Gołdap
| Gołdap | |||
|
| |||
| Blazono | |||
.jpg) | |||
| |||
| Genitivo de la nomo | Gołdapi | ||
| Provinco | Varmio-Mazurio | ||
| Distrikto | Distrikto Gołdapski | ||
| Komunumo | Komunumo Gołdap | ||
| Speco de komunumo | Urbo-kampa | ||
| Urborajtoj | 1573 | ||
| Koordinatoj | 54° 19′ N, 22° 19′ O (mapo)54.31611111111122.309444444444Koordinatoj: 54° 19′ N, 22° 19′ O (mapo) | ||
| Areo | 17,2 km² | ||
| Loĝantaro | 15600 (en 2007) | ||
| Loĝdenso | 802,5 loĝ./km² | ||
| Poŝtkodo | 19-500 | ||
| Telefona antaŭkodo | 87 | ||
| Aŭtokodo | NGO | ||
| TERYT | 6283718034 | ||
| Estro | Marek Aleksander Miros | ||
| Titolo de estro | Urbestro | ||
| Adreso de estraro | pl. Zwycięstwa 14 | ||
| Poŝtkodo de estraro | 19-500 | ||
| Telefono de estraro | +48 87-615-60-00 | ||
| Fakso de estraro | +48 87-615-08-00 | ||
| Poŝto de estraro | sekretariat@goldap.pl | ||
| Ĝemelaj urboj |  Grekio: Ano Syros  Israelo: Givat Ŝmuel Rusio: Gusev  Germanio: Stade  Litovio: Šakiai
| ||
| Komunuma retejo | http://www.goldap.pl/ | ||
Gołdap estas urbo en Varmio-Mazurio en Pollando. Ĝi apartenas al samnoma komunumo kaj estas la administra centro de samnoma distrikto Gołdap. Ĝis la jaro 1945 la urbo estis parto de Orienta Prusio kaj apartenis al Germanio: La urba nomo ĝis tiam estis Goldap. La nomo ne rilatas al la germana vorto "Gold" (oro), sed origine la setlejo estis loĝata de la balta popoloj praprusoj kaj en la praprusa lingvo nomiĝis Geldape ("vala rivero", komparu litove "gelda", kuvo kaj "upė", rivero).
Enhavo
Historio[redakti | redakti fonton]
.png)
La prehistorio de la ĉirkaŭaĵo de Gołdap[redakti | redakti fonton]
La nomo de la urbo Gołdap (Goldap) devenas de la praprusa lingvo. Vorto „galdo” signifas valo, kaj „ape” signifas rivero, sume signifas: rivero fluanta en valo. Antaŭ la apero de la urbo, en tiu lando loĝis gento nomata jatvingoj (germane: Jatwinger) kaj germanaj kavaliroj de la Teŭtona Ordeno nomis ilin sudovoj (german: Sudauer). Krome la praprusoj vivis tie galindoj (germane: Galinder) – la balta gento, kaj natangoj (germane: Natangen) – la praprusa gentoj. Jam en la 2a jc p.K. pri sudovoj menciis aleksandria geografo Klaŭdo Ptolemeo (100 p.K.-168 p.K.). Dum la unua jarmilo de nia erao, povas esti ke jatvingoj, kiel aliancano ĝermanaj gotoj kaj valandoj, ili kune bataladis kun Roma Imperio. Tamen ĝis hodiaŭ oni science ne pruvis la tezon. Jatvingoj estis la formortinta en la 14a jc la balta gento, la proksimaj parencoj de praprusoj kaj litovoj. De temp kaj tempo oni nomis ilin la praprusoj. Komence ili loĝis sur la terenoj kiuj nun grandparte estas sur la terenoj de nord-orienta Pollando.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la ĉirkaŭaĵo de Gołdap en la Mezepoko[redakti | redakti fonton]
W średniowieczu Jaćwingowie nie tworzyli organizacji państwowych. Utrzymywali się z hodowli, myślistwa, rybołówstwa oraz zbieractwa. Wokół były nieprzebyte puszcze i liczne jeziora. Brak państwa był jednym z głównych powodów, dla których plemiona bałtyjskie szybko zostały podbite. Polska i ruska ekspansja na te ziemie rozpoczęła się już w X i XI wieku (vidu la mapon de Pollando dum Boleslao la 1-a, nomata "la Brava"). Całkowicie wyniszczyły Jaćwingów wojna i klęska głodu z 1279 roku. Okoliczne ziemie opanował aż do 1525 roku Zakon Krzyżacki (vidu la mapon de la ekspansio de Teŭtona Ordeno). Pod koniec XIII wieku resztki ludu Jaćwingów zostały przesiedlone na Półwysep Sambijski przez Krzyżaków. Opuszczone ziemie porasta las. Ponowne osadnictwo w okolicach dzisiejszej Gołdapi rozpoczyna się dopiero z początkiem XVI wieku.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Gołdap de la 16a jc ĝis la 18a jc[redakti | redakti fonton]
