Cigana lingvo

	Cigana lingvo
	Romani čhib
Parolata en	Inter ciganoj kaj sintioj
Parolantoj	46 000 000
Denaskaj parolantoj	4,8 milionoj
Skribo	latina alfabeto, cirila alfabeto, nagario
Lingvistika klasifiko
	Hindeŭropa; Hindarja cigana
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	kunoficiala en Šuto Orizari, Makedonio, kaj en 79 komunumoj de Rumanio inkluzive de Budeşti, regiona lingvo de Kosovo, minoritata lingvo en Svedio kaj Finnlando
Reguligita de	Nenio
Lingva statuso	3 sendube endanĝerigita
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-2	romaní
ISO 639-3	rom
SIL	RMY
Glottolog	roma1329
Angla nomo	Romani
Franca nomo	romani
	Vikipedio
	Vizitu vikipedion en la romna lingvo!
	v • d • r

Oni proponas alinomi la artikolon «Cigana lingvo» al «Romaa lingvo».
Atentu: la celpaĝo «Romaa lingvo» jam ekzistas. Nur administrantoj povas forigi ĝin, por ke alinomado eblu.

Se vi konsentas aŭ kontraŭas la proponon, bonvolu skribi viajn argumentojn sur la diskutan paĝon.

La cigana lingvo (ankaŭ nomata "romaa lingvo" laŭ la etno de romaoj^[1], subgrupo de la ciganoj) apartenas al la hindarjaj lingvoj de la hindeŭropa lingva familio. Ekzistas pluraj variantoj, ĉar ciganoj vivas diaspore tra la tuta mondo kaj akceptas multajn lokajn esprimojn.

Nomo de la lingvo[redakti | redakti fonton]

Laŭ la malsupre nomita libro "Kauderwelsch"^[2] ^[3] la denaskuloj nomas sian lingvon romanes aŭ romani ĉib [elp. rroma[n]i ʧhib/ɕib] kiu estas skribita en tre diversaj manieroj depende lingvoj; románi czib, románi čib, románi tschib, románi tschiwi, romani tšiw, romeni tšiv, romani tscheeb, rromani čhib, romani chib, rhomani chib, romani čhib, romaji šjib, romai şib aŭ romanyi shib^[4]. En lingvoj kun aliaj alfabetoj ĝi estas ankoraŭ alimaniere skribata.

Ortografio[redakti | redakti fonton]

La ĉi-sekve uzata ortografio baziĝas sur la libreto "Kauderwelsch", sed ne ekzistas unueca ortografio por la lingvo.

Litero	Similas al	Ekzemplo	Traduko	Rimarko
č	ĉ	čor	ŝtelisto
x	ĥ	xabé	manĝaĵo, nutraĵo
š	ŝ	šukár	bela	En kelkaj dialektoj ĝi povas estiĝi el čh, ekz. šib "lingvo" (el čhib)
ž	ĵ	žuvlí	virino
dž	ĝ	džilí	kanto	En kelkaj dialektoj ĝi povas ŝanĝiĝi al g, ekz. gilí. Sed ĝi ankaŭ povas estiĝi el g, ekz. dživ "greno" (el giv).

Gramatiko[redakti | redakti fonton]

Substantivo[redakti | redakti fonton]

La deklinaciado havas 8 kazojn kaj du genrojn (viran kaj inan). Ni rigardu ekzemple la substantivon raklo (knabo):

singularo:
nom.	rakl-o	knabo
vok.	rakl-eja!	knabo!
akuz.	rakl-es	knabon
dat.	rakl-es-ke	al knabo
lok.	rakl-es-te	ĉe knabo
abl.	rakl-es-tar	(direkte) de knabo
instr.	rakl-es-sa, rakl-e-ha	kun/per knabo
gen.	rakl-es-ko, rakl-es-kero	(havaĵo) de knabo

pluralo:
nom.	rakl-e	knaboj
vok.	rakl-ale!	knaboj!
akuz.	rakl-en	knabojn
dat.	rakl-en-ge	al knaboj
lok.	rakl-en-de	ĉe knaboj
abl.	rakl-en-dar	(direkte) de knaboj
instr.	rakl-en-ca	kun/per knaboj
gen.	rakl-en-go, rakl-en-gero	(havaĵo) de knaboj

Deklinaciataj estas ankaŭ la adjektivoj, pronomoj kaj numeraloj.

