5-a de januaro

januaro 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

La 5-a de januaro estas la 5-a tago de la jaro laŭ la gregoria kalendaro. 360 tagoj restas (361 en superjaroj).

Je la 5-a de januaro okazis, interalie:

Eventoj[redakti | redakti fonton]

269: Felikso la 1-a iĝis papo
1066: Harold la 2-a iĝis reĝo de Anglio
1173: Pollando dum feŭda dispartigo: post morto de princo el Malgrandpolujo sekvis alia el Grandpolujo - Mjeŝko la 3-a
1355: Milano: Karolo la 4-a kroniĝis kiel reĝo de Lombardujo
1463: Kondamnita al mortpuno pro krimaĵo, eminenta pariza poeto François Villon akiris, pro apelacio, mildigon de la puno al 10-jara ekzilo de la urbo
1477: En batalo apud Nancio, lasta konfronto kun svisoj, gvidataj de Renato la 2-a, pereis Karlo la Brava ne postlasante viran idon, kio kaŭzis falon de la dukoj de Burgonjo
1484: Papo Inocento la 8-a eldonis buleon Summis desiderantes affectibus, kondamnantan magion kaj herezon
1531: Ferdinando la 1-a iĝis romia-germana reĝo
1554: Nederlando: brulego detruis Eindhoven
1634: En Brazilo ekfunkciis unua presejo
1728: Universitato de Havano fondiĝis en Kubo
1757: Ludoviko la 15-a travivis atencon fare de Robert-François Damiens, kiu poste estis ekzekutita per kvaronumo
1762: Mortis imperiestrino de Rusio Elizabeto
1769: Skota maŝinkonstruisto James Watt patentigis vapormaŝinon
1675: Franca-Nederlanda milito: venko de franca armeo en batalo de Turckheim
1813: Danio anoncis bankroton
1825: Greka milito de sendependiĝo: generalo Teodoros Kolokotronis estas direktita al proceso - armeaj malsukcesoj devigis la grekan registaron liberigi lin kaj ekkomandi peloponezan korpuson
1834: "Novine serbske" publikiĝis en Kragujevac - unua serba informa gazeto presita en la lando, la oficiala gazeto de Serba Princlando
1856: Franca diplomato kaj entreprenisto Ferdinand de Lesseps ricevis konsenton de la egipta vicreĝo Muhammad Said por konstrui kaj funkciigi Suezan kanalon
1860: Poŝto de Kongresa Pollando eldonis unuan polan poŝtmarkon
1866: Rusigo: la Rusia imperio enkondukis en Kongresa Pollando devigan instruon de la rusa lingvo en ĉiuj gimnazioj
1868: Kubo: En Trinidado estis fondita framasona loĝio Luz del Sur (Lumo de la Sudo)
1870: Dua Franca Imperio: Georges Eugène Haussmann, kiu respondecis pri la fundamenta urba renovigo de Parizo ekde 1853, estas liberigita de siaj devoj
1875: Parizo: inaŭguro de la Operejo Garnier, konstruita laŭ projekto de Charles Garnier dum la granda pariza renovigo fare de la barono Haussmann
1878: Rusa-turka Milito: la kvara batalo apud Ŝipka (en Balkana montaro) komenciĝis, en kiu rusoj decide venkis
1895: En Parizo okazis publika senrangigo de kapitano Alfred Dreyfus, malprave kondamnita je ĝisviva ekziligo al Diabloinsulo pro perfido de ŝtatsekretoj - liberigita nur en 1906
1909: Kolombio agnoskis sendependecon de sia estinta provinco Panamo
1909: Lasta numero de la gazeto "Edinstvo" aperis, redaktita de makedono-bulgaro Dimitar Vlahov
1911: Oni voĉdonis unuan konstitucion de Princlando Monako, kiu iĝis konstitucia monarkio
Unua mondmilito:
- 1914: En fabrikoj de Ford Motor Company oni enkondukis okhoran labortagon kun minimuma salajro po 5 dolaroj tage
