David Vogel (verkisto)
| David Vogel | ||
|---|---|---|
| ||
| Persona informo | ||
| Naskiĝo | 15-an de majo 1891 en Sataniv | |
| Morto | 10-an de marto 1944 (52-jaraĝa) en Aŭŝvico | |
| Lingvoj | jido • hebrea vd | |
| Ŝtataneco | Aŭstrio  vd
| |
| Profesio | ||
| Okupo | verkisto poeto vd
| |
| vd | Fonto: Vikidatumoj | |
David VOGEL (hebree דוד פוגל; la 15a de majo 1891, en Sataniv, Podolia, Rusa Imperio – 1944, en koncentrejo Aŭŝvico) estis hebrelingva poeto, prozisto-romanisto kaj taglibristo.
La kolektoj de liaj poemoj, liaj noveloj kaj la romano "Geedza Vivo" gajnis al li reputacion tra la jaroj kiel unu el la ĉefaj hebreaj verkistoj kaj poetoj de la dua kvarono de la 20-a jarcento.
Vivo
[redakti | redakti fonton]Li kreskis en tradicia juda familio. En la 1910-aj jaroj li vivis en Vilno, poste en Vieno, kie dum la unua mondmilito li estis arestita kiel subjekto de malamika lando. Meze de la 1920-aj jaroj li translokiĝis al Parizo, en 1929 al Tel-Avivo, en 1930 al Berlino kaj denove al Parizo, kie kun la eksplodo de la Dua Mondmilito li estis arestita de la francoj, nun kiel aŭstra civitano, kaj poste de la Germanoj kiel judo.
Verkado
[redakti | redakti fonton]La verko de David Vogel formiĝis sub la influo de la situacio kaj literaturaj influoj de Mezeŭropo en la 1910-aj - 1930-aj jaroj estas eĥoj kun la poezio de Hofmannsthal kaj Rilke, la prozo de Schnitzler, Kafka, Bruno Schulz; En la lastaj jaroj, intereso pri lia heredaĵo kreskis en Israelo kaj Eŭropo.
Vogel verkis ekspresionismajn poemojn, plurajn novelojn, la romanon "Viena Romano" kaj alian romanon kiu estis malkovrita nur en 2010. Lia unua poemaro estis publikigita en 1923. Tamen, lia verkaro estis nur rekonita post lia morto. La (re)malkovro de Vogel estis iniciatita fare de la israela poeto Natan Zach en la mez-1950-aj jaroj. Hodiaŭ, David Vogel estas priskribita fare de la Instituto por la Tradukado de Hebrea Literaturo kiel granda noviganto de hebrea literaturo kaj grava centreŭropa verkisto. En januaro 2012, la israela ĉiutaga Haaretz montris literaturan sensacion. En 2010, la literaturisto Lilach Netanel malkovris antaŭe tute nekonatan romanon de la aŭtoro (ĉ. 75 000 vortoj).
La verko estas publikigota unuafoje en februaro 2012 en la originala hebrea sub la titolo “Vienna Romano”, konvene ambigua nomo, ĉar “romano” en la hebrea rilatas ne nur al la proza formo, sed ankaŭ al iu amrilato. La preparado de la eldonaĵo estis kaŝita de Lilach Netanel kaj kelkaj personoj kiujn ŝi konsultis dum deĉifrado de la manuskripto ĝis 2012, kiu nun estas kritikita de aliaj kiuj studas la verkon de Vogel delonge. Kiam Vogel skribis aŭ kompletigis la romanon estas kontestata inter literaturaj akademiuloj.
La libro rakontas amtriangulon en kiu la protagonisto komencas rilaton kun sia loĝejprovizanto kaj poste ankaŭ kun ŝia 16-jara filino baldaŭ post sia alveno al Vieno. (Tiu situacio similas al amtriangulo notita en la taglibro de la aŭtoro, kiun li mem spertis en Vieno). La verko enhavas ankaŭ multajn detalojn pri la tiama loka sceno en Vieno, de kafejoj ĝis jidaj restoracioj, kiuj, laŭ Netanel, montru, ke la aŭtoro komprenis la etoson en Vieno en la 1920-aj jaroj[1].