Verboj[redakti | redakti fonton]

Regulaj verboj uzas la saman radikon por prezenco kaj preterito, dum neregulaj verboj iom ŝanĝas ĝin. Prunteprenitaj verboj aldonas markigan silabon, kiu eĉ dependas de la dialekto.

Prezenco[redakti | redakti fonton]

La prezenco distingas tri specojn de konjugacio, nome a-grupo, e-grupo kaj prunteprenita grupo. Ĉar ne ekzistas infinitivo, kiel ekzemplo estas donita la tria persono el la verba singularo de prezenco.

La e-grupa konjugacio estu montrata per la verbo kerel.

Persono	Mallonga formo	Traduko	Longa formo	Traduko^L
(me)	ker-áv	mi faras	ker-áva	mi faros
(tu)	ker-és	vi faras	ker-éha	vi faros
(vo, ov, jov)	ker-él	li faras	ker-éla	li faros
(voj, oj, joj)	ker-él	ŝi faras	ker-éla	ŝi faros
(amé, amen)	ker-ás	ni faras	ker-áha	ni faros
(tumé, tumen)	ker-én	vi faras	ker-éna	vi faros
(von, on, jon)	ker-én	ili faras	ker-éna	ili faros

^L Lovara dialekto

ker!	vi faru!
ker-as!	ni faru!
ker-en!	vi faru!
ma ker!	ne faru!

La a-grupa konjugacio estu montrata per la verbo žal.

Persono	Mallonga formo	Traduko	Longa formo	Traduko^L
(me)	ž-av	mi iras	ž-áva	mi iros
(tu)	ž-as	vi iras	ž-áha	vi iros
(vo, ov, jov)	ž-al	li iras	ž-ála	li iros
(voj, oj, joj)	ž-al	ŝi iras	ž-ála	ŝi iros
(amé, amen)	ž-as	ni iras	ž-áha	ni iros
(tumé, tumen)	ž-an	vi iras	ž-ána	vi iros
(von, on, jon)	ž-an	ili iras	ž-ána	ili iros

Preterito[redakti | redakti fonton]

La preterito nur distingas inter propraj verboj kaj prunteprenitaj verboj. Krome dependas la preterito litero de la lasta radika konsonanto. Post -l-, -n-, -r- kaj -v- sekvas -d-, sed post -g-, -k-, -kh-, -m-, -s-, -čh- kaj -š- sekvas -l-.

Persono	Preterito de "kerél"	Traduko	Preterito de "pučhel"	Traduko
(me)	ker-d-ém	mi faris	pučh-l-ém	mi demandis
(tu)	ker-d-án	vi faris	pučh-l-án	mi demandis
(vo, ov, jov)	ker-d-ás	li faris	pučh-l-ás	li demandis
(voj, oj, joj)	ker-d-ás	ŝi faris	pučh-l-ás	ŝi demandis
(amé, amen)	ker-d-ám	ni faris	pučh-l-ám	ni demandis
(tumé, tumen)	ker-d-én	vi faris	pučh-l-én	vi demandis
(von, on, jon)	ker-d-é	ili faris	pučh-l-é	ili demandis

Vortotrezoro[redakti | redakti fonton]

La vortotrezoro konsistas el du partoj, nome vortoj, kiuj parencas al vortoj en aliaj hindiaj lingvoj, kaj vortoj el diversaj lingvoj, kies teritorioj estis tramigritaj de la ciganoj.

