Georgismo
Georgismo aŭ Ĝorĝismo, ankaŭ nomata geoismo kaj ununura imposta movado (arkaika), estas ekonomia ideologio tenanta, ke dum homoj devas posedi la valoron, kiun ili produktas mem, ekonomia valoro derivita de tero (inkluzive de ĉiuj naturaj rimedoj kaj naturaj ŝancoj) devas aparteni egale al ĉiuj membroj de socio. Disvolvita el la skribaĵoj de usona ekonomikisto kaj socia reformisto Henry George, la georga paradigmo serĉas solvojn al sociaj kaj ekologiaj problemoj, bazitaj sur principoj de landaj rajtoj kaj publika financo, kiuj klopodas integri ekonomian efikecon kun socia justeco. Georgismo zorgas pri la distribuado de ekonomia rento kaŭzita de naturaj monopoloj, poluado kaj kontrolo de komunaĵoj, inkluzive de titolo de posedado de naturaj rimedoj kaj aliaj prirabitaj privilegioj (t.e. intelekta proprieto). Ĉiu natura rimedo, kiu estas ĝenerale limigita en provizo, povas generi ekonomian renton, sed la klasika kaj plej signifa ekzemplo de landa monopolo implikas ĉerpadon de komuna grunda lupago de valoraj urbaj lokoj.
Georgistoj argumentas, ke impostado de ekonomia rento estas efika, justa kaj egala. La ĉefa georga politika rekomendo estas imposto taksita sur tera valoro. Georgistoj argumentas, ke enspezoj de landa valoro (LVT) povas esti uzataj por redukti aŭ forigi ekzistantajn impostojn (ekzemple pri enspezo, komerco aŭ aĉeto) maljustaj kaj neefikaj. Iuj georgistoj pledas ankaŭ por redono de troaj publikaj enspezoj al la homoj per baza enspezo aŭ civitana dividendo. Ekonomikistoj ekde Adam Smith kaj David Ricardo observis, ke publika imposto pri landa valoro ne kaŭzas ekonomian neefikecon, male al aliaj impostoj. Landvalora imposto ankaŭ havas progresivajn impostajn efikojn. Advokatoj pri impostaj valoroj pri tero validas, ke ili reduktos ekonomian malegalecon, pliigos ekonomian efikecon, forigos stimulojn por subvalorigi urban teron kaj malpliigos spekuladon pri posedaĵoj.
La filozofia bazo de Georgismo datiĝas al pluraj fruaj pensuloj kiel John Locke, Baruch Spinoza kaj Thomas Paine, sed la koncepto de enspezo de publikaj enspezoj ĉefe de teroj kaj naturaj rimedaj privilegioj estis vaste popularigita de Henry George kaj lia unua libro, Progreso kaj malriĉeco (1879). Georgistaj ideoj estis popularaj kaj influaj dum la fino de la 19-a kaj frua 20-a jarcento. Politikaj partioj, institucioj kaj komunumoj estis fonditaj surbaze de Georgistaj principoj dum tiu tempo. Fruaj devotuloj de la ekonomia filozofio de Henry George estis ofte nomitaj Unuopaj Impostuloj pro sia politika celo enspezi publikan enspezon plejparte aŭ nur de landvalora imposto, kvankam Georgistoj apogis multoblajn formojn de rento-kapto (t.e., en:seigniorage) kiel laŭleĝaj. La esprimo Georgismo estis elpensita poste, kaj iuj preferas la esprimon geoismo kiel pli ĝenerala.
