Jaro
Jaro estas la termino por tempo-periodo, kies longeco baziĝas sur la daŭro de unu orbito de la Tero ĉirkaŭ la Suno.
Kvankam astroscienco uzas plurajn specojn de jaro, la kalendara jaro uzata por la Gregoria kalendaro baziĝas sur la tropika jaro kaj longas je 365,2425 tagoj. La frakcio de tago traktiĝas per superjaroj, kiu aldonas unu tagon fine de februaro ĉiuan kvaran jaron. Tamen, la gregoria jaro malakordos kun la tropika jaro je la longeco de unu tago post ĉirkaŭ 8.000 jaroj.
Estas dek du monatoj en la gregoria jaro.
La periodoj de la orbito de aliaj planedoj ankaŭ nomiĝas jaroj.
Specoj de jaro
Por mezuri grandajn tempo-intervalojn homoj de antikvaj epokoj uzis tempo-periodon rilatan al la turniĝo de la Tero ĉirkaŭ la Suno. La tempo dum kiu la Suno, kiam observata de la Tero, faras kompletan vojturnon en la ĉiela sfero de iu fiksita stelo kaj revenas al la sama stelo nomiĝas stela jaro. Tiu jaro egalas al 365.25636 teraj diurnoj.
Jam antikvaj astronomoj rimarkis, ke sezonoj surtere (nome printempo, somero, aŭtuno kaj vintro) dependas de la Suna deklinacio kaj pozicio de la Suno rilate al la punkto de printempa ekvinokso. La ciklo de la sezonoj finiĝas kiam la Suno revenas al la punkto de la printempa ekvinokso. Se tiu punkto ĉiam restus en la sama pozicio kompare kun steloj, tiam la sezonŝanĝoj okazus ĝuste dum la stela jaro. Tamen tio ne ĝustas. Gravas ankaŭ la aksa dekliniĝo de la Tero.
Antikva greka astronomo Hiparĥo en la 2-a jarcento a.K.. rimarkis, ke pro la precesio la punkto de la printempa ekvinokso malrapide moviĝas laŭ la ekliptiko al la Suno. Sekve la Suno "renkontas" tiun punkton ĉiujare iom pli frue (tiel ke dum preskaŭ 26 000 jaroj ĝi trairas ĉiujn zodiakajn konstelaciojn ). Tempoperiodo inter du sinsekvaj sunaj trapasoj tra la punkto de printempa ekvinokso nomiĝas tropika jaro. La tropika jaro daŭras 365.24220 terajn diurnojn, t.e. ĝi estas pli kurta je 20 minutoj kompare kun la stela jaro. Kiam oni parolas pri la jaro en ĉiutaga vivo ni kutime parolas pri tropika jaro.
Aliaj ĉiujaraj periodoj
Fiska jaro
Fiska jaro, financa jaro, impostojaro aŭ kalkula jaro estas 12-monata periodo uzita por kalkulado de ĉiujaraj financaj deklaroj en entreprenoj kaj aliaj organizoj. En multaj jurisdikcioj, regularoj koncerne kontadon postulas tiajn raportojn foje post dek du monatoj, sed ne postulas ke la dek du monatoj konsistigas nepre kalendaran jaron.
Ekzemple, en Kanado kaj Barato la fiskojaro ekas de la 1-a de aprilo; en Britio ĝi ekas de la 1-a de aprilo por celoj de kompania impostado kaj registaraj financaj deklaroj, sed de la 6a de aprilo por celoj de persona impostado kaj pago de ŝtataj enspezoj; en Aŭstralio ĝi ekas de la 1-a de julio; dum en Usono la fiskojaro de la federacia registaro ekas de la 1-a de oktobro.
Lernojaro
Lernojaro aŭ akademia jaro estas la ĉiujara periodo dum kiu studento partoprenas en lernejo. La akademia jaro povas esti dividita en semestroj, aŭ trimestroj aŭ kvaronoj. La lerneja jaro en multaj landoj komenciĝas en aŭgusto aŭ septembro kaj finiĝas en majo, junio aŭ julio. En Israelo la akademia jaro komenciĝas ĉirkaŭ oktobro aŭ novembro, akordigita kun la dua monato de la Hebrea Kalendaro.
Kelkaj lernejoj en la UR kaj Usono dividas la akademian jaron en tri proksimume egal-longajn tempojn (nomitajn "trimestroj" aŭ "kvaronoj" en Usono), malglate koincidante kun aŭtuno, vintro, kaj printempo. Ĉe kelkaj lokoj, mallongigita somera sesio, foje pripensita kiel parto de la regula akademia jaro kaj konsista en Norda Hemisfero plej ofte de monatoj julio kaj aŭgusto, estas sekvita fare de studentoj laŭ libervola elektobazo. Aliaj lernejoj dividas la jaron en du ĉefajn semestrojn, unua (tipe aŭgusto ĝis decembro) kaj dua semestro (januaro ĝis majo). Ĉiu el tiuj ĉefaj semestroj povas esti disfendita en duono per mezsemestraj ekzamenoj, kaj ĉiu el la duonoj estas referita kiel "kvarono" (aŭ "esprimo" en kelkaj landoj). Povas ankaŭ ekzisti libervola somersesio kaj/aŭ mallonga januara sesio.
