Kirilico

Kirilico
Tipo	Alfabeto
Uzata por lingvoj	Slavono, malnovbulgara, malnovserba, malnovrusa, rumana (ĝis 1860)
Inventita de	s-ta Cirilo (?)
Epoko	de ĉ. 940
Deveno	Fenica skribo; → Greka alfabeto; → parte el la Hebrea alfabeto; → Kirilico
Idaj sistemoj	la Cirilaj alfabetoj nacilingvaj
Parencaj sistemoj	Latina alfabeto; Kopta skribo; Hebrea alfabeto
Unikoda intervalo	U+0410–U+0414, U+0404, U+0416; U+0405, U+0417, U+0418, U+0406; U+041A–U+0422, U+0478; U+0423–U+0425, U+0460–U+047F; U+A656;
ISO 15924	Cyrs
	v • d • r

Kirilico estas la ĉefa kaj la unua slavona alfabeto, konsistanta el 46 literoj, tradicie (kaj eble, malĝuste) atribuata al s-ta Cirilo (Konstanteno la Filozofo, m. 869-02-14 en Romo). Kirilico divenas el la greka alfabeto, al kiu estis aldonitaj literoj al neekzistantaj en la greka lingvo sonoj. El kirilico devenas la naciaj skriboj (la Cirilaj alfabetoj) de la ortodoksaj slavoj (ĝis 1860, ankaŭ de la rumanoj). La modernaj alfabetoj cirilaj diferencas de la originala kirilico per multaj aldonoj kaj kaj de kelkaj aliaj popoloj. La modernaj alfabetoj cirilaj diferencas de la originala kirilico per multaj aldonoj. Oficiale Kirilico unue enuziĝis en la Unua Bulgara Regno.

Azbuka preĝo de Konstanteno el Preslavo

Kirilico plu estas uzata en la tekstoj de la ortodoksa kulto, historiaj kaj filologiaj; la nuna formo de la literoj Cirilaj estas ŝuldata al la reformo de Petro la Granda (1708), kiu enkondukis t.n. «civilan tiparon» (ruse «гражданский шрифт, гражданка»), kaj tian formon ili normale havas en la unikodaj tiparoj:

Kirilico en la civila fasono
А	Б	В	Г	Д	Е	Ж	Ѕ	З	И	І	К	Л	М	Н	О	П	Ҁ	Р	С	Т	Ѹ
Ф	Х	Ѡ	Ц	Ч	Ш	Щ	Ъ	Ꙑ	Ь	Ѣ	Ꙗ	Ѥ	Ю	Ѧ	Ѫ	Ѩ	Ѭ	Ѯ	Ѱ	Ѳ	Ѵ

Tamen la tradicia fasono (uzata en la slavonaj eldonoj) estas jena:

