Diarkio
Diarkio (ankaŭ Duobla potenco aŭ Duumviraro ; antikve-greke διαρχία de δι- "du" + ἄρχων "reganto"; foje la termino biarkio ankaŭ estas uzata) estas formo de regado. Ĝi ekzistas kiam institucio aŭ organizaĵo havas du egalajn gvidantojn, kiuj, kiel egaluloj, ofte alprenas malsamajn, sed komplementajn, respondecajn areojn depende de siaj fortoj kaj kunteksto. Duobla potenco estas la interplektado de du interligitaj, interdependaj, sed ankaŭ institucie konfliktaj potencoj.
Diarkio estas formo de registaro, en kiu du regantoj regas, gvidas kaj regas socion en egalaj potencoj. Sparto, Romio, la Inkaa imperio kaj Kartago ĉiuj estis diarkioj. La registaroj de Andoro kaj San-Marino estas ekzemploj de nuntempaj diarkioj.
La regentoj estas nomataj "diarko" en la singularo, kontraste al ununura regento "monarko".
Historiaj diarkioj
[redakti | redakti fonton]Kiam la romiaj imperiestroj Diokleciano kaj Maksimiano (Herkulio) dividis la imperian potencon, la imperio fariĝis diarkio. Simile, la mitologiaj svedaj junaj reĝoj Erik kaj Alrik kaj Yngve kaj Alf same kiel la mitologiaj lombardaj reĝfratoj Ibor kaj Aio.
Historio, aparte, konas la jenajn kazojn de diarkio:
- Spartaj reĝoj el la Eŭripontida kaj Agiada dinastioj (vidu Reĝoj de Sparto).
- konsuloj en antikva Romo (vidu Konsuloj de Antikva Romo).
- Svedaj reĝoj kaj konungoj: Björn la 2-a kaj Anund la 2-a, Eriko la 6-a kaj Olaf la 2-a, Halsten kaj Inge la 1-a, Filipo kaj Inge la 2-a.
- Princoj Vytėnis kaj Gediminas, Algirdas (pli poste Jagiello) kaj Keistutis en la Granda Duklando de Litovio.
- Caroj Ivano la 5-a Alekseeviĉ kaj Petro la 1-a Aleksejeviĉ (Romanovoj) en Rusio.
- Reĝo Vilhelmo la 3-a de Orange kaj Reĝino Maria la 2-a de Anglio kaj Skotlando.
- Duobla regosistemo en Tibeto, Butano, Sikimo kaj Ladako. (cho-sid-nyi, d:Q3509321)
- Duobla potenco en Aŭstrio-Hungario (1867-1918) (vidu Decembran Konstitucion).
- Duobla potenco en Rusio en 1917 (portempa politika situacio post la Februara Revolucio en kiu du potencoj konkuris pri legitimeco: la Petrograda Soveto kaj la Rusa Provizora Registaro)
- Diarkio en Brita Hindio (1919–1935) (vidu reformoj Montagu–Chelmsford).
- Kunprezidanto de Bolivio, Rene Barrientos Ortuño (dum lia unua prezidanteco, kune kun Alfredo Ovando Candia)
Modernaj diarkioj
[redakti | redakti fonton]Hodiaŭ, diarkio estas eneca en la ŝtata sistemo de la jenaj ŝtatoj:
- Nikaragvo, kie la ŝtatestroj estas du kunprezidantoj (aktuale ekde 2025, Daniel Ortega kaj Rosario Murillo, edziĝinta paro).
- San-Marino, kie la ŝtatestroj estas du regantaj kapitanoj (vidu Politika strukturo de San-Marino)
- Andoro, kie la kunprincoj estas la Prezidanto de Francio kaj la Episkopo de Urgell
- Duobla regadosistemo en Butano (cho-sid-nyi)
- Konsociacia (Konsentodemokratio, d:Q1414948) regosistemo en Nord-Irlando, laŭ la Interkonsento de Sankta Vendredo la du ĉefaj partioj regas komune.
- Absoluta Diarkio en Svazilando (duonkonstitucia monarkio, d:Q43675451) estas diarkio en tio, ke la vira reĝo (ngwenyama) regas komune kun sia patrino, la reĝinpatrino (ndlovukati).
Aliaj
[redakti | redakti fonton]Dualismaj teogonioj, kiel ekzemple Markionismo aŭ certaj formoj de Paŭlikianismo, kiuj asertas, ke ekzistas bona dio kaj malbona dio, ankaŭ estis nomitaj "diarkioj".