Leĝo de la fortuloj

La leĝo de la fortuloj indikas situacion, kie konfrontiĝo estas solvita per potenc-ekvilibro por la avantaĝo de unu partio (individuo aŭ grupo) kaj damaĝe de alia. Ĉi tiu situacio kontraŭas amikecan solvon, aŭ "per konsento", ĉe la fino de kiu neniu el la partioj supozeble sentas ĉagrenita.

Kiel aforismo, la frazo servas sur la deveno de moraleco, kun ambaŭ priskribaj kaj preskribaj sensoj.

Priskribe, ĝi asertas ke la vido de socio pri etiko, kio estas ĝusta kaj malĝuste estas determinita fare de tiuj kiuj havas la potencon, kun signifo simila al "Historio estas skribita de la venkintoj". Tio estas, kvankam ĉiuj homoj havas siajn proprajn ideojn pri kio estas bono, nur tiuj kiuj estas sufiĉe fortaj por venki malhelpojn kaj malamikojn povas meti siajn ideojn en efikon kaj disvastigi siajn proprajn normojn al la socio. Montague difinis kraterokratio (de la greke κρατερός: krateros, signifanta "forta") kiel registaro bazita sur truda potenco, de tiuj kiuj estas sufiĉe fortaj por kapti regadon uzante fizikan perforton aŭ demagogan manipuladon.

"Potenco fariĝas ĝusteco" estis priskribita kiel la kredo de totalismaj reĝimoj. La sociologo Max Weber analizis la rilatojn inter la potenco de ŝtato kaj ties morala aŭtoritato en Wirtschaft und Gesellschaft [1]. Scienculoj de internacia politiko kiuj pritraktas realecpolitikon uzas tiun-ĉi frazon por priskribi la "staton de naturo" en kiu potenco determinas la rilatojn inter suverenaj ŝtatoj.

Preskribe (aŭ normative), la frazo estas plej ofte uzata pejorative, protesti perceptitan tiranecon.

La frazo foje havas pozitivan implicon en la kunteksto de mastra moraleco aŭ socia Darvinismo, kiu deklaras ke la plej fortaj membroj de la socio devus regi kaj determini ties normojn de ĝusto kaj malĝusto, tiel kiel ties celoj por bono de la pli granda parto de la socio.

Historio[redakti | redakti fonton]

La ideo de "aflikto al la konkerita" estas vive esprimita en Homero, en la parabolo de la falko de Heziodo kaj Laboroj kaj tagoj de Livio, en kiu la ekvivalenta latina frazo "vae victis" estas unue registrita.

La ideo, kvankam ne la teksto, estis atribuita al la Historio de la Peloponeza Milito de la antikva historiisto Tucidido, kiu deklaris ke "ĝusteco, kiel la mondo iras, estas nur en demando inter egaluloj en potenco, dum la fortuloj faras tion kion ili deziras kaj la malfortuloj suferas tion kion ili devas." Ĉi tiu dialogo estas emblema de la konflikto inter morala racio kaj racio de la plej fortaj.

En la unua ĉapitro de la Respubliko de Platono, Trasimako asertas ke "justeco estas nenio alia ol la intereso de la pli forta", kion Sokrato tiam disputas. Callicles en Gorgias argumentas simile ke la fortulo devus regi la malfortulon, kiel rajto deveninta de ilia supereco.

En la 16-a jarcento, Machiavelli esprimis ke la potenc-ekvilibro estis neevitebla: la plej malforta neniam estis sufiĉe forta por akiri la avantaĝon super sia kontraŭulo (La Princo, 1532). Poste, Étienne de La Boétie klopodis pruvi, ke la tuta politika potenco baziĝas sur la legitimeco kiun oni volas doni al ĝi kaj li estas surprizita pri la facileco kun kiu la plej multaj el liaj samtempuloj donas ĝin al li (Discours de Voluntary Servitude, 1574).

En la 17-a jarcento, en sia fablo La Lupo kaj la Ŝafido Jean de La Fontaine memorigas ke la potenc-ekvilibro estas ĉefe bazita sur diferencoj inter fizikaj kapabloj.

En la 17-a jarcento, Blaise Pascal substrekis ke neniu leĝo povas esti ekzercata sen rimedo al forto, kaj de forto kiu sole ne reprezentas ajnan juran legitimecon: Justeco sen forto estas impotenta; forto sen justeco estas tirana. Justeco sen forto estas kontraŭdirata, ĉar ĉiam estas malvirtaj homoj. Forto sen justeco estas ŝargita. Necesas do kunmeti justecon kaj forton, kaj por tio fari tion, kio estas nur forta aŭ kio estas forta nur.

En la 18-a jarcento, Jean-Jacques Rousseau scivolis ĉu la leĝo ne estas simpla vualo celita modeste kovri la realecon de la forto, "Bone informita pri miaj devoj kaj mia feliĉo, mi fermas la libron, eliras el ekstere, kaj mi vidas malfeliĉajn homojn, kiuj ĝemas sub la fera jugo, la homan genton dispremitan de manpleno da premantoj” . Laŭ li, “la plej fortaj neniam estas sufiĉe forta por ĉiam esti la mastro, se li ne transformas sian forton en rajton, kaj la obeon en devon. Tial la rajto de la plej forta...” ). Al la "leĝo de la plej forta", Rousseau kontraŭstaras en 1762 en la socia kontrakto, minimuma kondiĉo laŭ li por ke grupo aŭ tuta socio povu solvi siajn konfliktojn kaj vivi harmonie.

En la mezo de la 19-a jarcento, la aliroj estis ekstreme kontrastaj. En 1807, komence de la jarcento, la germana filozofo Georg Hegel nuancis ĉi tiun potenc-ekvilibron en sia verko: la Fenomenologio de la Spirito. Hegel klarigas ke la potenco-ekvilibro inter du partioj ne estas simpla opozicio sed estas parto de dialektiko. Por Hegel, ekzistas ne nur venko por la pli forta tendaro, sed en realeco simetria procezo de reciproka ago kiu, se ĝi provizore favoras la mastro, ĉiam finas turni sin kontraŭ li al la malavantaĝo de la sklavo.

Forpuŝante la hegelan penson, Karl Marx vidas en la regado de la proletaro fare de la burĝaro la kaŭzon de sociaj malegalecoj kondukantaj al la neevitebla revolucio de la proletaro kaj la kulmino de la komunismo. Male, fidante sur la laboro de la biologo Lamarck kaj la paleontologo Charles Darwin, Herbert Spencer, legitimas ĉi tiujn ekvilibrojn de potenco. Por ilustri la vizion de Markso, cirkulas citaĵo, sur kiu, eĉ hodiaŭ, fidas la kritikantoj de liberalismo “libereco estas tiu de libera vulpo en libera kokinejo”. Ĝia origino estas necerta.

En la 20-a jarcento, Michel Foucault distingis inter regado kaj leĝo kaj Pierre Bourdieu ellaboris tutan teorion de dominado baziĝante sur Karl Marx (socio kiel teatro de lukto inter sociaj grupoj kun antagonismaj interesoj) kaj Max Weber (rilatoj de dominado ankaŭ estas. rilatoj de signifo, kaj estas perceptitaj kiel legitimaj).

En letero al Albert Einstein de 1932, Sigmund Freud ankaŭ esploras la historion kaj validecon de "Potenco kontraŭ ĝusteco".