1919: Invadinta Ruĝa Armeo konkeris Minskon — falo de Belorusa Popola Respubliko, kaj forigis polajn legianojn el la regiono de Vilno — transprenante la povon komencis formi Litovan-Belorusan Socialisman Respublikon
1919: Spartakisma Insurekcio: en Berlino eksplodis komunista ribelo, kiu daŭris ĝis la 13-a de januaro - unu el epizodoj de Novembra Revolucio en Germanio
1919: En Munkeno Anton Drexler, Karl Harrer, Gottfried Feder kaj Dietrich Eckart fondis Germanan Laboristan Partion (DAP), alinomitan poste al Nacisocialisma Germana Laborista Partio
1929: Reĝo Aleksandro la 1-a Karađorđević establis diktaturon en Jugoslavio
1930: Sovetunio decidis plirapidigi kolektivigon de agrikulturo kaj fondon de kolĥozoj
1933: San-Francisko: Golden-Gate-Ponto konstruiĝas kiel pendoponto super la markolo Golden Gate
1939: En sia alpa rezidejo Berghof en Berchtesgaden Adolf Hitler parolis kun pola diplomato Józef Beck ripetante postulojn kontraŭ Pollando
1939: Germana Ministerio pri Internaj aferoj decidis, ke karaimoj ne apartenas al juda komunumo kaj ke ilia "rasa psikologio" ne estas juda
Dua mondmilito:
- 1940: Germana okupado de Pollando: germana polico pafmortigis en malliberejo de Poznań 15 polojn; Gestapo arestis en Lodzo 5 kolportistojn de gazeteto "Wyzwolenie" (Liberiĝo); ĉefkomandanto de la Asocio de Armita Batalado ordonas instrukcion por komandanto de AAB de Soveta Okupado Michał Tokarzewski-Karaszewicz pri diskreta ligo de polaj-ukrainaj kontaktoj; Nov-Zelando: de Velingtono kaj Lyttelton eknavigis transportoj kun la 4-a infanteria brigado; berlina ĵurnalo "Das Reich" informis ke germana malplimulto perdis septembre en Pollando 5437 personojn; en Parizo subskribiĝis aviada interkonsento inter pola ĉefministro Władysław Sikorski kaj la franca Édouard Daladier; Italio: letero de Benito Mussolini al Adolf Hitler kun kritiko de lia politiko kaj temanta i.a. pri rekonstruo de Pollando
- 1941: En Poznań aperis la 50-a numero de konspira gazeto "Polska Narodowa" (Nacia Pollando); en germana entreprenejo en Wolfen strikis polinoj kun germaninoj; brita pilotino Amy Johnson mortis dum transiga flugo por Royal Air Force
- 1942: Gestapo pafekzekutis en Bobowa (distrikto Gorlicki) 17 judojn; laŭ iniciato de Tria Internacio, fondiĝis komunista Pola Laborista Partio, kies nomon kaj programon fiksis Stalin; en Budapeŝto komenciĝis tritaga vizito de Joachim von Ribbentrop, kiu postulis plenan mobilizon de ĉiuj hungaroj, kun preteco al dispono al Germanio dum la somera kampanjo Oriente; nokte de la 5-a/6-a de januaro Bomba Korpuso de RAF atakis Brest
- 1943: Germana polico pafmortigis en Lipowiec (Zamość-regiono) 6 personojn; germanigo: al Varsovio alvenis transporto kun infanoj deportitaj de Zamość-regiono direkte al Nazia Germanio; Pola Rezistomovado konkeris policejon en Obżanka (distrikto Biłgorajski) elportante tolaĵon, uniformojn kaj 2 mil zlotojn; en Moskvo, Londono kaj Vaŝingtono oni samtempe anoncis Deklaron de Unuiĝintaj Nacioj, kies subskribintoj kondamnis germanan rabon de havaĵo sur okupataj de Germanio teritorioj
