placówek gastronomicznych i przetwórni rybnych. Powstały też nowe połączenia drogowe. Ten dynamiczny rozwój spowodował, że w 1963 roku osada rybacka odzyskała prawa miejskie, które utraciła w 1872 roku.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel dum la jaroj 1975-1989[redakti | redakti fonton]
1 stycznia 1975 roku w wyniku reformy administracyjnej Mierzeja Helska i miasto Hel weszły w skład województwa gdańskiego. Natomiast 5 stycznia 1978 roku utworzono Nadmorski Park Krajobrazowy, w którego skład weszły tereny graniczące z Helem. Liczne obostrzenia w dostępie do Helu złagodzono w 1989 roku, ale całkowicie zniesiono je dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel dum la jaroj 1990-1999[redakti | redakti fonton]
W 1996 roku zniesiono ograniczenia wynikające ze względów militarnych. 1 stycznia 1999 roku Hel znalazł się na terenie województwa pomorskiego ze stolicą w Gdańsku oraz powiatu puckiego. Koniec lat 90 wiązał się z coraz większym rozwojem miasta pod względem turystycznym. Powstały nowe punkty gastronomiczne i obiekty noclegowe. Zmniejszyło się znaczenie rybołówstwa.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel dum la jaroj 2000-2015[redakti | redakti fonton]
Po 2000 roku nastąpił dalszy rozwój miasta kładącego nacisk na odbudowę wizerunku kurortu. Bardzo ważnym wydarzeniem była decyzja o wycofaniu większości jednostek wojskowych z miasta w 2006 roku. Od tego momenty mieszkańcy mniej odczuwają w mieście obecność wojska. W Helu zostaje garstka żołnierzy, co odbija się w obniżeniu liczby mieszkańców do poniżej 4000 osób.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la Milit-haveno en Hel[redakti | redakti fonton]
Budowę portu Marynarki Wojennej RP w Helu rozpoczęto w 1931 roku. Port zbudowany został przez Konsorcjum Polsko-Francuskie według projektu Włodzimierza Szawernowskiego. Od 1935 dowódcą Odcinka Hel był kmdr dypl. Eugeniusz Solski. W pobliżu portu powstały obiekty niezbędne dla bazy morskiej, czyli podziemne zbiorniki paliwa, podziemna elektrownia, liczne schrony amunicyjne, minowe oraz torpedowe.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la urbo Hel post la jaro 1945 rilate al la Milit-bazo[redakti | redakti fonton]
Po zakończeniu II wojny światowej tereny wokół Helu tworzyły jedną z najbardziej ufortyfikowanych baz wojskowych w Polsce. Od 1948 do 1956 roku na terenie bazy powstawały nowe stanowiska artyleryjskie. Jednak w 1977 roku zaprzestano ich konserwacji. 28 grudnia 2006 roku wojska stacjonujące na Helu zostały rozformowane, podzielone pomiędzy inne jednostki wojskowe i ostatecznie opuściły miasto.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la lumturo en la urbo Hel[redakti | redakti fonton]
Pierwszą latarnię morską na Helu wybudowano w roku 1826 roku. Jej otwarcie miało miejsce 1 sierpnia 1827 roku. Wieża latarni miała przekrój okrągły, o wysokości 42 metrów. Była ona zasilana olejem rzepakowym. W 1926 zainstalowano tam lampę naftową z czterema soczewkami. Latarnia została wysadzona 19 września 1939 roku przez polskich saperów. W 1942 roku została ona odbudowana przez Niemców. W roku 2001 latarnia przeszła remont.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la mar-haveno en la urbo Hel[redakti | redakti fonton]
Pierwsze kotwicowisko dla rybaków na Helu zbudowano w 1883 roku na pobliskiej mieliźnie o szerokości około 350 m. W latach 1892-1898 kotwicowisko zostało rozbudowane w port o powierzchni 3 ha i głębokości 2,5 m. W 1923 roku zmodernizowano port zastępując drewniane elementy konstrukcji solidną betonową nadbudową. Wówczas pracowało tam 180 rybaków. Pierwsze dokładne granice portu cywilnego w Helu zostały określone w 1957 roku.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Historio de la muzeo en Hel "La Muzeo pri la Defendado de la Pola Marbordo" en la jaro 1939[redakti | redakti fonton]
Muzeum zostało otwarte wiosną 2006 roku. Natomiast jego regulamin zatwierdził Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski 27 lutego 2009 roku. We wnętrzach obiektów muzeum znajduje się ponad 15 stałych wystaw, oraz liczne eksponaty nawiązujące do historii militarnej Mierzei Helskiej, wsławionej 32 dniami obrony w 1939 roku, oraz do historii Polskiej Marynarki Wojennej.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Bibliografio[redakti | redakti fonton]
- Augustowski Bolesław (1969): Środowisko geograficzne województwa gdańskiego w zarysie, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Gdańsku, Gdansko.
- Ciesielski Zenon (1965): Pomorze Gdańskie. Szkice polityczno-gospodarcze, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdansko.
- Dyskant Józef Wiesław (1994): Polska Marynarka Wojenna w 1939 roku, Bellona, Varsovio.
- Ellwart Jarosław (2000): Kaszuby, Region, Gdynia (Gdinio).
- Fierla Irena (2004): Geografia Gospodarcza Polski, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Varsovio.
- Ludynia Władysław (1974): Wybrzeże Gdańskie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Varsovio.
- Mazoyer Marcel, Roudart Laurence (2006): A History of World Agriculture. From the Neolithic Age to the Current Crisis, Earthscan, Londono.
- Nowaczyk Piotr, Zieziula Jolanta, Zmiana profilu działalności małych portów morskich w Polsce a procesy dostosowawcze w zakresie infrastruktury, „Zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, 2011, n-ro 15, p. 243-259.
- Rumiński Marek Jacek (1997): Polskie wybrzeże Bałtyku, Agencja TD, Bjalistoko.
- Sulimierski Filip, Chlebowski Bronisław, Walewski Władysław (1882): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, vol. 3, Nakładem Filipa Sulimierskiego, Varsovio.
- Wojciechowski Zbigniew, Obiekty militarne Półwyspu Helskiego w latach 1920-2006, „Zeszyty Naukowe Marynarki Wojennej”, 2005, vol. 51, n-ro 4, p. 247-271.
- Wojterski Teofil (1957): Zielonym szlakiem polskiego wybrzeża, Państwowe Wydawnictwo Literatury, Varsovio.
Hel kaj Esperanto[redakti | redakti fonton]
En la urbo Hel ekde 1999 ĉiujare okazas Esperanto-renkontiĝo Humura Esperantista Libera Aranĝo (HELA) ĉiam ĉ. la unua de majo. Ĝin organizas la klubo Varsovia Vento.
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- Oficiala retpaĝo de la urbo (en la pola)
- "Hela Taverna" - retpaĝo de la urbo (en la angla)