Berno

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Ĉi tiu artikolo temas pri urbo. Por kantono rigardu la paĝon Kantono Berno.
Panorama vido de la malnova urbo
Panorama vido de la malnova urbo
Berno
france Berne, germane Bern, itale Berna
urbo
Blazono
Oficiala nomo: Bern
Ŝtato Svislando Svislando
Kantono Berno
Distrikto Berno (ĝis 2009)
Administra distrikto Berno-Mezlando (ekde 2010)
Historiaj regionoj
Montaro Bernaj Alpoj
Muzeo Zentrum Paul Klee
Rivero Aro
Situo Berno
 - alteco 542 m s. m.
 - koordinatoj 46° 57′ 04″ N 07° 26′ 19″ O / 46.95111 °N, 7.43861 °O / 46.95111; 7.43861 (mapo)
Plej alta punkto
 - situo Gurten
 - alteco 864 m s. m.
Plej malalta punkto
 - situo rivero Aro
 - alteco 480 m s. m.
Areo 51,60 km² (5 160 ha)
Loĝantaro 128 153 (2007)
Denseco 2 483,59 loĝ./km²
Fondo 1191
Urbestro Alec von Graffenried
Horzono MET (UTC+1)
 - somera tempo MET (UTC+2)
Poŝtkodo 3000–3030
Telefona antaŭkodo 0351
Loko de Monda heredaĵo de UNESKO
Nomo Malnova Urbo
Tipo de heredaĵo kultura heredaĵo
Jaro 1983 (#7)
Numero 267
Regiono Eŭropo
Kriterioj iii
Situo enkadre de Eŭropo
Situo enkadre de Eŭropo
Situo enkadre de Eŭropo
Situo enkadre de Svislando
Situo enkadre de Svislando
Situo enkadre de Svislando
Mapo de Berno
Mapo de Berno
Mapo de Berno
Vikimedia Komunejo: Bern
Retpaĝo: www.bern.ch
Map
Monda heredaĵo de UNESKO

Berno (germane Bern, france Berne [beĥn], itale kaj romanĉe Berna) estas Federacia urbo de Svislando kaj la ĉefurbo de la samnoma kantono. En la urbo vivas 128 153 loĝantoj (je la 31-a de decembro 2007). Ek de 1983 la malnova urbocentro de Berno estas monda heredaĵo de UNESKO.

Federacia urbo[redakti | redakti fonton]

Atentu erare oni diras ofte, ke la urbo Berno estas la ĉefurbo de Svislando. Sed tio estas malkorekta. Svislando laŭkonstitucie entute ne havas ĉefurbon, ĉar ĉiuj kantonoj estas egalrajtaj. Ĉar en Berno estas la konstanta sidejo de la svisa parlamento oni parolas pri la Federacia urbo. Aliaj federaciaj instancoj troviĝas en Laŭzano (Svisa Federacia Tribunalo, Svisa Federacia Instituto pri Teknologio Laŭzano), en Zuriko (Svisa Nacia Muzeo, Svisa Nacia Banko, Svisa Federacia Instituto pri Teknologio Zuriko), en Belinzono (Svisa Federacia Puntribunalo), en Bazelo (Svisa Supera Dogandirekcio).

Geografio[redakti | redakti fonton]

Berno situas je la bordo de la rivero Aro kiu meandrumas ĉirkaŭ Berno. Tiu riverkurbo donis en mezepoko naturan protekton al la urbo. Ja altakvo tamen la ĉeriverbordaj kvartaloj de Berno ankaŭ regule inundiĝas. La urbo kaj komunumo Berno konsistas el la urbodistrikto kun la kvartaloj Länggasse-Felsenau, Mattenhof-Weissenbühl, Kirchenfeld-Schosshalde, Breitenrain-Lorraine kaj Bümpliz-Oberbottigen.

Historio[redakti | redakti fonton]

Berno estis fondita en la jaro 1191 de la Grafoj de Zähringen. La mezepoka urbo Berno estis regita de nobelaj kaj ekonomie sukcesaj familioj. Iom post iom Berno akris la senjorujojn en ĝia ĉirkaŭo kaj fariĝis potenca kaj influohava urboŝtato. En la jaro 1353 la urbo Berno alianciĝis al la Svisa Ĵurkomunumo. En la jaro 1919 la ĝis tiam aŭtonoma komunumo Bümplitz estis atribuita al la urbo Berno.

En Berno loĝis multaj rifuĝintoj el autokrataj ŝtatoj de Eŭropo inter 1933 kaj 1945. La judo Albert Einstein ekzemple laboris en patentoficejo. Ankau dumtempe loĝis tie revoluciulo Vladimir Iljiĉ Lenin. Li partoprenis en la Konferenco de Zimmerwald, kantono Berno en Septembro 1915 kaj en la Konferenco de Kiental en Aprilo 1916,[1]

Sidejo de internaciaj organizaĵoj[redakti | redakti fonton]

Inter aliaj gravaj internaciaj organizaĵoj en Berno troviĝas la ĉefaj sidejoj de la Universala Poŝta Unio, de la Unio Internacia de Asocioj de Alpismo kaj aliaj.

Kulturo[redakti | redakti fonton]

Monda kultura heredaĵo de Unesko[redakti | redakti fonton]

La molnova urboparto estis deklarita Monda kultura heredaĵo de Unesko en 1983 pro ĝia kompakta kaj ĝenerale nerompita mezepoka kerno kiu estas bonega ekzemplo de integriĝo de la moderna mondo en mezepokan urbon. Multaj konstruaĵoj en la Malnova Urbo estis nomumitaj kiel svisaj kulturaj posedaĵoj de nacia signifo, same kiel la tuta Malnova Urbo.

Esperanto en Berno[redakti | redakti fonton]

En Berno okazis la Universala Kongreso en 1913, en 1939 kaj 1947. La Svisa Esperanto-Societo havis la sidejon longan tempon en Berno.

La Esperanto-Societo Berno estis fondita la 21-an de marto 1906 fare de Josef Feierabend. [2]

En 2001 kaj 2008 Berno gastigis la Ĝeneralan Kunvenon de Svisa Esperanto-Societo.

En 2022 renaskiĝis Berna Esperanto-Klubo.

Vidindaĵoj[redakti | redakti fonton]

Servoj[redakti | redakti fonton]

Famuloj[redakti | redakti fonton]

En Berno naskiĝis:

En Berno mortis:

Partneraj urboj[redakti | redakti fonton]

Inter la partnerurboj estas:

Bildgalerio[redakti | redakti fonton]

Notoj kaj referencoj[redakti | redakti fonton]

  1. Fischer 1964, p. 94; Rice 1990, pp. 130–131; Pipes 1990, pp. 382–383; Service 2000, p. 245; White 2001, pp. 113–114, 122–113; Read 2005, pp. 132–134.
  2. Andreas E. Künzli: Universalaj Lingvoj en Svislando, p 215

Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]

Oficiala retejo de la urbo Berno

(de, fr, it) Berno en la historia leksikono de Svislando