Volapukidoj

Oni povas nomi "volapukidoj" la projektojn de internacia planlingvo influitajn de Volapuko. Oni povas konsideri du grupojn de volapukidoj, tiujn kiuj rekte ricevis influon de strukturo de Volapuko, kiel Spokil, kaj aliajn kiuj ricevis nerektan ideologian influon de volapuka movado, kiel Novialo kaj eĉ Esperanto.

La "strukturaj" volapukidoj, ĝenerale estis kreitaj de solaj homoj kaj vere ne havis disvastiĝon. Idiom Neutral, male, estis kreita de eksmembroj de Kadem Volapuka mem, sed de Volapuko nur prenis la celon kaj kelkajn bazajn principojn.

Ĉu Esperanto estas Volapukido?[redakti | redakti fonton]

Esperanto certe ricevis influon de Volapuko (vidu artikolon Volapuko kaj Esperanto) kaj al ekstera publiko foje ŝajnis ke Esperanto estas posteulo de Volapuko, sed oni ne povas nomi Esperanton volapukido, ĉar Volapuko ne influis la strukturon de la lingvo aŭ ĝiaj bazaj ideoj.

Duboj kaj disputoj[redakti | redakti fonton]

Ĉar ĉiu klasifiko dependas de kriterioj, kiu povas ŝanĝi de aŭtoro al aŭtoro, pri volapukido ankaŭ estas nebula zono en kiu estas duboj kaj disputoj. Ekzemple Anti-Volapuko, kiun Biblioteko Butler klasifikas ne je 414.2 (Volapukidoj), sed je 411.3 (Universala gramatiko, aplikebla al ĉiu lingvo). Louis Couturat kaj Léopold Leau metis ĝin en la trian parton de Histoire de la langue universelle^[1], inter la aposterioraj projektoj. Ankaŭ Glot/Glott de Petraŝeviĉ povas esti aŭ ne Volapukido. Paulo Rónai^[2] pensas ĝin volapukidon, sed Sergeo Kuznecov^[3] priskribas la unuan version de ĝi (Glot, 1917) kiel kompromiso inter Esperanto kaj Reform-Neutral kaj la duan (Glott, 1918) kiel eĉ pli naturaleca ol Reform-Neutral. Bedaŭrinde oni scias malmulte pri ĝi. La sola facile atingebla priskribo de Glott fare de Nikolaj Juŝmanov (ru)^[4] konfirmas la impreson ke ĝi tute ne estas volapukido. Koncerne Neutrik, ĝia aŭtoro (vo) ja estis fervora volapukisto^[5] kaj samjare kun Neutrik eldonis por-volapukan folion^[6], sed almenaŭ Daniela Rossella^[7] metas lian sistemon inter la aposterioraj projektoj. Verŝajne, ŝi prenis tiun informon el la libro de Albani kaj Buonarroti^[8]^[9].

Ekzemploj de Volapukidoj[redakti | redakti fonton]

Jen kelkaj ekzemploj de volapukidoj

Balta[redakti | redakti fonton]

Balta estas volapukida internacia planlingvo proponita de franca aktuario Émile Dormoy (1829 − 1891), en 1887 kaj reprezentita en 1893. Balta estas variaĵo de Volapuko kun pli simpla gramatiko, sed pli apriora vortprovizo.

Nombroj (1-10): ba, be, bi, bo, bu, ja, je^{[noto 1]}, ji, jo, bas.

Balta = simpla (laŭvorte unuobla).

Ceteraj nombraj derivaĵoj:

Nombro	del = tago	mul = monato	sod = sezono	kol = koloro	len = lando
1	badel = dimanĉo	bamul = januaro	basod = printempo	bakol = violkolora	Lebalen = Eŭropo
2	bedel = lundo	bemul = februaro	besod = somero	bekol = indiga	Lebelen = Azio
3	bidel = mardo	bimul = marto	bisod = aŭtuno	bikol = blua	Lebilen = Afriko
4	bodel = merkredo	bomul = aprilo	bosod = vintro	bokol = verda	Lebolen = Ameriko
5	budel = ĵaŭdo	bumul = majo		bukol = flava	Lebulen = Oceanio
6	jadel = vendredo	jamul = junio		jakol = oranĝkolora
7	jedel = sabato	jemul = julio		jekol = ruĝa
8		jimul = aŭgusto
9		jomul = septembro
10		basmul = oktobro
11		basebamul = novembro
12		basebemul = decembro

Ekzempleto de vortfarado: vam = varmo, vame = varmigi, vami = varme.

