Diplomatiaj rilatoj
Diplomatiaj rilatoj estas formalaj interŝtataj aŭ internaciaj ligoj establitaj per interkonsentoj, kiuj ebligas kunlaboron, komunikadon kaj negocadon inter landoj aŭ entoj. [1] Tiuj rilatoj ofte implikas la starigon de ambasadejoj, konsulejoj aŭ aliaj diplomatiaj misioj, kaj estas regulitaj per internacia juro, precipe la Viena Konvencio pri Diplomatiaj Rilatoj de 1961.[2] Diplomatiaj rilatoj celas antaŭenigi pacon, komercon, kulturajn interŝanĝojn kaj solvi konfliktojn, kvankam ili povas esti interrompitaj pro politikaj aŭ militaj disputoj.[1] La nombro de landoj kun diplomatiaj rilatoj kreskis signife ekde la 20-a jarcento, kun proksimume 190 ŝtatoj nuntempe engaĝitaj en tiaj rilatoj tra la mondo.[3]
La ekzisto (same kiel la establado, renovigo) de diplomatiaj rilatoj ĉiam indikas, ke la partioj agnoskas unu la alian kiel ĝenerale ne-malamikajn subjektojn de internacia juro; Ĝi ankaŭ atestas pri la reciproka rekono de la legitimeco de la aŭtoritato, kiu regas ĉiun el la subjektoj kaj reprezentas ĝin en la internacia areno. En iuj kazoj, kiel ekzemple la ĈPR kaj la Respubliko Ĉinio ĉe Tajvano, establi diplomatiajn rilatojn kun unu registaro malebligas establi ilin kun la alia, ĉar ambaŭ reĝimoj konsideras sin la sola legitima aŭtoritato tra la tuta teritorio de ununura lando. Samtempe, la ĉeesto de reala kontrolo de iu registaro super la teritorio de ĝia ŝtato ne estas necesa kondiĉo: ekzistas konataj kazoj, kiam diplomatiaj rilatoj estis establitaj kun registaroj en ekzilo.
Superrigardo
[redakti | redakti fonton]Diplomatiaj rilatoj estas esencaj por internacia kunlaboro, ebligante ŝtatojn negoci traktatojn, solvi disputojn kaj kunordigi politikojn pri tutmondaj aferoj kiel klimata ŝanĝiĝo aŭ sekureco.[1] Ili baziĝas sur reciproka rekono de suvereneco kaj ofte estas formaligitaj per diplomatia rekono, kiu povas esti kontestata en kazoj de disputitaj teritorioj aŭ registaroj.[4] Diplomatiaj misioj, kiel ambasadejoj, funkcias kiel kanaloj por komunikado kaj reprezentado, dum konsulejoj helpas civitanojn eksterlande.[2] Diplomatiaj rilatoj povas varii en intenseco, de formalaj aliancoj ĝis minimumaj kontaktoj, kaj povas esti influitaj de historiaj, kulturaj aŭ ekonomiaj faktoroj.[4] Rompoj en diplomatiaj rilatoj ofte signalas gravajn konfliktojn, kvankam neformala komunikado povas daŭri per neŭtralaj landoj aŭ internaciaj organizaĵoj.[1]
Historiaj kaj nuntempaj ekzemploj
[redakti | redakti fonton]En Antikveco
[redakti | redakti fonton]En antikvaj tempoj, diplomatiaj rilatoj estis establitaj per traktatoj, senditoj kaj interŝanĝoj de donacoj, ofte por certigi pacon, komercon aŭ militan subtenon. Tiuj rilatoj estis malpli formalaj ol modernaj diplomatiaj strukturoj, sed ili metis la bazon por internaciaj interagoj. [5]
Kelkaj famkonataj ekzemploj inkluzivas:
- Amarna-Diplomatiaj Korespondadoj (14-a jarcento a.K.): La Amarna-leteroj, trovitaj en Egiptio, dokumentas diplomatiajn interŝanĝojn inter la faraonoj de la Nova Regno (ekz. Aĥnaton) kaj regantoj de Babilonio, Asirio kaj Hitita Imperio. Tiuj leteroj traktis geedziĝajn aliancojn, donacojn kaj pacajn interkonsentojn.
- Paco de Kallias (449 a.K.): Interkonsento inter Antikva Grekio (gvidata de Ateno) kaj la Persa Imperio, kiu finis la Grek-Persajn Militojn. Kvankam disputata, ĝi establis pacon kaj komercajn rilatojn, limigante persan influon en Egeo.
