Ivan Mažuranić
| Ivan Mažuranić | |||||
|---|---|---|---|---|---|
.jpg)
| |||||
| Persona informo | |||||
| Naskiĝo | 11-an de aŭgusto 1814 en Novi Vinodolski | ||||
| Morto | 4-an de aŭgusto 1890 (75-jaraĝa) en Zagrebo | ||||
| Tombo | Mirogoj  vd
| ||||
| Lingvoj | kroata • hungara vd | ||||
| Ŝtataneco | Hungario Aŭstra imperio Cislajtio vd
| ||||
| Alma mater | Zagreba universitato vd
| ||||
| Partio | People's Party (en)  vd
| ||||
Subskribo 
| |||||
| Familio | |||||
| Gefratoj | Antun Mažuranić (en) kaj Matija Mažuranić (en) vd
| ||||
| Infanoj | Vladimir Mažuranić (en) vd
| ||||
| Parencoj | Ivana Brlić-Mažuranić (nepino) vd
| ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | poeto verkisto tradukisto advokato politikisto lingvisto vd
| ||||
| Laborkampo | Poezio, kroata lingvo, traduko, juro, politiko kaj national culture (en) vd
| ||||
| Verkado | |||||
| Verkoj | La Morto de Smail-Aga Ĉengijiĉ ❦ Deutsch-ilirisches Wörterbuch/Njemačko-ilirski slovar ❦ Hervati Madjarom vd | ||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
Ivan MAZURANIĈ [ ˈiʋan maˈʒuranitɕ ] (n. la 11-an de aŭgusto 1814 en Novi Vinodolski - m. la 4-an de aŭgusto 1890 en Zagrebo) estis verkisto kaj politikisto. Li estas unu el la plej gravaj figuroj de la kroata nacia movado (Ilirismo, Q680821) en la 19-a jarcento.
Vivo
[redakti | redakti fonton]
En 1840, Mažuranić malfermis sian propran advokatfirmaon en Karlovac. En 1841 li doktoriĝis ĉe la Jura Fakultato en Pest kaj baldaŭ poste edziĝis kun Aleksandra, fratino de la poeto Dimitrije Demeter. En la sama jaro, Mažuranić rezignis sian oficon kaj transprenis la postenon de kuratoro de la malriĉuloj en Karlovac, kiun li tenis ĝis 1849. En 1842 li publikigis german-kroatan vortaron kune kun Jakov Užarević, kaj en 1844 lia suplemento (14-a kaj 15-a kantoj) al la fama epopeo Osman de Ivan Gundulić estis publikigita.
Per sia verko *Hervati Magjarom* ("La kroatoj al la hungaroj"), Ivan Mažuranić faris sian politikan deklaron printempe de la revolucia jaro 1848. En ĝi, li formulis la politikan linion de la naciemaj kroatoj: lingvan kaj kulturan egalecon kiel kondiĉon por restado en la hungara ŝtato, konservadon kaj vastigon de la aŭtonomeco de Kroatio-Slavonio. Mažuranić estis elektita al la Kroata Parlamento, kie li redaktis la plej gravajn rezoluciojn, kiuj celis redifini la pozicion de Kroatio ene de la Habsburga Monarkio el kroata perspektivo. En junio 1848 li estis nomumita de ban Josip Jelačić al la nove fondita Banala Konsilio. Kiel vic-ĝenerala prokuroro en Kroatio-Slavonio ekde 1850 kaj kiel ĝenerala prokuroro de la lando ekde 1854, Mažuranić ludis ŝlosilan rolon en la modernigo de la kroata juĝistaro. De 1858 ĝis 1872 li estis prezidanto de la kultura societo Matica Ilirska [1] .