Iuj aliaj lernejoj, inkluzive de kelkaj en Usono, havas kvar markitajn periodojn. Kelkaj lernejoj en Usono, kiaj ekzmeple la Boston Latin School, povas dividi la jaron en kvin aŭ pli da markantaj periodoj. Kelkaj asertas en defendo de tio ke ekzistas eble pozitiva korelacio inter raporta frekvenco kaj akademia atingo. En hispanaj mezlernejoj la lernojaro dividiĝas plej ofte en tri malsimilaj trimestroj.
Ekzistas tipe 180 tagoj da instruado ĉiun jaron en lernejoj en Usono, ekskludante semajnfinojn kaj paŭzojn, dum 190 tagoj por lernantoj en ŝtataj lernejoj en Britio, Nov-Zelando kaj Kanado.
En Barato la akademia jaro normale komenciĝas de 1-a de junio kaj finiĝas la 31-an de majo. Kvankam lernejoj komencas fermiĝi ĉirkaŭ meza marto, la fakta akademia fino estas la 31-a de majo kaj en Nepalo ĝi komencas de la 15-an de julio. En Hispanio la lernojaro komencas meze de spetembro kaj finas komence de septembro, kaj plej ofte la somera sezono estas por superi la nesukcesajn fakojn (komence de sptembro). Iam, meze de la 1970-aj jaroj, estis klopodoj por kongrui la komencon de la lernojaro kun la komenco de la kalendara jaro, nome komence de januaro, kaj eĉ komencis unu lernojaro januare, post tri pliaj monatoj feriaj: tamen tiu projekto estis nuligita.[1]
Lernejoj kaj universitatoj en Aŭstralio tipe havas akademiajn jarojn kiuj malglate akordigas kun la kalendara jaro (t.e. komencante en februaro aŭ marto kaj finiĝante en oktobro ĝis decembro), ĉar la Suda Hemisfero travivas someron de decembro ĝis februaro.
Astronomiaj jaroj
Julia jaro
La julia jaro, kiel uzite en astronomio kaj aliaj sciencoj, estas tempounuo difinita kiel ekzakte 365.25 tagoj. Tio estas la normala signifo de la unuo "jaro" (simbolo a de la latina annus) uzita en diversaj sciencaj kuntekstoj. La julia jarcento da 36525 tagoj kaj la julia jarmilo de 365250 tagoj estas uzitaj en astronomiaj kalkuloj. Principe, esprimi tempintervalon en juliaj jaroj estas maniero ĝuste precizigi kiom multaj tagoj (ne kiom multaj "realaj" jaroj), por longaj tempintervaloj kie deklarante ke la nombro da tagoj estus malakurata kaj neintuicia. Laŭ konvencio, la julia jaro estas uzita en la komputado de la distanco kovrita per lumjaro.
Sideraj, tropikaj, kaj anomalistaj jaroj
Ĉiu el tiuj tri jarnomoj povas esti loze nomita "astronomia jaro".
La sidera jaro estas la tempo prenita de la Tero por kompletigi unu cirkuladon de sia orbito, kiel mezurite kontraŭ fiksa referenca kadro (kiel ekzemple la fiksaj steloj, latina sidera, singulara sidus). Ĝia meza tempodaŭro estas 365. 256363 004 averaĝaj sunaj tagoj (365 d 6 h 9 min. 9.76 s) (ĉe la epoko J2000.0 = januaro 1, 2000, 12:00:00 Tt).[2]
Hodiaŭ la tropika jaro estas difinita kiel la tempodaŭro por la ekliptika longitudo de la suno por pliiĝi je 360 gradoj.[3] Ĉar la ekliptika longitudo de la Suno estas mezurita kun respekto al la ekvinokso, la tropika jaro konsistas el kompleta ciklo de la sezonoj; pro la biologia kaj sociekonomia graveco de la sezonoj, la tropika jaro estas la bazo de la plej multaj kalendaroj. La moderna difino de averaĝa tropika jaro devias de la fakta tempo inter trairejoj de ekz. la norda ekvinokso pro pluraj kialoj klarigitaj malsupre. Pro la aksa precesio de la Tero, tiu jaro estas proksimume 20 minutojn pli mallonga ol la sidera jaro. La averaĝa tropika jaro estas ĉirkaŭ 365 tagoj, 5 horoj, 48 minutoj, 45 sekundojn[4](= 365.24219 tagoj).