- Traktato inter Romo kaj Kartago (509 a.K.): La unua konata traktato inter Antikva Romo kaj Kartago, laŭ historiisto Polibio, reguligis komercajn rajtojn kaj marlimojn en la Okcidenta Mediteraneo, starigante fruan formon de diplomatiaj rilatoj. [6]
Historiaj ekzemploj
[redakti | redakti fonton]- Britio kaj Usono (1783): Post la Usona Sendependeca Milito, diplomatiaj rilatoj inter Britio kaj la nove sendependa Usono estis establitaj per la Pariza Traktato (1783), subskribita la 3-an de septembro 1783. Tio markis la unuan internacian rekonon de Usono kiel suverena ŝtato, kvankam rilatoj restis streĉaj ĝis la 19-a jarcento.[3]
- Francio kaj Rusio (1892): La Franc-Rusa Alianco, formaligita la 17-an de aŭgusto 1892, establis diplomatiajn kaj militajn rilatojn inter Francio kaj la Rusia Imperio por kontraŭpezi la influon de la Germana Imperio. Tiu alianco estis kerna antaŭ la Unua Mondmilito.[4]
- Ĉinio kaj Japanio (1871): Diplomatiaj rilatoj inter Ĉinio (dinastio Qing) kaj Japanio estis establitaj per la Traktato de Amikeco la 13-an de septembro 1871, kvankam tiuj rilatoj poste plimalboniĝis pro koloniaj konfliktoj kaj la Unua Ĉin-Japana Milito (1894–1895).[7]
Nuntempaj ekzemploj
[redakti | redakti fonton]- Usono kaj Kubo (2015): Diplomatiaj rilatoj inter Usono kaj Kubo estis restarigitaj la 20-an de julio 2015 post rompo en 1961 pro la Maljuna Milito. Tiu procezo, iniciatita sub prezidanto Barack Obama, inkluzivis la remalfermon de ambasadejoj en Havano kaj Vaŝingtono, kvankam tensioj daŭras pro politikaj diferencoj.[3]
- Israelo kaj Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj (2020): La Abraham-Akordoj, subskribitaj la 15-an de septembro 2020, establis diplomatiajn rilatojn inter Israelo kaj la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, markante historian paŝon al normaligo en la Mezoriento. La akordoj antaŭenigis komercon kaj kunlaboron, kvankam ili estis kritikataj de kelkaj arabaj ŝtatoj.[2]
- Nord-Koreio kaj Vjetnamio (1950): Diplomatiaj rilatoj inter Nord-Koreio kaj Vjetnamio estis establitaj la 31-an de januaro 1950 kaj restas aktivaj, kvankam limigitaj pro la izoliteco de Nord-Koreio. Tiuj rilatoj baziĝas sur komuna socialisma ideologio kaj historia subteno dum la Vjetnama Milito.[8]
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- diplomatio
- diplomato
- Viena Konvencio pri Konsulaj Rilatoj
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Diplomatic Relations. Wikipedia. Arkivita el la originalo je la 1-an de aŭgusto 2024. Alirita la 9-an de majo 2025 .
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Vienna Convention on Diplomatic Relations. United Nations. Arkivita el la originalo je la 1-an de januaro 2023. Alirita la 9-an de majo 2025 .
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Countries & Areas. U.S. Department of State. Arkivita el la originalo je la 1-an de aŭgusto 2024. Alirita la 9-an de majo 2025 .
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Diplomacy. Encyclopædia Britannica. Arkivita el la originalo je la 1-an de aŭgusto 2024. Alirita la 9-an de majo 2025 .
- ↑ Diplomacy in the Ancient Near East. Metropolitan Museum of Art. Arkivita el la originalo je la 1-an de aŭgusto 2024. Alirita la 9-an de majo 2025 .
- ↑ Roman Diplomacy. World History Encyclopedia. Arkivita el la originalo je la 1-an de aŭgusto 2024. Alirita la 9-an de majo 2025 .
- ↑ History of Japan-China Relations. Ministry of Foreign Affairs of Japan. Arkivita el la originalo je la 1-an de aŭgusto 2024. Alirita la 9-an de majo 2025 .
- ↑ North Korea-Vietnam Relations. NK News. Arkivita el la originalo je la 1-an de januaro 2023. Alirita la 9-an de majo 2025 .