Faŝismo

Redakti ligilojn
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Dosiero:Benito Mussolini Duce.jpg
Benito Mussolini kun faŝisma uniformo.
Mussolini kaj la Quadrumviri (kvaropo) dum la Marŝo al Romo en 1922: el maldekstro dekstren: Michele Bianchi, Emilio De Bono, Italo Balbo kaj Cesare Maria De Vecchi.
Adolf Hitler (dekstre) kaj Benito Mussolini (maldekstre) en Berlino, 1937. Ties politiko rezultis en la mortoj de ĉirkaŭ 11 milionoj da civiluloj.[1]
Flago de la Nacia Faŝisma Partio, montrante fasces, unua simbolo de itala Faŝismo.
Membroj de la organizo Piccole Italiane (italianinetoj), nome organizo por junulinoj ene de la Nacia Faŝisma Partio en Italio.
José Antonio Primo de Rivera, fondinto de la faŝismeca partio Hispana Falango.
Faŝistoj en Brazilo.
Faŝistoj en Grekio en 2012.

Faŝismo, en la strikta signifo de la vorto, estas politika ideologio lanĉita de Benito Mussolini kaj reganta en Italio dum la jaroj 1922-1943. Nome formo de radikala, aŭtoritarisma naciismo kiu iele hegemoniis en la komenco de la 20a jarcento en Eŭropo. Influita de Nacisindikatismo, faŝismo originiĝis en Italio dum la Unua Mondmilito, kombinante plej tipe dekstrajn sintenojn kun izolaj elementoj de politika maldekstro, male al liberalismo, marksismo, kaj eĉ al tradicia konservatismo.

Ofte, sed ne tute precize aŭ ĝuste, ĝi estas uzata vastasence ankaŭ pri alilandaj ideologioj pli-malpli similaj, ekzemple la germana naziismo kaj la hispana falangismo. Cetere, la termino ne malofte estas uzata kiel ĝenerale mallaŭda vorto por iu ajn ideologio kontraŭa al tiu de la parolanto.

Kelkaj celoj

Faŝistoj serĉis unuigi sian nacion tra totalisma ŝtato kiu antaŭenigis la amasmobilizadon de la nacia komunumo[2][3] kaj estis karakterizitaj per havo de avangarda partio kiu iniciatis revolucieman politikan movadon planantan reorganizi la nacion laŭ principoj de faŝisma ideologio.[4] Faŝismaj movadoj kunhavis iajn komunajn trajtojn, inkluzive de la admiro de la ŝtato, devoteco al forta gvidanto, kaj emfazon de ultranaciismo kaj militismo. Faŝismo rigardas politikan perforton, militon, kaj imperiismon kiel rimedon por realigi nacian rejunigon[2][5][6][7] kaj asertas ke pli fortaj nacioj havas la rajton vastigi sian teritorion delokigante pli malfortajn naciojn.[8]

Faŝisma ideologio konstante alvokas la superecon de la ŝtato. Gvidantoj kiel ekzemple Benito Mussolini en Italio kaj Adolf Hitler en Germanio enkarnigis la ŝtaton kaj postulis nediskuteblan potencon. Faŝismo pruntis teoriojn kaj terminologion de socialismo sed anstataŭigis la fokuson de socialismo sur klaskonflikto kun fokuso sur konflikto inter nacioj kaj rasoj.[9] Faŝistoj rekomendas miksan ekonomion, kun la ĉefcelo de atingado de aŭtarkio por certigi nacian aŭtarkion kaj sendependecon tra protektismaj kaj intervenismaj ekonomiaj politikoj.[10]

Post la Dua Mondmilito, malmultaj partioj malkaŝe priskribis sin kiel faŝistoj, kaj la esprimo estas kutime uzita pejorative fare de politikaj kontraŭuloj. La esprimoj neofaŝistaj aŭ post-faŝismaj estas foje uzitaj pli formale por priskribi partiojn de la ekstrema dekstro kun ideologiaj similecoj al, aŭ radikoj en, 20-a-jarcentaj faŝismaj movadoj.

Kelkaj karakteroj

Laŭ Umberto Eco faŝismo ne estis monolita ideologio, sed kunmetaĵo de diversaj politikaj kaj filozofiaj ideoj, svarmejo da kontraŭdiroj. La senkohera bildo estis ekzemplo de senklapeco politika kaj ideologia. Faŝismo estis filozofie senskeleta, sed emocie ĝi estis firme ligita al kelkaj prototipoj, pro tio, oni povas paroli pri "portugala faŝismo", "brazila faŝismo", "japana faŝismo" ktp., ĉar en preskaŭ ĉiuj landoj, oni trovas tiajn prototipojn, kiuj ne bezonas ekzakte filozofie esti similaj.