Ĉefaj dogmoj[redakti | redakti fonton]
Henry George estas plej konata pro popularigado de la argumento, ke registaro devas esti financita per imposto sur terlupago anstataŭ impostoj sur laboro. Georgo kredis ke kvankam sciencaj eksperimentoj ne povus esti faritaj en politika ekonomio, teorioj povus esti testitaj komparante malsamajn sociojn kun malsamaj kondiĉoj kaj per penseksperimentoj pri la efikoj de diversaj faktoroj. [20] Aplikante ĉi tiun metodon, li konkludis, ke multaj el la problemoj, kiuj atakas socion, kiel malriĉeco, malegaleco kaj ekonomiaj eksplodoj kaj rompoj, povus esti atribuitaj al la privata proprieto de la necesa rimedo, terlupago. En sia plej famkonata libro, Progreso kaj malriĉeco, Georgo argumentas, ke la alproprigo de terlupago por privata uzo kontribuas al persista malriĉeco malgraŭ teknologia progreso, kaj kaŭzas, ke ekonomioj emas tendencojn al eksplodo kaj falo. Laŭ Georgo, homoj juste posedas tion, kion ili kreas, sed ke naturaj ŝancoj kaj tero apartenas egale al ĉiuj. [4]
La imposto sur tervaloroj estas, tial, la plej justa kaj egala el ĉiuj impostoj. Ĝi falas nur sur tiujn, kiuj ricevas de la socio apartan kaj valoran avantaĝon, kaj sur ili proporcie kun la avantaĝo, kiun ili ricevas. Ĝi estas la preno de la komunumo, por la uzo de la komunumo, de tiu valoro, kiu estas la kreado de la komunumo. Ĝi estas la apliko de la komuna posedaĵo al komunaj uzoj. Kiam ĉiu lupago estos prenita per impostado por la bezonoj de la komunumo, tiam la egaleco ordigita de la Naturo atingiĝos. Neniu civitano havos avantaĝon super iu ajn alia civitano krom kiel donas lia industrio, lerteco kaj inteligenteco; kaj ĉiu akiros tion, kion li juste enspezas. Tiam, sed ĝis tiam, la laboro ricevos sian plenan rekompencon, kaj la kapitalo ricevos sian naturan rendimenton.
- Henry George, Progreso kaj Malriĉeco, Libro VIII, Ĉapitro 3
Georgo kredis, ke ekzistas grava distingo inter komuna kaj kolektiva posedaĵo. [21] Kvankam egalrajtecoj al tero povus esti atingitaj per naciigado de tero kaj tiam lizado de ĝi al privataj uzantoj, Georgo preferis impostadon de neplibonigita tervaloro kaj postlasado de la kontrolo de tero plejparte en privatajn manojn. La rezonado de Georgo por lasi teron en privata kontrolo kaj malrapide transiri al tervalora imposto estis, ke ĝi ne punus ekzistantajn posedantojn, kiuj plibonigis teron kaj ankaŭ estus malpli interrompaj kaj polemikaj en lando, kie teraj titoloj jam estis donitaj.
Georgistoj observis, ke private kreita riĉeco estas societumita per la imposta sistemo (ekz. Per enspezo kaj vendimposto), dum socie kreita riĉeco en tervaloroj estas privatigita en la prezo de teraj titoloj kaj bankaj hipotekoj. Male estus la kazo se teraj lupagoj anstataŭigus impostojn sur laboron kiel la ĉefa fonto de publikaj enspezoj; socie kreita riĉeco fariĝus havebla por uzo de la komunumo, dum la fruktoj de laboro restus privataj. [22] Laŭ kartvelistoj, tervalora imposto povas esti konsiderata kiel uzanto-kotizo anstataŭ imposto, ĉar ĝi rilatas al la merkata valoro de socie kreita loka avantaĝo, la privilegio ekskludi aliajn de lokoj. Aktivaĵoj konsistantaj el varigita privilegio povas esti konsiderataj riĉaĵoj, ĉar ili havas interŝanĝan valoron, simile al taksiaj medaljonoj. [23] [malsukcesa konfirmo] Tervalora imposto, postulanta kotizojn por ekskluziva uzo de tero, kiel rimedo por akiri publikajn enspezojn ankaŭ estas progresema imposto emanta redukti ekonomian malegalecon, [13] [14] ĉar ĝi validas tute por posedo de valora tero, kiu rilatas al enspezo, [24] kaj ĝenerale ne ekzistas rimedo per kiu luigantoj povas ŝanĝi la impostan ŝarĝon al luantoj. aŭ laboristoj.
