Agezilao la 2-a (Sparta)
| Χαβρία Αθηνών (443 a. K. - 359 a. K.) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Agezilao en Egiptio, serve de la reĝo Nektanebo la 1-a (378 a. K. - 361 a. K.)
| |||||
| Persona informo | |||||
| Αγησίλαος Β΄ | |||||
| Naskiĝo | 443 a. K. en Sparto, Grekio | ||||
| Morto | 359 a. K. en Sparto, Grekio | ||||
| Lingvoj | antikva greka vd | ||||
| Ŝtataneco | Sparto  vd
| ||||
| Alma mater | Cirenaiko, Libio | ||||
| Familio | |||||
| Patro | Archidamus II (en)  vd
| ||||
| Patrino | Eupolia (en) vd
| ||||
| Gefratoj | Cynisca (en) , Agis II (en) kaj Teleutias (en) vd
| ||||
| Infanoj | Archidamus III (en) vd
| ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | militestro diplomato reganto vd
| ||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
Agezilao la 2-a (Sparto) estis reĝo de Sparto inter 400 a. K. kaj 360 a. K. Ĝenerale konsiderita la plej grava reĝo en la historio de Sparto, Agezilao estis la ĉefa komandanto dum la periodo de sparta hegemonio kiu sekvis la Peloponezan Militon (431 a.K. - 404 a.K.). Kvankam kuraĝa en batalo, al Agezilao mankis la diplomatiaj kapabloj por konservi la pozicion de Sparto, precipe kontraŭ la altiĝanta potenco de Tebo, kiu reduktis Sparton al sekundara potenco post ĝia venko ĉe Leŭktra en 371 a.K.
Agezilao naskiĝis en la Eŭripontida familio[1], unu el la du reĝaj dinastioj de Sparto, en 444/443, kiel la dua filo de reĝo Arkidamo la 2-a (479 a. K. - 427 a. K.). La pli aĝa duonfrato de Agezilao estis Agiso la 2-a, kies regado komenciĝis en 426 kaj daŭris ĝis 400.
La normala posteulo de Agis estintus lia filo Leotikido, sed li estis ĝenerale konsiderita kiel infano de Alkibiado, atena aventuristo kiu restis ĉe Sparto kiel ekzilito. Dum kelka tempo okazis multe da kverelado. Agezilao protestis kontraŭ la regado de Leotikido, dirante ke li estis nura bastardo; la princo respondis dirante, ke ekzistas orakolo, kiu avertis kontraŭ 'lama reĝo' - kaj ĉu Agezilao ne estas lama? La debato estis finita kiam Lizandro, la plej bona komandanto de Sparto kaj persona amiko (kaj iama amanto) de Agezilao, deklaris ke la vera signifo de la orakolo estis ke la "lama reĝo" estis la reĝo kiu estis bastardo. Do, en 400, Agezilao estis akceptita kiel reĝo fare de la spartanoj.
Kompreneble, la nova reĝo devis pagi premion. Lizandro estis la proponanto de batalema kaj agresema ekstera politiko, kaj de nun Agezilao ankaŭ devis sekvi tiun politikon.
En la jaro da sia surtroniĝo, li sendis generalon nomitan Tibrono al kio nun estas Turkio por protekti la grekajn urbojn kontraŭ subpremo de la persa satrapo Tisaferno. La ekspedicia trupo konsistis el proksimume 5 mil membroj de la sparta alianco, 300 atenanoj, kaj la 6 mil pluvivaj grekaj solduloj de la armeo kiu estis uzita de la persa pretendanto Ciro la Juna por ataki sian fraton, reĝon Artakserkso la 2-a. Ekstra potenco estis aldonita al la forto de Tibrono per alianco kun Egiptujo, kiu iam estis persa satrapio sed ĵus fariĝis sendependa sub Amirteo, nova faraono.
La grandeco de la ekspedicia trupo estis konsiderinda, sed la movadoj de la armeo ne estis bone kunordigitaj kun tiu de la mararmeo. Tibrono kaj (post 399 a. K.) lia posteulo Dercyllidas malŝparis ilian tempon en Helespontaj Frigio, batalante kontraŭ la fortoj de la satrapo Farnabazo la 2-a (450 a. K. - 374 a.K.) Finfine, la armeo de Dercilido moviĝis en la sudon kaj invadis Karion, kie ĝi povis unuiĝi kun la sparta mararmeo kaj forpeli la persan mararmeon el la Egeo, sed nun Farnabazo kaj la satrapo de Lidio, Tisaferno, unuigis siajn fortojn kaj allogis la spartanoj norde. Baldaŭ antaŭ ol la du armeoj aliĝi al batalo, armistico estis finita proksime de Magnezio (397 a. K.).