Ankoraŭ laŭ Eco, la termino "faŝismo" adaptiĝas al ĉio, ĉar eblas forpreni de faŝisma reĝimo unu aŭ pli da ecoj, kaj oni ĉiam povos rekoni ĝian faŝismecon. Forprenu imperiismon el faŝismo, kaj oni havos Francisco Franco, aŭ Salazar; forprenu koloniismon, kaj vi havos balkanan faŝismon. Aldonu al itala faŝismo ian radikalan kontraŭkapitalismon (kion neniam faris Mussolini) kaj vi havos Ezra Pound. Aldonu kulton de kelta mitologio kaj Gralan mistikismon (aferoj tute foraj de oficiala faŝismo) kaj vi havos unu el la plej respektitaj guruoj pri faŝismo, nome Julius Evola.

La faŝismon karakterizas interalie koncentrigo de la potenco en la manon de unu persono aŭ grupo de malmultaj personoj, realigado de la interesoj de socia malplimulto, ĉefe forigo de homaj/civitanaj rajtoj kaj demokratiaj leĝoj, naciisma propagando inklude de glorado de pasinteco pli malpli imperia, enscenigo de "heroaj agoj" kaj "brilaj sukcesoj" por glorumi la eksterordinarajn kapablojn de la reganto(j), tendenco al kontrolado de ĉiuj terenoj de la socio flanke de la reganto(j), kiu(j) siaflanke mem ne plu estas influebla(j)/kontrolebla(j) de la socio, eĉ ne de tiuj, kiuj iam iniciatis aŭ subtenis la instalon de la reganto(j). Faŝismo proponiĝas kiel problemsolvilo en krizaj evolufazoj de postfeŭdaj socioj, baraĵo por malhelpi komunisman revolucion kaj gardi la plejparton de la jamaj sociaj strukturoj, tradicioj, kaj privilegioj, sed samtempe kiel ia "revolucio" kiu zorgos pri la popolo, kaj povas ofte gajni konsenton de vastaj partoj de klasoj aŭ grupoj, kiuj sentas sin malavantaĝumitaj.

Parolo de Igor Stravinski resumas la rolon de faŝismo (en la dua pli larĝa senco) dum la intermilita epoko: Nun ni estas devigataj elekti inter la povo de kaskedo (t. e. simbolas la laboristojn, do komunismon) kaj de kasko (de militistoj); kaj bone konsiderante mi preferas la kaskon.

Post la morto de Mussolini, malmultaj volas nomi sin faŝistoj, kvankam diversaj elementoj de faŝismaj ideologioj postvivas en la novdekstrismo.

Pozicio en la politika spektro

Faŝismo estas ofte priskribita kiel ekstremdekstra [11][12] kvankam kelkaj verkistoj trovis loki faŝismon sur konvencia maldekstra-dekstra politika spektro malfacile. [13][14][15][16][17]

Faŝismo estis influita de ambaŭ flankoj kaj maldekstre kaj dekstre, el konservativa kaj kontraŭ-konservativa, nacia kaj supernacia, racia kaj kontraŭ-racia.[15] Kelkaj historiistoj rigardis faŝismon kiel revolucian centristan doktrinon, kiel doktrinon kiu miksas filozofiojn de la maldekstro kaj de la dekstro, aŭ kiel ambaŭ.[16][17] Faŝismo estis fondita dum la Unua Mondmilito fare de italaj naciaj sindikatistoj kiuj kombinis maldekstremajn kaj dekstrulajn politikajn vidojn.

Faŝismo laŭ certaj akademiuloj estas dekstrularo pro sia socia konservativismo kaj aŭtoritatemaj rimedoj de kontraŭbatalado de egalrajteco. [40] [41] Roderick Stackelberg lokas faŝismon - inkluzive de Naziismo, kiun li diras estas "radikala variaĵo de faŝismo" - dekstraflanke, klarigante ke "ju pli persono opinias absolutan egalecon inter ĉiuj homoj por esti dezirinda kondiĉo, des pli malproksima forlasita li aŭ ŝi estos sur la ideologia spektro. Ju pli persono konsideras malegalecon esti neevitebla aŭ eĉ dezirinda, des pli malproksima dekstren li aŭ ŝi estos."

Itala Faŝismo gravitis al la rekte en la fruaj 1920-aj jaroj. [43] [44] Grava elemento de faŝismo kiu estis rigardita kiel kiel klare ekstremdekstra estas sia celo por antaŭenigi la rajton de postulitaj supraj homoj por domini forigante socion de postulitaj malsupraj elementoj.