En 1860, Mažuranić estis nomumita al la nove kreita Kroata-Slavana Dikasterio en Vieno. Tiu aŭtoritato, kiu estis promociita al Kortega Kancelario la sekvan jaron, estis kreita dum la nova imperia politiko, kiu komenciĝis per la Oktobra Diplomo de 1860 kaj anstataŭigis la malsukcesan centralizistan nov-absolutismon. Ivan Mažuranić fariĝis kroato-slavona kortega kanceliero kaj estis membro de la Dieto elektita en 1861. Li estis unu el la kroataj politikistoj, kiuj volis atingi altan gradon de aŭtonomio por sia patrujo per proksima kunlaboro kun la viena registaro kaj partopreno en la Plifortigita Imperia Konsilio kaj malakceptis reintegriĝon en la hungaran ŝtaton. Kune kun Juraj Haulik kaj Ivan Kukuljević-Sakcinski, Mažuranić estis unu el la gvidantoj de la Sendependa Nacia Partio (kroate: Samostalna Narodna Stranka ), fondita en 1863. Tamen, lia partio perdis la elektojn en 1865, dum la subtenantoj de la integriĝo de Kroatio kun Hungario venkis. Tial, Mažuranić demisiis kiel Kortega Kanceliero [2].
En 1867 Mažuranić revenis al politika vivo. Li estis parto de la delegacio kiu negocis la Hungara-Kroatan Kompromison en Budapeŝto. Elektita prezidanto de la Sabor en 1872, Francisko Jozefo la 1-a nomumis lin ban de Kroatio kaj Slavonio unu jaron poste laŭ propono de la hungara registaro. Li estis la unua kaj sola ne-nobelo nomumita al ĉi tiu ofico. Kiel registarestro, Mažuranić klopodis atingi kiel eble plej multe da aŭtonomio por sia lando ene de la kadro de la Kompromiso. Li sukcese efektivigis reformojn en la administrado kaj la lerneja sistemo. Dum lia oficperiodo, la kroata lingvo estis establita kiel la sola oficiala lingvo. Kiel malpermeso, Mažuranić ĝuis la fidon de la hungara registaro same kiel de la viena kortego, ĉar li kontraŭstaris la ekstreme naciisman opozicion ene de la dekstra partio. En 1880, Mažuranić demisiis rilate al malkonsentoj pri la dissolvo de la Armea Limo. Tio estis la fino de lia politika kariero, kvankam li estis reelektita al la Sabor en 1886. Ĝis sia morto en 1890, Mažuranić dediĉis sin ekskluzive al siaj literaturaj agadoj.
La portreto de Mažuranić estas prezentita sur la 100 kroataj kunao-monbiletoj de 1993 kaj 2002.
Verkaro
[redakti | redakti fonton]- Njemačko-ilirski slovar (Germana -Ilira Vortaro, 1842).
- Smrt Smail-age Čengića (La morto de Smail Aga Čengić, epopeo 1846),
- Hervati Magjarom (La Kroatoj al la Hungaroj, 1848).
- Ivan Mažuranić: Sabrana djela. 4 volumoj, red. v. Ivo Frangeš kaj Milorad Živančević. Zagrebo 1979. (Kompletaj verkoj)
- Izabrani politički spisi. (Elektitaj politikaj skribaĵoj), Dragutin Pavličević. Zagreb 1999.
- Multnombraj poemoj kaj prozaj tekstoj en diversaj revuoj kaj antologioj, poste reeldonitaj en diversaj kolektoj, ekz.
- Pjesme (Poemoj), Vladimir Mažuranić. Zagreb 1895.
En Esperanto aperis
[redakti | redakti fonton]- La Morto de Smail-Aga Ĉengijiĉ - Heroa Eposo Kroata, trad. Mavro Ŝpicer, eld. La Suda Stelo, Slavonski Brod, 1933, 76 p.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ (2014) “Život i djelo Ivana Mažuranića”, Kolo (3).
- ↑ Dimitrija Demeter – pjesnik i vatreni ilirac – 1811. (la 20-an de julio 2022).