- 1944: Germana polico pafmortigis en distrikto Chełmski 7 membrojn de Pola Rezistomovado kaj en arbaroj de Hrubieszów 6 personojn; Pola ekzila registaro lige al transiro de la pola ŝtatlimo fare de la Ruĝa Armeo konstatis en deklaro, ke nur ĝi estas "unusola kaj rajta" esprimanto de la nacia volo, postulis restarigon de la suverena ŝtata regopovo kaj rekomendis daŭrigi batalon kontraŭ germanoj evitante batalojn kontraŭ la soveta armeo; Stalin ricevis telegramon de Winston Churchill, kiu aludis ke li renkontiĝos kun Edvard Beneš, kiu verŝajne helpus alkonduki Pollandon al prudento; Suda Atlantiko: usona 51-a Task Force sinkigis en la lastaj 3 tagoj 3 germanajn marblokad-rompilŝipojn navigantaj de Fora Oriento ĝis marhavenoj en Germanio; Orienta Fronto: liberigo de Berdiĉiv (Ĵitomira provinco) kaj Taraŝĉa (Kieva provinco); nokte de la 5-a/6-a de januaro Royal Air Force bombadis Szczecin, kies ĉefa celo estis havena kvartalo kaj parto de mezurbo, kie troviĝis centroj de germana armea industrio, en tio fabrikoj de municio
- 1945: En la lasta publika ekzekuto en koncentrejo Aŭŝvico estis pendumitaj post torturoj judaj partoprenantinoj de la koncentreja rezistomovado Ala Gertner, Róża Robota, Regina Szafirsztain kaj Estera Wajcblum; dua soveta okupado de Pollando: eksterleĝa, kreita de Stalin provizora registaro en Pollando ligis plenajn diplomatiajn rilatojn kun Sovetunio - soveta diplomato Viktor Lebedev iĝis nova ambasadoro; Nacia Konsilio de Pollando en Londono deklaris ke "uzurpa nomumiĝo de Lublina Komitato t.n. provizora registaro de Pollando havas nek faktan nek juran signifon kaj ĉiuj dekretoj de tia registaro estas jure senbazaj"; Churchill en letero al Stalin malkontentis pri evoluo de polaj aferoj kaj postulis trakti ilin inter gvidantoj de Usono, Britio kaj Sovetunio; britaj bombaviadiloj nokte de la 4-a/5-a de januaro atakis fortikaĵon Gironde Nord-Royan; germanoj transpaŝis Rejnon sude de Strasburgo, apud Gabsheim; greka rezistomovado (ELAS) retiriĝis de Ateno
1946: Trolebusa transporto en Varsovio komencita, post sistema detruado dom-post-dome fare de germanaj okupantoj, post subpremo de la ribelo de Varsovio
1946: Naciisma ĉina registaro agnoskis sendependecon de Mongolio
1947: Stalinismo: funkciuloj de komunista Sekur-Oficejo arestis kolonelon Wincenty Kwieciński, prezidanto de la Tria Estraro de Libero kaj Sendependo, batalanta kontraŭ soveta okupado de Pollando
1948: Aperis la unua Kinsey-raporto
1949: En Moskvo komenciĝis konferenco, dum kiu fondiĝis Konsilio de Reciproka Ekonomia Helpo
1953: Parizo: premiero de la teatraĵo Atendante Godot de la irlanda verkisto Samuel Beckett
1956: Pola Popola Respubliko: en Varsovio okazis unua kunveno de la Klubo de Kurba Rondo
1961: Niĝerio rompis diplomatiajn rilatojn kun Francio protestante kontraŭ nukleaj testoj sur alĝera Saharo
1968: Alexander Dubček iĝis unua sekretario de Centra Komitato de la Komunista partio de Ĉeĥoslovakio - Praga printempo komenciĝis
1976: Kamboĝo estis alinomita de Ruĝaj Kmeroj al Kampuĉeo
1977: Gvidantoj de Ukrainia Helsinka unio estis arestitaj, i.a. Mikola Rudenko
1982: Post enkonduko de milita stato en Pollando komunistaj regopovoj malleĝigis Sendependan Asocion de Studentoj internigante 410 ties membrojn
1983: La ŝipo Barão de Teffé atingis Antarkton, kiel unua brazila ŝipo
1984: Abortiga praktiko komenciĝis en Istanbulo (Turkio)
1984: Usona aktivulo por libera programaro Richard Stallman funkciigis Projekton GNU