Norma ekonomia teorio sugestas, ke landvalora imposto estus ekstreme efika - male al aliaj impostoj, ĝi ne reduktas ekonomian produktivecon. [15] Milton Friedman priskribis la imposton de Henry George pri neplibonigita tervaloro kiel la "malplej malbonan imposton", ĉar male al aliaj impostoj, ĝi ne trudus troan ŝarĝon al ekonomia agado (kaŭzante nulon aŭ eĉ negativan "malpezan perdon"); tial anstataŭigo de aliaj pli distordaj impostoj kun tervalora imposto plibonigus ekonomian bonfarton. [25] Ĉar tervalora imposto povas plibonigi la uzon de tero kaj redirekti investon al produktivaj ne-lupagoserĉaj agadoj, ĝi eĉ povus havi negativan malpezan perdon, kiu pliigas produktivecon. [26] Ĉar tervalora imposto validus por eksterlandaj terspekulistoj, la Aŭstralia Fisko taksis ke tervalora imposto estis unika en havado de negativa marĝena ekscesa ŝarĝo, signifante ke ĝi pliigus longperspektivajn vivnivelojn. [27]
Ĝi estis Adam Smith, kiu unue notis la efikecon kaj distribuajn propraĵojn de tervalora imposto en sia libro La Riĉeco de Nacioj. [11
Terlupagoj estas ankoraŭ pli taŭga temo de impostado ol la luado de domoj. Imposto sur teraj lupagoj ne altigus la rentojn de domoj. Ĝi tute trafus la posedanton de la grundo-lupago, kiu agas ĉiam kiel monopolisto, kaj postulas la plej grandan lupagon akireblan por la uzo de lia grundo. Pli-malpli eblas akiri por ĝi laŭ la konkurantoj hazarde pli riĉaj aŭ pli malriĉaj, aŭ povas permesi kontentigi sian imagon pri aparta loko de tero kun pli aŭ malpli granda elspezo. En ĉiu lando la plej granda nombro da riĉaj konkurantoj estas en la ĉefurbo, kaj ĝuste tie troviĝas ĉiam la plej altaj terlupagoj. Ĉar la riĉeco de tiuj konkurantoj neniel plialtiĝus per imposto sur terlupagoj, ili verŝajne ne disponus pagi pli por la uzo de la grundo. Ĉu la imposto estus antaŭenigita de la loĝanto, aŭ de la posedanto de la grundo, gravegus. Ju pli la loĝanto devis pagi la imposton, des malpli li kliniĝus por pagi la teron; tiel ke la fina pago de la imposto entute falus sur la posedanton de la terlupago. Ambaŭ terlupagoj kaj la ordinara luado de tero estas speco de enspezoj, kiujn la posedanto en multaj kazoj ĝuas sen propra zorgo aŭ atento. Kvankam parto de ĉi tiuj enspezoj devas esti forprenita de li por pagi la elspezojn de la ŝtato, tial neniu malinstigo estos donita al ia industrio. La ĉiujara produkto de la tero kaj laboro de la socio, la realaj riĉaĵoj kaj enspezoj de la granda homa korpo, povus esti la sama post tia imposto kiel antaŭe. Terlupagoj kaj la ordinara luado de tero estas do eble la specoj de enspezoj, kiuj plej bone toleras, ke oni havigas al ili apartan imposton. [...] Nenio povas esti pli racia ol tio, ke fonduso, kiu ŝuldas sian ekziston al la bona registaro de la ŝtato, estu aparte impostita aŭ devas kontribui ion pli ol la plej granda parto de aliaj financoj al la subteno de tiu registaro.