Adjektivoj finiĝas per -a, adverboj per -i, prepozicioj per -o, konjunkcioj per -u. Infinitivo de verboj finiĝas per -e.

Adverboj	Prepozicioj	Konjunkcioj
	do, dao, deo = de
	o, ao, eo = al
		u = kaj
		du = aŭ
		abu = sed
ini = interne, ene	ino = en
sei = extere	seo = exter, el
		ku, kiu = ke
	fo = per, (fare) de	fu = ĉar, tial ke, pro tio ke
nefi = malgraŭe, malgraŭ tio	nefo = malgraŭ, spite	nefu = malgraŭ ke, kvankam, tamen
pi = pro tio, jen kial	po, plo = por, pro	pu = por ke
ki = kun tio	ko = kun
neki = sen tio	neko = sen	neku = sen (tio) ke, sen + inf
etimi = antaŭe, ĝisnune	etimo = antaŭ	etimu = antaŭ ol
atimi = nun, ĉi-momente	atimo = dum	atimu = dum, tiutempe kiam
itimi = poste	itimo = post	itimu = post kiam
numi = tre multe, abunde	numo = multe da
nenumi = malmulte	nenumo = malmulte da
ami = almenaŭ, minimume		amu = krom se
emi = malplej(e)	emo = malpli	emu = des malpli
imi = (sam)tiom	imo = laŭ, kongrue/akorde al/kun
omi = plu	omo = pli (ol)	omu = des pli ke
umi = plej(e), plejmulte

Specimeno[redakti | redakti fonton]

„ Siol,

Konsidu al asev siso lonedi telatad guda do tedadom ela, al akom^{[noto 2]}, neku el asev alal, plo sake o el nisiu el ivil lovesume plade, po kal ala, ino len ela, vins u ligs keas al ised, du do kas al ised lesams o el. Vins ala oj-astim vemi ino Flalen vala, u is ikan vede itimi yeg do ted veuta, su el ikan setene sel isa ino Tjuglen;

Al adan etimi el, u al at divoda ela. ”

„ Sinjoro,

Konsidere ke mi delonge konas la bonan reputacion de via firmao, mi <…>as^{[noto 2]}, eĉ ne estante konata de vi, por demandi vin ĉu vi volos akcepti lokadon, je mia konto en via lando, de vinoj kaj drinkaĵoj, kiujn mi ekspedos, aŭ de kiuj mi ekspedos specimenojn al vi. Miaj vinoj estas tre ŝatataj en la tuta Francujo, kaj estonte ili povos iĝi la objekto de komerco grava, se vi povos disvolvi ilian vendadon en Ĉinujo;

Mi dankas vin anticipe, kaj mi estas via sindona. ”

Bopal[redakti | redakti fonton]

Bopal estas volapukido proponita de M. Streiff de Maxstadt, sub plumnomo St. de Max en 1887. Ĝi emas forte al apriorismo kaj kelkaj aŭtoroj klasifikas ĝin kiel apriora lingvo.

Nombroj (1-10): en, de, te, fe, ve, ge, ce^{[noto 1]}, pe, ne, o.

Ekzempleto de vortfarado: gal = tero, galop = kontinento, galopar = terano.

Specimenoj[redakti | redakti fonton]

„ Godim binom el vaf del dunas mikedik. ”		„ Spiritismo estas la scienco de mediumaj faktoj. ”
— Revue spirite, v. 30, 1887

„ In nitlid’n e domi keripol el pèmi ke toinopen ogibol in dis’n les … ”

„ Enirante domon, vi povas saluti la personojn, kiujn vi renkontos ene dirante al ili … ”

Notoj[redakti | redakti fonton]

↑ ^1,0 ^1,1 prononcata kiel ŝe.
↑ ^2,0 ^2,1 Volapuke: kom = ĉeesto, köm = (al)veno. Dormoy forigis umlaŭtojn de lia lingvoprojekto, tial malfacilas diri kion akom signifas ĉi tie.