Historio

Jarcentfina epoko kaj la fuzio de Maŭrasismo kun Sorelanismo (1880-1914)

La ideologiaj radikoj de faŝismo estis spuritaj reen al la 1880-aj jaroj, kaj aparte al la jarcentfina temo de tiu tempo.[18][19] La temo estis bazita sur ribelo kontraŭ materiismo, raciismo, pozitivismo, burĝa socio kaj demokratio. [20] La jarcentfina generacio apogis sentemon, malraciemon, subjektivecon kaj vitalismon.[21] La jarcentfina pensmaniero vidis civilizon kiel en krizo kiu postulis masivan kaj totalan solvon.[20] La jarcentfina intelektularo konsideris la individuon kiel nur unu parto de la pli granda kolektiveco, kiu ne devus esti rigardita kiel atomigita nombra sumo de individuoj.[20] Ili kondamnis la raciisman individuismon de la liberala socio kaj la dissolvon de sociaj ligiloj en burĝa socio.[20]

Bibliografio

Vidu ankaŭ

Notoj

  1. ↑ [1]
  2. ↑ 2,0 2,1 Grčić, Joseph. Ethics and Political Theory (Lanham, Maryland: University of America, Inc, 2000) p. 120
  3. ↑ Blamires, Cyprian, World Fascism: a Historical Encyclopedia, Volume 1 (Santa Barbara, California: ABC-CLIO, Inc., 2006) p. 140–141, 670.
  4. ↑ Eatwell, Roger, Fascism: a History (Allen Lane, 1996) p. 215.
  5. ↑ Griffin, Roger and Matthew Feldman, eds., Fascism: Fascism and Culture (London and New York: Routledge, 2004) p. 185.
  6. ↑ Stanley G. Payne. A History of Fascism, 1914–1945. p. 106.
  7. ↑ Jackson J. Spielvogel. Western Civilization. Wadsworth, Cengage Learning, 2012. p. 935.
  8. ↑ Cyprian P. Blamires. World Fascism: A Historical Encyclopedia, Volume 2. Santa Barbara, California, USA: ABC-CLIO, 2006. p. 331.
  9. ↑ Griffin, Roger. The Nature of Fascism (New York: St. Martins Press, 1991) pp. 222–223.
  10. ↑ Blamires, Cyprian, World Fascism: a Historical Encyclopedia, Volume 1 (Santa Barbara, California: ABC-CLIO, Inc., 2006) p. 188–189.
  11. ↑ Eatwell, Roger: "A Spectral-Syncretic Approach to Fascism", The Fascism Reader, Routledge, 2003, p 79. Books.Google.com
  12. ↑ Fascism. Oxford English Dictionary. Oxford Dictionaries Online. Alirita 18 May 2011.
  13. ↑ Turner, Stephen P., Käsler, Dirk: Sociology Responds to Fascism, Routledge. 2004, p. 222
  14. ↑ Horst, Junginger, The Study of Religion Under the Impact of Fascism vol. 117 of Numen Book Series (BRILL, 2008) p. 273.
  15. ↑ 15,0 15,1 Griffin, Roger: "The Palingenetic Core of Fascism", Che cos'è il fascismo? Interpretazioni e prospettive di ricerche, Ideazione editrice, Rome, 2003 AH.Brookes.ac.uk
  16. ↑ 16,0 16,1 Stackelberg, Roderick Hitler's Germany, Routeledge, 1999, pp. 3–5.
  17. ↑ 17,0 17,1 Eatwell, Roger: "A 'Spectral-Syncretic Approach to Fascism', The Fascism Reader, Routledge, 2003 pp. 71–80 [2]
  18. ↑ Sternhell, Zeev, "Crisis of Fin-de-siècle Thought" in Griffin, Roger, ed., International Fascism: Theories, Causes and the New Consensus (London and New York, 1998) p. 169.
  19. ↑ Stanley G. Payne. A history of fascism, 1914–1945. Digital printing edition. Oxon, England, UK: Routledge, 1995, 2005. pp. 23–24.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Sternhell, Zeev, "Crisis of Fin-de-siècle Thought" in Griffin, Roger, ed., International Fascism: Theories, Causes and the New Consensus (London and New York, 1998) p. 170.
  21. ↑ Stanley G. Payne. A history of fascism, 1914–1945. Digital printing edition. Oxon, England, UK: Routledge, 1995, 2005. p. 24.

Eksteraj ligiloj


Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Faŝismo&oldid=5654460"