- Adam Smith, La Riĉeco de Nacioj, Libro V, Ĉapitro 2
Benjamin Franklin kaj Winston Churchill faris similajn distribuajn kaj efikajn argumentojn por imposti terajn lupagojn. Ili rimarkis, ke la kostoj de impostoj kaj la avantaĝoj de publika elspezado ĉiam fine validas por kaj riĉigas, respektive, la posedantojn de grundo. Tial ili kredis, ke plej bone estus pagi publikajn kostojn kaj rekapti valoron de publikaj elspezoj aplikante publikajn akuzojn rekte al posedantoj de teraj titoloj, anstataŭ damaĝi publikan bonfarton kun impostoj taksitaj kontraŭ utilaj agadoj kiel komerco kaj laboro. [28] [ 29]
Henry George skribis, ke lia plano por alta tervalora imposto kaŭzus homojn "kontribui al la publiko, ne proporcie al tio, kion ili produktas ... sed proporcie al la valoro de naturaj [komunaj] ŝancoj, kiujn ili posedas [monopoligi] ". Li plu klarigis, ke "prenante por publika uzo tiun valoron, kiu atribuas al tero pro la kresko kaj plibonigo de la komunumo", ĝi "igus la posedon de tero malprofita al la nura posedanto kaj profita nur al la uzanto ".
Alta tervalora imposto malinstigus spekulantojn teni valorajn naturajn ŝancojn (kiel urbaj nemoveblaĵoj) neuzataj aŭ nur parte uzataj. Henry George asertis, ke ĉi tio havus multajn avantaĝojn, inkluzive la redukton aŭ eliminon de impostaj ŝarĝoj de pli malriĉaj kvartaloj kaj agrikulturaj distriktoj; la forigo de multnombraj impostoj kaj multekostaj malnoviĝintaj registaraj institucioj; la forigo de korupto, fraŭdo kaj evitado rilate al la impostado; la ebligo de vera libera komerco; la detruo de monopoloj; la altigo de salajroj al la plena valoro de laboro; la transformo de laborŝparaj inventaĵoj en benojn por ĉiuj; kaj la justa distribuado de komforto, libertempo kaj aliaj avantaĝoj, kiujn ebligas progresanta civilizo. [30] Tiamaniere reduktiĝus la vundebleco, kiun havas merkataj ekonomioj por krediti vezikojn kaj posedaĵajn maniojn. [15]
Fontoj de ekonomia lupago kaj rilataj politikaj intervenoj
Vidu ankaŭ: Pigoviana imposto kaj Separimposto
Enspezfluo rezultanta de pagoj por limigita aliro al naturaj ŝancoj aŭ por kreitaj privilegioj super geografiaj regionoj estas nomata ekonomia lupago. Georgistoj argumentas, ke ekonomia luo de grundo, juraj privilegioj kaj naturaj monopoloj devas akumuliĝi al la komunumo, anstataŭ privataj posedantoj. En ekonomio, "tero" estas ĉio, kio ekzistas en naturo sendepende de homa agado. Georgo eksplicite inkluzivis klimaton, grundon, akvovojojn, mineralajn kuŝejojn, naturajn leĝojn / naturajn fortojn, publikajn vojojn, arbarojn, oceanojn, aeron kaj sunenergion en la kategorio de tero. [31] Dum la filozofio de kartvelismo diras nenion definitivan pri specifaj politikaj intervenoj necesaj por trakti problemojn prezentitajn de diversaj fontoj de ekonomia lupago, la komuna celo inter modernaj kartvelistoj estas kapti kaj dividi (aŭ redukti) lupagon de ĉiuj fontoj de natura monopolo kaj laŭleĝa privilegio. [32] [33]