1985: Evakuo de etiopaj judoj al Israelo finiĝis - kadre de la operaco Moseo oni transportis ĉirkaŭ 8000 etiopajn judojn el Sudano rekte al Israelo
1987: Brita polico unuafoje uzas genetikan metodon por malkovri krimon - DNA helpis trovi krimulon, kiu seksperfortis siajn viktimojn
1991: Kartvela armeo eniris al Cĥinval por likvidi Aŭtonomecan Provincon Sud-Osetio - komenco de la milito
1997: Unua Ĉeĉenia milito: Rusio anoncis retirigon de siaj armitaj fortoj el Ĉeĉenio: laŭ la rusia flanko pereis 17 391 separistoj kaj 5 552 soldatoj de federaciaj trupoj, laŭ separistoj pereis ĉirkaŭ 3 mil ĉeĉenaj batalantoj kaj pli ol 14 mil rusiaj militistoj
2002: Rolandas Paksas gajnis prezidentan baloton en Litovio
2003: Pasado de Saturno kaj ĝia luno Titano surfone de Kraba Nebulozo. Danke al X-radioj, devenantaj de troviĝanta en la nebulozo pulsaro, oni registris la bildon kaj dikecon de atmosfero de la Titano
2005: Observatorio de la Monto Palomar: malkovro de nanoplanedo Eriso, transneptuna objekto pli granda ol Plutono
2005: Mortokaŭzo de Tutanĥamono klariĝis kiam lia mumio estis esplorita per skanilo de komputila tomografio
2008: Oficanta prezidento Miĥeil Saakaŝvili gajnis prezidentan baloton en Kartvelio
2009: En la verda zono en Bagdado oni malfermis plej grandan en la mondo konstruaĵon de usona ambasadejo
2011: Nombro de retumantoj en la mondo atingis 2 miliardojn
2017: Ondo de frosta aero tra Eŭropo mortigis dum semajno ne malpli ol 60 homojn
2020: Kroatio: Zoran Milanović venkis en dua prezidenta voĉdonado la ĝisnunan prezidentinon Kolinda Grabar-Kitarović
2023: Invado de Rusio en Ukrainion:
- ukraina stabo raportis, ke pasinttage estis paffaligita sturma aviadilo Su-25, sturma helikoptero Ka-52, 3 tankojn kaj rusa senpilota aviadilo Orlan-10, kaj rusoj perdis 810 soldatojn (80% kiel kutime apud Baĥmut; novembre/decembre pereis li ol 1000 solduloj el grupo Wagner); dum la diurno rusoj perdis i.a. 530 soldatojn, 23 tankojn, 16 kirasitajn veturilojn kaj 8 artileriajn sistemojn (laŭ stabaj donitaĵoj); ĉi-tage en Ĥersona provinco pereis 6 civiluloj, en tio la tuta familio, kaj 4 estis vunditaj, en Zaporiĵa provinco 2 personoj pereis kaj 3 estis vunditaj, en Donecka provinco pereis 1 persono, kaj 3 estis vunditaj
- Tajvano plivastigis sankciojn kontraŭ Rusio kaj Belorusio; Norvegio transdonis al Ukrainio 10 mil artileriajn pafaĵojn; rettrompa atako al oficejoj en Moldavio — retpiratoj dissendis pli ol 1 330 retpoŝtaĵojn; grupo Wagner rekrutis en Ĉeĉenio pli ol 50 politikajn malliberulojn; nafta giganto Saudi Aramco malkreskigis por Eŭropo kaj Azio naftoprezojn kun livero en februaro; en Sankt-Peterburgo brulas belorusa entrepreno de tirveturiloj; dum komuna deklaro de prezidanto de Usono kaj kanceliero de Germanio oni informis pri transdono al Ukrainio de usonaj batalvetiruloj por infanterio Bradley kaj ĝiaj germanaj ekvivalentoj Marder, krome Germanio sendos baterian sistemon Patriot
2023: En Vatikano okazis privata funebro kun entombigo de emerita papo Benedikto la 16-a en ĉeesto de itala kaj germana delegitaroj, 30 ŝtatestroj kaj ne malpli ol 50 mil pilgrimoj — post sankta meso sur Placo Sankta Petro celebrata de 5 mil klerikoj el la tuta mondo la korpo estis metita en Vatikanaj Grotoj