Recenzoj
[redakti | redakti fonton]La kritikisto Yael S. Feldman citas Vogel kiel ekzemplo en kiu dulingvismo influis modernan hebrean poezion.
Literaturesploristo Dan Miron priskribis la poemojn de Vogel publikigitajn post la Unumondo-Milito : "Liaj poemoj tuj elstaris pro sia originaleco, sia matureco, sia unika stilformado kaj ĉefe pro sia novigado; tio estas, sia intenca distanco de la reguloj de Bialika poetiko, kio dominis poezion antaŭ la milito.". La forto de la ekspresionisma poezio de Vogel kuŝas en ĝia redukto, ĝia pureco kaj ĝiaj malklaraj, maltrankvilaj kaj potencaj bildoj. Sur lia poezia paletro estas unuopaj kaj simplaj koloroj: nigra, blanka, oranĝa, flava, nokto, silento, silento, ŝranko, vestoŝranko, rivero, hundo kaj similaj. La poezia strukturo ankaŭ estas simpla: kelkaj strofoj de tri aŭ kvar linioj, ne rimitaj. Vogel kombinas tiun ĉi intence limigitan elekton en surpriza kaj foje eĉ ŝoka maniero, ĝuste ĉar la kombinaĵoj estas tiel nomataj fermitaj. En la malgaja kanto de malespero "Opositoj estas rompitaj" li skribas:
- En la mallumo mi klakos miajn fingrojn
- unu post alia al la ŝranko,
- kaj ĉirkaŭ li nigra rondo
- lasta kanto de mia morto -
Ne estas logiko en la ago kaj ĝi ne havas celon. Fingroj plaŭditaj sur la ĉerkon estas nenio alia ol forta esprimo de absoluta malespero, por la lasta poemo de la tempo de la poeto. Tiaj enigmaj bildoj estas ĝeneralaj en Vogel. En la kanto "Kun hundoj miaj vundoj" li skribas:
- metante glavojn en tason,
- Sub ĝi estas neniu.
- Blanka lulilo
- Vi estos svingita de via forto
- En ĝi mortis infano
- Ĉiuj mil jaroj
- Virino venas el la lando Gerza
- Oni petas en la fenestro
- kaj tiel plu -
Kaj en la kanto "Tra la Arbaroj":
- Ne estis paŝo sur la monto
- Ni renkontiĝos denove post momento
- Du rajdistoj
- Kaj ili turnas sin, ne estas diro
- Homo laŭ sia maniero.
- Rapida obtuza nokto
- Du nigraj ĉevaloj.
La poeto ne celas rakonti historion. Li ne havas historion por rakonti. Li provas transdoni senton de senpoveco, malsinhelpemo, perdo kaj doloro, kiu ne havas signifon, kaj la malklarigitaj, silentaj bildoj preteriras ajnan priskribon de eventoj kaj en sia minaca enigmeco elvokas ĉi tiun senton rekte. Tiu ĉi ekspresionisma poezio lia memorigas en la rimedoj kiujn ĝi uzas kaj la sento kiun ĝi transdonas al la leganto de la poezio de la aŭstra poeto Georg Trakel.
Verkaro
[redakti | redakti fonton]- Lifnei Ha-Sha`ar Ha-Afel ("Antaŭ la Malhelaj Pordegoj", 1923, poezio, 70 poemoj).
- Be-Beyt Ha-Marpe (“En la sanatorio”, 1928, rakonto).
- Hayei Nesuyim ("Geedza vivo", 1929, romano).
- Nochah Ha-Yam ("Kun Vido de la Maro", 1932, rakonto).
- Geedza Vivo (1929)
- Viena Romano (ĉ. 1937)
Postmortaj eldonoj
[redakti | redakti fonton]- Kol Ha-Shirim (Kolektitaj Poemoj, 1966).
- Le-ever ha-Dmamah (78 poemoj), Tel Aviv (1983)