Jen ankoraŭ kelkaj ciganaj vortoj
Vorto	Senco	De kie
ha	jes
na	ne	Hindia
jekh	unu	Hindia
duj	du	Hindia
trin	tri	Hindia
štar	kvar	Hindia
panč	kvin	Hindia
šov	ses	Hindia
efta	sep	Greka
oxto [oĥto]	ok	Greka
enja	naŭ	Greka
deš	dek	Hindia
dad	patro	Persa
daj, dej	patrino	Persa
phral	frato	Hindia
phen	fratino	Hindia
čhavo	infano	Hindia
šukar	bela	Hindia
kaj	kie; ke	Hindia
the	kaj
abo	aŭ

Literaturo[redakti | redakti fonton]

(angla) Matras, Y., Language and the rise of a transnational Romani identity, 2013, RomIdent Working Papers 24.

(pola) Izabela Jaśkowiak, Paweł Lechowski, Rozmówki romskie. Romane wakeribena (Ciganaj konversacioj), Romskie Stowarzyszenie Oświatowe Harangos (Cigana Kleriga Asocio Harangos), Kraków 2008, p. 71

(pola) Baba Jaga. Jan Mirga, Baśnie (Fabloj), Obrazy (Fotoj), Małgorzata Mirga-Tas, Marta Kotlarska, Romskie Stowarzyszenie Oświatowe Harangos i Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Kraków 2010 ISBN 978-83-85988-97-7 Teksto en la pola kaj cigana.

(japana) Lingvopolitiko de malplimulto dise loĝanta en multaj ŝtatoj, Eld. Miura Nobutaka & Kasuya Keïsuke, 2000.

Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]

Marcel Couthiade ('Rromani'-skribo, lingvo kaj kulturo)
Ciganoj
Sintioj
Gadĵo
Ederlezi (kanto)
Finna-Cigana lingvo

Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]

Gelem, Gelen Arkivigite je 2008-05-09 per la retarkivo Wayback Machine: cigana himno

Referencoj[redakti | redakti fonton]

↑ Noto : Multaj nuntempe uzas la vorton "romaoj" (kaj ties diversajn nacilingvajn formojn) ankaŭ kiel sinonimon de la pli ĝenerala nomo "ciganoj". La Internacia Romaa Unio opinias, ke la diversaj nacilingvaj terminoj similaj al "ciganoj" estas pejorativaj, kaj uzas tial anstataŭe "romaoj", tiel inkluzivante ankaŭ sintiojn kaj kaleojn en la signifon de "romaoj".
↑ (germana) Kauderwelsch, Band 177, Romani Wort für Wort, ISBN 3-89416-356-9
↑ Noto pri lingva diskriminacio de romaoj en la libro (itala) Rom genti libere : "Romanès : un idiomo ignoto, un linguaggio volutamente artefatto, una lingua furbesca"
↑ (de) Marcel Courthiade, Wer hat Angst vor der Rroma?, p. 22, Academie.edu

Portalo pri Lingvo

Vikipedio en Cigana lingvo (Reta enciklopedio)

Bibliotekoj

[1] Noto : Multaj nuntempe uzas la vorton "romaoj" (kaj ties diversajn nacilingvajn formojn) ankaŭ kiel sinonimon de la pli ĝenerala nomo "ciganoj". La Internacia Romaa Unio opinias, ke la diversaj nacilingvaj terminoj similaj al "ciganoj" estas pejorativaj, kaj uzas tial anstataŭe "romaoj", tiel inkluzivante ankaŭ sintiojn kaj kaleojn en la signifon de "romaoj".

[2] (germana) Kauderwelsch, Band 177, Romani Wort für Wort, ISBN 3-89416-356-9

[3] Noto pri lingva diskriminacio de romaoj en la libro (itala) Rom genti libere : "Romanès : un idiomo ignoto, un linguaggio volutamente artefatto, una lingua furbesca"

[4] (de) Marcel Courthiade, Wer hat Angst vor der Rroma?, p. 22, Academie.edu

[1]

[2]

[3]

[4]