La du registaroj eble konkludis packontrakton laŭ la kondiĉoj interkonsentitaj fare de Dercilido kaj Tisaferno: Sparto evakuus Azion, kaj Persio rekonus la sendependecon de la grekaj urboj en Ionio. Tamen, dum la intertraktadoj, la persoj daŭre konstruis grandan mararmeon en Fenicio, kaj reĝo Agezilao konkludis ke la persa pacpropono ne estis grave signifa. (Fakte, estas eble ke la mararmeo sin direktis kontraŭ Egiptujo.) Nun, Agezilao decidis invadi Azion persone. Lizandro estus lia asistanto. Ili kunportis 8 mil soldatojn kune kun ili.
En la printempo de 396 a. K., Agezilao oferis ĉe Aŭliso en Beotio, preĝinte por sekura transiro sur la Egea Maro. La loko estis bone elektita: tio estis la loko kie, laŭ konataj legendoj, la mikena reĝo Agamemno iam oferis antaŭ ol iri al Trojo. Bedaŭrinde, la ofero de Agezilao estis malpurigita per la konduto de la beotaj kavaliroj, kaj plifortikigoj estis promesitaj de la grekaj aliancanoj de Sparto ne aperis. La omenoj estis malbonaj.
Eĉ tiel, la kampanjo de Agezilao komenciĝis sukcese. Li unue velis al Efezo kaj finis pacotraktaton kun satrapo Tizaferno, kiu donis al li kompletan liberecon por ataki Farnabazon. Lizandro faris la laboron. (Tisaferno konsentis pri la armistico ĉar li atendis plifortikigojn.)
En la vintro de 396/395 a. K., Agezilao rekrutis ekstrajn soldatojn inter la ioniaj grekoj, kaj en la printempo, li venkis Tisafernon en la najbareco de Sardeso. La militakiroj estis tre grandaj, kaj Tisaferno estis mortigita de unu Titraŭsto, kiu estis sendita kiel la nova satrapo de Kario kaj Ionio. Titraŭsto estis lerta diplomato, kiu pagis grandan kvanton da mono al Agezilao, sub la kondiĉo reiri norden kaj ataki Farnabazon.
Kiam Agezilao denove marŝis norden, li ricevis novajn instrukciojn de la sparta registaro: li devis navigi kaj ataki Karion -kiu suferis pro la ŝanĝo de la satrapo- kaj daŭrigi orienten, al Kilikio. Ĉi tiu strategio havis sencon. Ĝi estis utiligita de la atenanoj en la kvina jarcento a. K., kaj estis pli bona maniero forpeli la persojn de la egea regiono ol batalado kontraŭ la satrapoj de Helesponta Frigio kaj Kario|Ionio. Aleksandro la Granda devis fari la samon en 333 a. K.[2]
Bedaŭrinde, Agezilao ne povis fari tion. Li invadis la satrapion de Farnabazo (kiel li promesis al Titraŭsto) kaj akiris grandan militakiro. Sed la satrapo de Helesponta Frigio konkludis pacokonsenton, kaj tial, la maramea ofensivo devis esti prokrastita.
Agezilao decidis pri marŝo al la interno de Azio laŭlonge de la Reĝa vojo. Tamen, lia progreso estis malrapida ĉar li estis nekapabla konkeri la urbojn - la spartanoj estis famaj pro sia malkapablo plenumi sieĝmiliton. Tio donis al la persoj ŝancon konstrui novan mararmeon, kaj - eĉ pli malbona por la sparta kazo - trovi kapablan admiralon, la atenan Konono.
En 395 a. K., Conon kaj la persa mararmeo kaptis Rodoson, kio devis esti ilia bazo por operacioj en la Egea Maro (Granda grenfloto kiun Egiptujo sendis al Sparto estis kaptita, ĉar ĝia admiralo ne sciis pri la kapto de Rodoso. ) Venontjare, Konono estis preta por ataki. Sed la samo okazis al Agezilao, kiu jam atingis Gordiumon. Tamen, la somero de 395 a. K. vidis plurajn ribelojn kontraŭ la sparta hegemonio en la kontinento de Grekio, precipe en Beotio. Tio devigis la spartan registaron revoki Agezilaon en la printempo de 394 a. K.
Oni povas konjekti, kio okazus se la sparta hegemonio en Grekio restus senkontesta. En tiu kazo, la situacio estus pli-malpli identa al tiu de la jaro 333 a. K., kiam la makedona reĝo Aleksandro la Granda invadis la internon de Azio kaj la persa admiralo Farnabazo faris operaciojn en la Egea Maro. La rezulto estis makedona venko, kaj la samo eble okazis kun Agezilao. Aliflanke, Aleksandro sciis kiel fari sieĝon, io kion la sparta reĝo ne scis.
Tamen kia ajn ĝi estis, Agezilao estis devigita reveni al la greka kontinento - li kunportis mil talentojn da rabaĵo - kie li venkis la Beotojn la 14an de aŭgusto 394, proksime de Koronea.