La urbo Gołdap estis fondita laŭ deido de prusia princo Albreĥto el la hohencolerna dinastio (li estis feŭdo de pola reĝo) en la jaro 1565, por fortigi tiun parton de la Orinta Prusio. Przywilej miejski miejscowość otrzymała pięć lat później. Gołdap zyskała wówczas herb, a jego mieszkańcy prawo do organizowania czterech jarmarków rocznie. Początkowo mieszkańcami byli głównie Litwini i Polacy, lecz z czasem zaczęła tu dominować ludność pochodzenia niemieckiego. W XVII wieku miasto miało zdecydowanie rolniczy charakter, a podstawowym źródłem utrzymania ludności była uprawa roli i hodowla bydła. Gołdap wielokrotnie nawiedzały kataklizmy. Pierwszym z nich był pożar w 1623 roku, który zniszczył wszystkie budynki, poza ratuszem. Kolejna klęska nastąpiła dwa lata później. Epidemia dżumy doprowadziła wówczas niemal do całkowitego wyludnienia miasta. Na początku XVIII wieku rozwój gospodarczy miasta hamowały przemarsze wojsk rosyjskich.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Gołdap de la 19a jc ĝis la 20a jc[redakti | redakti fonton]
Dum la 19a jc en Gołdap kvartiris (restadis) la franca armeo de Napoleono Bonaparte. Post la Napoleonaj Militoj (1803-1815) miasto cieszyło się względnym spokojem przez około sto lat. Utworzono powiat gołdapski, który zamieszkiwała wtedy ludność niemiecka, litewska i polska. Wiek XIX niestety również nie był wolny od klęsk. W latach 1831-1832 wybuchła epidemia cholery, a w 1834 roku pożar zniszczył 266 budynków. En la jaro 1871 la urbo estien la Germana Imperiestra Regno kaj poste Tria Regno. Nastąpiło ożywienie gospodarcze. Wybudowano drogi, kanały i linie kolejowe, w tym kolej z Królewca do Ełku, co dało Gołdapi status poważnego węzła kolejowego. W powiecie działały warsztaty rzemieślnicze, a także browar, młyn parowy, huta szkła i dwie fabryki papieru. Podczas II wojny światowej Gołdap stała się bazą wypadową niemieckich wojsk przeciwko Polsce. Miasto zostało zdobyte przez Rosjan 22 stycznia 1945 roku. Po wojnie szybko zaczęło się odbudowywać. Powstały nowe firmy i szkoły. Od 1980 roku działa jako uzdrowisko.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio:
Grzegorz Białuński (1999): Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, OBN im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.
Marian Biskup, Gerard Labuda (1986): Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
EndreBojtár https://www.google.ru/search?hl=pl&tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Endre+Bojt%C3%A1r%22 (1999): Foreword to the Past. A Cultural History of the Baltic People, Central European University Press, Budapest.
Aleksander Gieysztor (1958): Studia historica w 35-lecie pracy naukowej Henryka Łowmiańskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Łucja Okulicz-Kozaryn (1983): Życie codzienne Prusów i Jaćwięgów w wiekach średnich (IX-XIII wiek), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Piotr z Dusburga (2005): Kronika ziemi pruskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Jan Powierski (2004): Prussica. Artykuły wybrane z lat 1965-1995, Muzeum Zamkowe w Malborku, Malbork.
Rozalia Przybytek (1993): Hydronymia Europaea. Sonderbände 1, Ortsnamen baltischer Herkunft im südlichen Teil Ostpreußens, Steiner, Stuttgart.
Jerzy Sikorski, Stanisław Szostakowski, Jerzy Minakowski (1981): Dzieje Warmii i Mazur w zarysie. Od pradziejów do 1870 roku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski (1881): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom 2, nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, Warszawa.
Dieter Zeigert (2011):Verschwundene Gleise. Die „Kaiserbahn“ Goldap-Szittkehmen, Kreisgemeinschaft Goldap, Stade.
La urba lago 
La urba lago, vidata de la norda (nun rusia) flanko 
Gołdap, la parko kaj urbocentro
.jpg)