Referencoj[redakti | redakti fonton]

↑ (fr) Louis Couturat, Léopold Leau, Histoire de la langue universelle, Paris, Hachette,‎ 1903 (lire en ligne)
↑ (pt) Paulo Rónai, Babel & antibabel ou, O problema das línguas universais, São Paulo, Editôra Perspectiva,‎ 1970, 194 p.
↑ Sergej N. Kuznecov, « “Kosmoglot” – la unua interlingvistika societo en Ruslando », Język. Komunikacja. Informacja, vol. 14,‎ 2019, p. 155–177
↑ Nik. Jucmanov, « „glott“ de v. petracevitc », Kosmoglott,‎ 1922, p. 51–52
↑ Andreas Künzli, Universalaj Lingvoj en Svislando, La Chaux-de-Fonds,‎ 2006 (ISBN 2-9700425-2-5), “Walter / Gautier Henri (Slaheddine) Schuetz”, p. 1093–1094
↑ Ernest Drezen, Historio de la mondolingvo : Tri jarcentoj da serĉado, Leipzig, EKRELO,‎ 1931, “La universala lingvo Volapük”, p. 109
↑ Daniela Rossella, « Twas brillig, and the slithy toves: Translations at their Extreme », Języki Orientalne w Przekładzie, vol. 4,‎ 2013, p. 143–162
↑ (it) Paulo Albani, Berlinghiero Buonarroti, Aga Magéra Difúra : Dizionario delle lingue immaginarie, Bologna, Zanichelli,‎ 2011 (ISBN 978-88-08-05911-6)
↑ Neutrik (france). Idéopédia. Alirita 2020-10-16.

Listo de kelkaj Volapukidoj[redakti | redakti fonton]

Anti-Volapuko
Dil
Dilpok
Glott aŭ Glot (V. K. Petraŝeviĉ kun kunlaboro de Petro Stojan, 1910–1918)
Idiom Neutral
Universala lingvo (Menet)
Nal Bino
Neutrik (Walter Schuetz (vo) alinome Salah Eddine Kemal, 1931)
Nuvo-Volapük
Spelin
Talo (Hoessrich)
Veltparl
Universal-Latein (Möser) (P. Wilfried Möser, 1901; ne konfuzu kun Universal-Latein aŭ Neulatein de Edvardt Frandsen)

Bibliografio[redakti | redakti fonton]

Dormoy, Emile. Le Balta, langage international conventionnel. Tours: Impr. de E. Arrault, 1893, 194 pp. france

(sept–okt 2010) “Balta”, VOK NEUTRAL (Idiom Neutral) (PDF) (5), p. 4–6.

St. de Max, Le Bopal, langue universelle. Essai de langue universelle. Grammaire, texte et vocabulaire. Paris: Val et Baudry, 1887, 54 pp. france

Möser, Wilfried. Universal-Latein. Versuch einer theilweisen Übertragung der Grammatik des Volapük auf die lateinische Sprache. Innsbruck: Verl. des Benedictiner-Priorates, 1901, 80 S. germane

[prononco-10] 1,0 ^1,1 prononcata kiel ŝe.

[kom-11] 2,0 ^2,1 Volapuke: kom = ĉeesto, köm = (al)veno. Dormoy forigis umlaŭtojn de lia lingvoprojekto, tial malfacilas diri kion akom signifas ĉi tie.

[1] (fr) Louis Couturat, Léopold Leau, Histoire de la langue universelle, Paris, Hachette,‎ 1903 (lire en ligne)

[2] (pt) Paulo Rónai, Babel & antibabel ou, O problema das línguas universais, São Paulo, Editôra Perspectiva,‎ 1970, 194 p.

[3] Sergej N. Kuznecov, « “Kosmoglot” – la unua interlingvistika societo en Ruslando », Język. Komunikacja. Informacja, vol. 14,‎ 2019, p. 155–177

[4] Nik. Jucmanov, « „glott“ de v. petracevitc », Kosmoglott,‎ 1922, p. 51–52

[5] Andreas Künzli, Universalaj Lingvoj en Svislando, La Chaux-de-Fonds,‎ 2006 (ISBN 2-9700425-2-5), “Walter / Gautier Henri (Slaheddine) Schuetz”, p. 1093–1094

[6] Ernest Drezen, Historio de la mondolingvo : Tri jarcentoj da serĉado, Leipzig, EKRELO,‎ 1931, “La universala lingvo Volapük”, p. 109

[7] Daniela Rossella, « Twas brillig, and the slithy toves: Translations at their Extreme », Języki Orientalne w Przekładzie, vol. 4,‎ 2013, p. 143–162

[8] (it) Paulo Albani, Berlinghiero Buonarroti, Aga Magéra Difúra : Dizionario delle lingue immaginarie, Bologna, Zanichelli,‎ 2011 (ISBN 978-88-08-05911-6)

[9] Neutrik (france). Idéopédia. Alirita 2020-10-16.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[noto 1]

[noto 2]