Tradicia tiparo kirilica

Literoj kirilicaj
Litero (tipare)	Nomo (kirilice)	Nomo (transskribita)	Nomo (eo)	Nomo (IFA)	Latin- literigo	IFA	Cifere
А а	АЗЪ	azǔ	azo	aʒʌ	a	a	1
Б б	БѸКИ	buki	buki	buki	b	b
В в	ВѢДИ	vědi	viedi	vædi	v	v	2
Г г	ГЛАГОЛИ	glagoli	glagolo	glagoli	g	g	3
Д д	ДОБРО	dobro	dobro	dobro	d	d	4
Є є	ѤСТЬ	estǐ	esti	iɛstɪ	e	ɛ	5
Ж ж	ЖИВѢТЄ	živěte	ĵivete	ʓivætɛ	ž, ĵ	ʓ
Ѕ ѕ	ЅѢЛО	dzělo	dzelo	ʣælo	dz, Z	dz, z	6
З з	ЗЄМЛIА	zeml’ja	zemlo	[ʑemʎa	z	z	7
И и	ИЖЄИ	ižei	iĵe	iʓɛjі	i okopa	i	8
І і / Ї ї	ИЖЄ	i	i dekopa	i	i, I	i	10
Ћ ћ	ДѤРВЬ	đerv, djerv	ʤɛrv	đ, dj	ĝervo	ʤ, ĝ
К к	КАКО	kako	kako	kako	k	k	20
Л л	ЛЮДИѤ	ljudije	ludio	[ʎudijɛ	l	l, [ʎ]	30
М м	МЫСЛТЄ	mɨslite	mislite	mɨslitɛ	m	m	40
Н н	НАШЬ	našǐ	naŝ	naʃɪ	n	n	50
О о	ОНЪ	onǔ	on	onʌ	o	o	70
П п	ПОКОИ	pokoi	pokojo	pokoj	p	p	80
Р р	РЬЦИ	rǐci	rci	rɪʦi	r	r	100
С с	СЛОВО	slovo	slovo	slovo	s	s	200
Т т	ТВРЬДО	tvr̥do	tverdo	tvr̤̥do	t	t	300
Ѹ ѹ	ѸКЪ	ukǔ	uko	ukʌ	u	u	(400)
Ф ф	ФРЬТЪ	fr̤̥tǔ	ferto, fi	fr̤̥tʌ	f	f	500
Х х	ХѢРЪ	xěrǔ	ĥero	xærʌ	x, ĥ	x	600
Ѡ ѡ	О	o	omego	otʌ	ō, w	oː	800
Ц ц	ЦИ	ci	ci	ʦi	c	ʦ	900
Ч ч	ЧРЬВЬ	čr̤̥vǐ	ĉervo	ʧr̤̥vɪ	č, ĉ	ʧ	90
Ш ш	ША	ša	ŝa	ʃa	š, ŝ	ʃ
Щ щ	ШТА	šta	ŝto, ŝĉo	ʃta	št, ŝt, šč, ŝĉ	ʃt, ʃʧ
Ъ ъ	ѤРЪ	jerǔ	jerego	jɛrʌ	ǔ, u:	ʌ
Ы	ѤРЪІ	jerū	jerio	jɛry	ū	y
Ь ь	ѤРЬ	jerǐ	jereto	jɛrɪ	ǐ, i:	ɪ
Ѣ ѣ	ꙖТЬ	jatǐ	jato	jatɪ	ě, je	æ
Ю ю	Ю	ju	ju	ju	ju	iu
Ꙗ, ꙗ (Я я)	(И)Я	ja	ja	ja	ja	ja
Ѧ ѧ	ѦСЪ	ęsǔ	juseto	ɛ̃s	ę, ẽ	ɛ̃	(900)
Ѩ ѩ	ѨСЪ	jęsǔ	jęs, ję	jɛ̃s	ijuseto	jɛ̃
Ѫ ѫ	ѪСЪ	ǫsǔ	jusego	ɔ̃s	ǫ, õ	ɔ̃
Ѭ ѭ	ѬСЪ	jǫsǔ	jąs, ją	jɔ̃s	ijusego	jɔ̃
Ѯ ѯ	КСИ	ksi	ksi	ksi	ks	ks	60
Ѱ ѱ	ПСИ	psi	psi	psi	ps	ps	700
Ѳ ѳ	ѲИТА	fita	fito, teto	fita	θ, th, T, F	t, θ, f	9
Ѵ ѵ	ИЖИЦА	ižica	iĵico	iʓiʦa	ü	ɪ, y	400
Ѥ ѥ	(И)Ѥ	jeː	ije	jɛ	jeː	iɛ
Ѿ ѿ	ОТЪ	otǔ	oto	otʌ	ōt, wt	ot
Ѽ ѽ

La modernaj alfabetoj cirilaj diferencas de la originala kirilico per multaj aldonoj kaj forprenoj.

Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]

Bibliografio[redakti | redakti fonton]

Ivan G. Iliev. Short History of the Cyrillic Alphabet. Plovdiv. 2012/Иван Г. Илиев. Кратка история на кирилската азбука. Пловдив. 2012. Mallonga historio de la cirila alfabeto angle ruse

Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]

Sergio Pokrovskij: La slavonaj skriboj Arkivigite je 2017-10-04 per la retarkivo Wayback Machine. La Ondo de Esperanto, n-roj 50–54 (1998–1999).
Pri kirilico en la «Komputada leksikono».