Henry George partumis la celon de modernaj kartvelistoj societumi aŭ malmunti luon de ĉiuj formoj de grunda monopolo kaj jura privilegio. Tamen Georgo emfazis ĉefe sian preferatan politikon konatan kiel tervalora imposto, kiu celis apartan formon de senvalora enspezo konata kiel terlupago. Georgo emfazis terluon ĉar bazaj lokoj estis pli valoraj ol aliaj monopoloj kaj ĉiuj bezonis lokojn por postvivi, kion li kontrastis kun la malpli signifaj tramaj kaj telegrafaj monopoloj, kiujn Georgo ankaŭ kritikis. Georgo komparis la problemon kun laboristo vojaĝanta hejmen, kiu estas laŭta maniero de serio de ŝoseaj rabistoj laŭ la vojo, ĉiu, kiu postulas malgrandan parton de la salajroj de la vojaĝanto, kaj fine ĉe la fino mem de la vojo atendas rabisto, kiu postulas ĉion, kion la vojaĝanto foriris. Georgo argumentis, ke malmulte gravas defii la serion de malgrandaj rabistoj, kiam la fina rabisto postulas ĉion, kion la komuna laboristo lasis. [34] Georgo antaŭdiris, ke kun la paso de tempo teknologiaj progresoj pliigos la oftecon kaj gravecon de malpli grandaj monopoloj, tamen li atendis, ke terlupago restos reganta. [35] Georgo eĉ antaŭdiris, ke teraj lupagoj kreskos pli rapide ol salajroj kaj enspezoj al kapitalo, antaŭdiro, ke moderna analizo montriĝis kredinda, ĉar la provizo de tero estas fiksita. [36]
Spaca lupago ankoraŭ estas la ĉefa akcento de kartvelistoj pro sia granda valoro kaj la konataj malekonomioj de misuzita tero. Tamen ekzistas aliaj lufontoj teorie analogaj al terlupago kaj estas diskutataj temoj de kartvelistoj. La jenaj estas iuj fontoj de ekonomia lupago. [37] [38] [39]
Eltireblaj resursoj (mineraloj kaj hidrokarbidoj) [40] [41]
Disigeblaj (arbaroj kaj akcioj de fiŝoj) [33] [42] [43]
Eksterteraj domajnoj (geosinkronaj orbitoj kaj aera koridora uzo) [38] [39]
Leĝaj privilegioj, kiuj validas por specifa loko (taksiaj medalionoj, afiŝtabuloj kaj disvolvaj permesoj, aŭ la monopolo de elektromagnetaj oftecoj) [38] [39]
Limigoj / impostoj de poluo aŭ disiĝo (interŝanĝeblaj emisiopermesoj kaj fiŝkvotoj) [32] [38] [39]
Vojo-rajto (transporto) uzata de fervojoj, servoj kaj provizantoj de interretaj servoj [44] [45] [46]
Eldono de legala pagilo (vidu sinjorarage) [32] [47]
Privilegioj, kiuj malpli dependas de loko, sed kiuj ankoraŭ ekskludas aliajn de naturaj ŝancoj (patentoj) [48] [49]
Kie libera konkurenco estas neebla, kiel telegrafoj, akvo, gaso kaj transportado, Georgo skribis, "[S] multa komerco fariĝas taŭga socia funkcio, kiu devas esti kontrolita kaj administrita de kaj por la tutaj homoj koncernataj." Georgistoj estis dividitaj per ĉi tiu demando pri naturaj monopoloj kaj ofte preferis publikan posedon nur de la lupagoj de oftaj veturrajtoj, anstataŭ publikan posedon de kompanioj de kompanioj mem. [30]
Georgismo kaj media ekonomio[redakti | redakti fonton]
La frua konservismo de la Progresema Erao estis inspirita parte de Henry George kaj lia influo etendiĝis dum jardekoj poste. [50] Iuj ekologiaj ekonomikistoj ankoraŭ subtenas la kartvelan politikon pri tervalora imposto kiel rimedo por liberigi aŭ reverki neuzatan teron kaj konservi naturon per redukto de urbodistanco. [51] [52] [53]
Poluado malpliigas la valoron de tio, kion kartvelistoj konsideras komuna. Ĉar poluado estas negativa kontribuo, preno de komunaĵoj aŭ kosto trudita al aliaj, ĝia valoro estas ekonomia lupago, eĉ kiam la poluanto ne ricevas eksplicitan enspezon. Tial, tiom kiom socio determinas poluadon kiel damaĝa, plej multaj kartvelistoj proponas limigi poluadon per impostado aŭ kvotoj, kiuj kaptas la rezultajn lupagojn por publika uzo, restarigo aŭ civitana dividendo. [32] [54] [55]
