Konstitucia respubliko

Konstitucia respubliko estas formo de registaro, en kiu la ŝtatestro kaj aliaj gravaj oficistoj estas elektitaj reprezentantoj de la popolo kaj agas laŭ ekzistanta konstitucia juro, kiu garantias la limigon de la povo de la registaro super la civitanoj. En konstitucia respubliko, la ekzekutiva, leĝdona kaj justica povoj estas strikte apartigitaj, tiel ke neniu individuo aŭ grupo povas atingi absolutan potencon.

La fakto, ke ekzistas konstitucio limiganta potencon, igas ŝtaton konstitucia. La fakto, ke la ŝtatestro kaj aliaj oficistoj estas elektitaj per elektoj kaj iliaj postenoj ne estas transdonitaj per heredo aŭ sinsekvo, kaj ke iliaj decidoj estas submetataj al jura revizio, faras ŝtaton respublikana. Male al rekta demokratio, en konstitucia respubliko la civitanoj ne estas regataj de la volo de la plimulto de la popolo, sed de la konstitucia principo de jurŝtato. La rajto voĉdoni estas limigita tiom, kiom la elektitaj reprezentantoj de la popolo devas agi ene de la limoj de la superreganta konstitucia juro. La popolo ne povas ekzerci leĝdonan povon per sia elekto. John Adams difinis konstitucian respublikon kiel "registaron de leĝoj kaj ne de homoj".

Konstituciaj respublikoj reprezentas provon redukti la danĝerojn rezultantajn de pura plimulta regado, per kiu minoritataj rajtoj estas protektataj kontraŭ la "tiraneco de la plimulto" per potenco-limigaj mezuroj. Konstitucia respubliko estas desegnita tiel, ke "neniu persono aŭ grupo povas atingi absolutan potencon." Neniu individuo rajtas ekzerci plenuman, leĝdonan aŭ juran povon; Anstataŭe, ĝi estas dividita en tri apartajn, reciproke reviziantajn areojn.

La ideo de konstitucia respubliko baziĝas sur la Politiko de Aristotelo kaj lia koncepto pri la ŝtato. En la sesa ĉapitro de la tria libro li komparas la respublikanan formon de registaro kun demokratio kaj oligarkio.

Konstituciajn respublikojn pledas klasikaj liberaluloj. Usono estas la plej malnova konstitucia respubliko en la mondo. Laŭ James Woodburn en sia libro *The American Republic and Its Government*, "la konstitucia respubliko, kun siaj limigoj de registara povo, estas klare sanktigita en la Konstitucio, kiel videblas en la elekto de la Prezidanto, la Senato, kaj la nomumo de membroj de la Supera Kortumo." Li diras, ke en respubliko – male al demokratio – popola regado estas limigita ne nur per la elekto de oficistoj sed ankaŭ per leĝaro. La Deklaro de Rajtoj, kiel parto de la Usona Konstitucio, garantias certajn bazajn personajn kaj civilajn rajtojn, kiujn la plimulto de civitanoj ne povas revoki per taŭgaj elektoj (ekzemple, por subpremi malplimulton). Prefere, respondaj konstituciaj baroj devus esti superitaj ( konstitucia amendo per dutriona plimulto en ambaŭ ĉambroj de la Kongreso, ratifiko per tri kvaronoj de la ŝtataj parlamentoj ).

Konstitucia respubliko estas formo de liberala demokratio, sed ne ĉiuj liberalaj demokratioj estas konstituciaj respublikoj. Kvankam ekz., se en monarkio la ŝtatestro ne estas elektita, ĝi tamen povas esti liberala demokratio se ĝi havas parlamenton kun elektitaj reprezentantoj, kiuj estas legitimitaj kaj decidas laŭ konstitucio, kiu protektas fundamentajn kaj civitanajn rajtojn ( konstitucia monarkio ).

En *The Thirteenth Amendment* kaj *American Freedom: A Legal History*, Alexander Tsesis deklaras, ke por li konstitucia respubliko estas "reprezenta korpo de registaro bazita sur fundamenta leĝo, en kiu ĉiu persono havas la rajton persekuti kaj efektivigi sian propran diskretan vizion de la bona vivo. En tia socio, la komuna bono estas la akumula produkto de liberaj kaj egalaj individuoj persekutantaj senchavajn celojn."