Iom post iom, la Korinta Milito komenciĝis: Sparto devis batali kontraŭ la Beotoj, Korintanoj, Atenanoj, kaj la persa mararmeo. Ili kolektiĝis ĉe Korinto por invadi Peloponezon, sed la spartanoj venkis la invadintojn en junio aŭ julio. La venko de Agezilao ĉe Koronea estis plia sparta sukceso. Dudek tri jaroj devis pasi ĝis greka armeo kuraĝis kontraŭstari la spartanojn.
En 392 a. K.-390 a. K., Agezilao estis la plej grava sparta generalo en nekonkludebla milito kiu koncentriĝis sur la regiono ĉirkaŭanta Korinton. En 389 a. K., li batalis en Acarnania en la okcidento, kiun li devigis ilin kapitulaci. Tamen, la spartanoj estis nekapablaj rompi la forton de siaj kontraŭuloj, kaj la malamika koalicio estis nekapabla forpuŝi reen la spartanojn. Ambaŭ flankoj uzis soldulojn, kio markis la komencon de profesiigo ri la konduto de milito.
Dume, Konono kaj la persa mararmeo superregis la Egean Maron kaj detruis la marbordojn de Peloponezo. La persa oro sponsoris Tebon kaj Korinton. La spartanoj komprenis ke Persio estis ilia reala malamiko, kaj malfermis intertraktadojn kun Tiribazo, kiu sukcedis Titraŭston kiel satrapon de Ionio kaj Kario. Ĉe packongreso, la sparta sendito Antalcido proponis la cedon de ĉiuj grekaj urboj en Azio kaj petis la sendependecon kaj aŭtonomion de la grekaj urboj en Eŭropo.
Nuntempe, Ateno fariĝis danĝera por la persa reĝo Artakserkso la 2-a: li rekonstruis partojn de sia imperio kaj minacis Kipron. Krome, li finis aliancon kun la egipta reĝo Akoriso. Tial, la reĝo konsentis kun la propono de Antalcido. Li devis helpi Sparton por tiu tempo kiun Ateno rifuzis subskribi packontrakton. Antalcido nun konfiskis la atenajn havaĵojn proksime de la Helesponto kaj dua sparta floto blokis Atenon. Finfine, Ateno cedis, kaj la Paco de la Reĝo estis finita: ĉiuj grekaj urboj devis esti sendependaj kaj sendependaj, kaj la komuna paco estis garantiota de Sparto (387 a. K./386 a. K.). Alivorte, la milit-lacaj urboj sur la greka kontinento akceptis Sparton kiel sian gvidanton, kaj la grekaj urboj en Azio estis oferitaj al la granda reĝo.
Dum preskaŭ jardeko, Grekio restis pli-malpli en paco. Tamen, en la lasta semajno de 379 a. K., Tebo ribelis kaj forpelis ĝian spartan garnizonon. Ĉe Sparto, la konduto de la milito estis konfidita al Agezilao. Li prenis sian taskon tre serioze, plibonigis la rekrutadsistemon de la sparta armeo, kaj invadis Beotion en la aŭtuno de 378 a. K. Tamen, li estis nekapabla estri sieĝon, la tebanoj ne proponis batalon, kaj li estis devigita reveni al Sparto rabinte la landon. Same okazis en 377 a. K. La garnizonoj, kiujn li postlasis en Beotio, estis forpelitaj unu post la alia de la tebanoj.
La tebaj sukcesoj en Beotio kovris Atenon, kiu reorganizis ĝian imperion en la Dua Atena Konfederacio. La atenanoj estis same sukcesaj kiel la tebanoj (377 a. K.). Kiam Ateno reakiris sian iaman maramean superecon, ĝi finis packontrakton kun Sparto, kiu kontraŭvole cedis por havi siajn manojn liberajn en Beotio (julio 374 a. K.)
En la somero de 371, la sparta reĝo Kleombroto, la pli juna kolego de Agezilao, invadis Beotion kun granda armeo kiu devis aranĝi ĉiujn kontojn. Ĉe Leŭktra, li renkontis la teban armeon de Epaminondas, kiu estis eble duono de la grandeco de la sparta armeo. Tamen, la tebanoj metis siajn soldatojn fronte kun la spartaj soldatoj, kaj povis koncentri siajn fortojn sur unu sekcio de la sparta batallinio. Ili trarompis la spartajn liniojn, kaj ilia venko estis kompleta. Por la unua fojo, la spartanoj estis venkitaj de armeo pli malgranda ol sia propra. Eĉ pli malbone, al ili restis apenaŭ iuj soldatoj, kaj la venontajn jardekojn ili devis serĉi monon por aĉeti soldulojn.