La anomalista jaro estas la tempo prenita de la Tero por kompletigi unu cirkuladon kun respekto al siaj apsidoj. La orbito de la Tero estas elipsa; la finpunktoj, nomitaj apsidoj, estas la perihelio, kie la Tero estas plej proksima al la suno (3a de januaro en 2011), kaj la afelio, kie la Tero estas ekstrema de la suno (4a de julio en 2011). La anomalista jaro estas kutime difinita kiel la tempo inter perihelio-trairoj. Ĝia meza tempodaŭro estas 365. 259636 tagoj (365 d 6 h 13 min. 52.6 s) (ĉe la epoko J2011.0).
Se la Tero moviĝus en ideala Kepler-orbito, t.e. perfekta elipso kun la suno interkonsentita ĉe unu fokuso, ĉiu speco de jaro ĉiam havus la saman tempodaŭron, kaj la sideraj kaj anomalistaj jaroj estus egalaj. Pro perturboj de la gravito de aliaj planedoj, la decidpropono de la Tero varias iomete, igante la siderajn kaj tropikajn jarojn varii en longo je proksimume 25 minutoj. Ambaŭ estas trafitaj laŭ la sama maniero, tiel ke la sidera jaro estas konstante 20 minutojn pli longa ol la tropika jaro, kondiĉe ke ili estas mezuritaj laŭ la sama maniero.
Ĉiuj tagoj de la jaro 2024
Vidu ankaŭ
Proverbo
Ekzistas pluraj proverboj pri jaro en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili[5]:
„ Li zorgas pri ĝi kiel pri neĝo pasintjara. ” „ Kion jaroj ne donis, ofte minuto alportas. ” „ Lavu tutan jaron, negro ne blankiĝos. ”
Referencoj
- ↑ Dum la ministrotempo de Villar Palasí.
- ↑ International Earth Rotation and Reference System Service. (2010).IERS EOP PC Useful constants.
- ↑ Richards, E. G. (2013). Calendars. In S. E. Urban & P. K. Seidelmann (Eds.), Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac (3rd ed.). Mill Valley, CA: University Science Books. p. 586.
- ↑ (2009) Astronomical Almanac for the Year 2011. Washington and Taunton: U.S. Government Printing Office and the U.K. Hydrographic Office.
- ↑ Lernu
Literaturo
- Fraser, Julius Thomas (1987). Time, the Familiar Stranger (illustrated ed.). Amherst: University of Massachusetts Press. ISBN 0-87023-576-1. OCLC 15790499.
- Whitrow, Gerald James (2003). What is Time?. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-860781-4. OCLC 265440481.
- Astronomical Applications Dept. of United States Naval Observatory. (2009). Multiyear Interactive Computer Almanac (ver. 2.2). Richmond VA: Willman-Bell.
- Blackburn, B. & Holford-Strevens, L. (2003, korektita represo de 1999). The Oxford companion to the year. Oxford University Press.
- Borkowski, K. M. The tropical year and the solar calendar. (1991). Journal of the Royal Astronomical Society of Canada, 85(3), 121–130.
- Bureau International des Poids et Mesures. (2006). The International System of Units. author.
- Butrica, A. J. (1996) NASA SP-4218: To See the Unseen - A History of Planetary Radar Astronomy. NASA.
- Dershowitz, N. & Reingold, E.M. (2008). Calendrical Calculations (3a eld.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-70238-6
- Dobrzycki, J (1983). Astronomical aspects of the calendar reform. En G. V. Coyne, M. A. Hoskin, & O. Pedersen (Eld.). Gregorian reform of the calendar. Vatican Observatory.
- International Earth Rotation Service (2010, 28a Januaro). Bulletin A 23(4). aŭtoro.
- Jet Propulsion Laboratory. (2005). DSN: History. aŭtoro.
- Laskar, J. (1986). Secular terms of the classical planetary theories using the results of general theory. Astronomy and Astrophysics, 157, 59–70. ISSN 0004-6361.
- Dennis McCarthy & Seidelmann, P. K. (2009). Time from Earth rotation to atomic physics. Weinhein: Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA.
- Meeus, J. & Savoie, D. (1992). The history of the tropical year. Journal of the British Astronomical Association, 102(1), 40–42.
- Morrison, L. V. & Stephenson, F. R. (2004). Historical values of the Earth's clock error ΔT and the calculation of eclipses. Journal for the History of Astronomy Vol. 35, Part 3, No. 120, p. 327–336
- Newcomb, S. (1898). Tables of the four inner planets (Vol. 6) in Astronomical papers prepared for the use of the American ephemeris and nautical almanac (2a eld.). Washington: Bureau of Equipment, Navy Dept.
- North, J. D. (1983). The Western calendar - "Intolerabilis, horribilis, et derisibilis"; four centuries of discontent. In G. V. Coyne, M. A. Hoskin, & O. Pedersen (Eds.). Gregorian reform of the calendar. Vatican Observatory.
- Seidelmann, P. K. (Ed.). (1992). Explanatory supplement to the Astronomical almanac. Sausalito, CA: University Science Books. ISBN 0-935702-68-7
- tropic. (1992). American Heritage Dictionary, 3a eld. Boston: Houghton-Mifflin.