Georgismo rilatas al la lernejo pri ekologia ekonomio, ĉar ambaŭ proponas merkat-bazitajn restriktojn por poluado. [51] [56] La lernejoj estas kongruaj, ĉar ili rekomendas uzi similajn ilojn kiel parton de konservada strategio, sed ili emfazas malsamajn aspektojn. Konservado estas la centra afero de ekologio, dum ekonomia lupago estas la centra afero de geoismo. Ekologiaj ekonomiistoj povus prezigi monpunojn de poluado pli konservative por eviti esence nemalkvantigeblajn damaĝojn al la medio, dum kartvelistoj povus emfazi mediacion inter konfliktaj interesoj kaj homaj rajtoj. [33] [57] Geolibertarianismo, merkat-orientita branĉo de geoismo, emas direkti sintenon kontraŭ tio, kion ĝi perceptas kiel ŝarĝan reguligon kaj ŝatus vidi aŭkciitajn poluajn kvotojn aŭ impostojn anstataŭigi plej multajn regulojn pri komando kaj kontrolo. [58]
Ĉar ekologiistoj ĉefe zorgas pri konservado, ili emas malpli emfazi la temon juste distribui malabundajn / poluajn rentojn, dum kartvelistoj insistas, ke neenspezitaj enspezoj ne akiru tiujn, kiuj havas rajtojn pri naturaj havaĵoj kaj privilegioj pri poluado. Tiom, kiom geoistoj agnoskas la efikon de poluado aŭ dividas ekologiistajn valorojn, ili konsentos kun ekologiaj ekonomikistoj pri la bezono limigi poluon, sed geoistoj ankaŭ insistas, ke poluaj rentoj generitaj de tiuj konservadaj klopodoj ne akiras poluantojn kaj anstataŭe estas uzataj. por publikaj celoj aŭ kompensi tiujn, kiuj suferas la negativajn efikojn de poluado. Ekologiaj ekonomiistoj rekomendas similajn poluajn limigojn sed, emfazante unue konservadon, eble volonte donos al privataj poluantoj la privilegion kapti poluajn rentojn. Tiom, kiom ekologiaj ekonomiistoj dividas la geoistan vidpunkton pri socia justeco, ili rekomendus aŭkcii poluajn kvotojn anstataŭ doni ilin senpage. [51] Ĉi tiu distingo videblas en la diferenco inter baza ĉapo kaj komerco kaj la geoista variado, ĉapo kaj akcio, propono aŭkcii provizorajn poluajn permesojn, kun lupagoj irantaj al la publiko, anstataŭ doni senpagan privilegion al poluado senpage al ekzistantaj poluantoj aŭ vendi eternaj permesoj. [59] [60]
Enspezaj uzoj[redakti | redakti fonton]
La enspezoj povas permesi la redukton aŭ eliminon de impostoj, pli grandan publikan investon / elspezadon, aŭ la rektan distribuadon de financoj al civitanoj kiel pensio aŭ baza enspezo / civitana dividendo. [33] [61] [62]
Praktike la forigo de ĉiuj aliaj impostoj implicas altan tervaloran imposton, pli grandan ol iu ajn nuntempe ekzistanta terimposto. Enkonduki aŭ pliigi tervaloran imposton kaŭzus la aĉetoprezon de tero malpliiĝi. Georgo ne kredis, ke bienposedantoj devas esti kompensitaj kaj priskribis la aferon kiel analoga al kompenso por iamaj sklavposedantoj. Aliaj geoistoj malkonsentas pri la demando pri kompenso; iuj rekomendas kompletan kompenson, dum aliaj aprobas nur sufiĉan kompenson necesan por realigi kartvelajn reformojn. Iuj geoistoj rekomendas kompenson nur por neta perdo pro ŝanĝo de impostado al tera valoro; plej multaj impostpagantoj gajnus per anstataŭigo de aliaj impostoj kun imposto sur tera valoro. Historie, tiuj, kiuj pledis por impostoj pri luimposto nur sufiĉe grandaj por anstataŭigi aliajn impostojn, estis konataj kiel subtenantoj de ununura imposto limigita.