Tuj, la sparta koalicio komencis diseriĝi. La spartanoj donis al Agezilao, nun 73 aŭ 74 jarojn aĝa, plenajn povojn por reformi la konstitucion kaj plifortigi la armeon, sed li ne havis ideon por trovi novajn vojojn.
En la vintro de 370/369 a. K., la Beotoj denove faris la neeblan: ili invadis Peloponezon kaj atakis Sparton hejme. La sparta populacio volis ataki la armeon de Epaminondas, sed Agezilao konvinkis al ili ke ili estis neniu matĉo por la tebanoj. Tamen li sukcesis defendi Sparton mem – aŭ tiel ŝajnis al li. Verŝajne, Epaminondas sciis, ke rabado de Sparto estas nenecesa, ĉar estis nenio por forpreni de ĉi tiu malriĉa vilaĝo. Dume, Agezilao renovigis la packontrakton kun Ateno.
En 368 a. K., Sparto estis vere venkita - sen batalo. Ĉi-foje, la tebanoj sukcesis liberigi la helotojn de Mesenio, kiu ĉiam estis la laborforto de la spartanoj. Tio signifis la ekonomian kolapson de Sparto. Agezilao irigis senditojn al Persio, sed ili ne akiris la monon, kiun Sparto bezonis por aĉeti soldulojn. Male, la granda reĝo volis ke la Reĝa Paco estus renovigita, kun Tebo kiel supera greka potenco. Al Ateno kaj Sparto, tio estis neakceptebla.
Agezilao nun komencis karieron kiel soldula gvidanto. En 367 a. K., li interligis fortojn kun Ariobarzano, satrapo ribelanta kontraŭ la granda reĝo. Tiamaniere, li esperis gajni la monon, kiun Sparto bezonis. Li ne estis malsukcesa, kaj kiam la tebanoj denove invadis Peloponezon en 362 a. K., li sukcesis malhelpi la kapton de Sparto. Tamen, kiam la spartanoj kaj atenanoj atakis la teban ekspedician trupon ĉe Mantineo, ili estis venkitaj.
La rezulto estis blokiĝo, ĉar la teba gvidanto Epaminondas mortis en milito. En la vintro, Ligo de Grekaj Urboŝtatoj estis formita, kiu ĵuris observi ĝeneralan pacon. Bedaŭrinde, Sparto ne povis aliĝi. Ĝi ne povis akcepti la perdon de Mesenio kaj provis devigi siajn loĝantojn reen en sklavecon.
Tamen mankis al ĝi la financaj rimedoj por reorganizi sian armeon. Tial, Agezilao denove iĝis soldulgvidanto, ĉi-foje helpante al la egipta reĝo Teos, kiu preparis atakon kontraŭ la persaj teritorioj en Sirio. Tamen, kiam lia ekspedicia trupo atingis Fenicion, novaĵo alvenis ke la frato de Teos Tjahapimu, la guberniestro de Egiptujo, ribelis kaj ofertis la tronon al Nektanebo la 2-a (360 a. K.) Preskaŭ tuj, Agezilao aliĝis al la nova faraono.
Unu el la problemoj kiujn la nova reĝo devis trakti, estis alia supoza reĝo ĉe Mendes, en la orienta Delta, sed la solduloj de Agezilao rapide venkobatis lin. Estis la lasta venko de la maljunulo. Nektanebo ne plu bezonis lin, kaj resendis lin kun gratifiko de 250 talentoj. Kiam Agezilao atingis Kirenon, li malsaniĝis kaj mortis. Nektanebo afable ordonis, ke la kadavro estos reĝe balzamigita antaŭ ol ĝi estos sendita al Sparto.
Ĉi tio estis la fino de Agezilao. Li estis kuraĝa kaj disciplinita soldato, kies malbona sorto estis ke li travivis la epokon en kiu kuraĝo kaj disciplino estis la vojo al sukceso. En la kvara jarcento a. K., generaloj devis esti pli kreemaj, kaj tio estis ĝuste la kvalito kiu al li mankis. Al Agezilao ankaŭ mankis la fantazio por reformi la spartan konstitucion post la malvenko ĉe Leŭktra. Malgraŭ lia persona kuraĝo, li estis la malĝusta viro por gvidi Sparton post 371 a. K.
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- Agezilao la 1-a (Sparto) (843 a. K. - 791 a. K.)
- Leonidaso la 1-a (532 a. K. - 479 a. K.)
- Arkidamo la 2-a (Sparto) (479 a. K. - 427 a. K.)
- Lizandro (454 a. K. - 395 a. K.)
- Ksenofono (431 a. K. - 360 a. K.)
- Epaminondas (418 a. K. - 362 a. K.)
- Arkidamo la 3-a (Sparto) (387 a. K. - 338 a. K.)
- Diodoro Sicilia (90 a. K. - 27 a. K.)
- Plutarko (46-100)