Milio (cerealo)

Tiu ĉi artikolo temas pri la vasta senco de la termino milio (grupo de cerealoj). Pri la planto milia panico (Panicum miliaceum, milio striktasence), bonvolu vidi la artikolon Milia panico. Pri la genro Milium, bonvolu vidi la artikolon Milium.

Milio^[1] aŭ mileo^{[noto 1]} estas vastasenca netaksonomia termino,^[2] uzata por nomi plurajn poacojn el malsamaj genroj. Milioj estas indiĝenaj en pluraj partoj de la mondo^[3] kaj estas uzataj kiel cerealo aŭ furaĝo. Milioj kredeble estis uzitaj de homoj por ĉ. 7,000 jaroj, kaj ili estis kerne gravaj dum la disvolviĝo de agrikulturaj societoj.^[4]

Priskribo

Milioj estas cerealoj de la familio Poacoj kun malgrandaj grajnoj, kiuj kreskas en varmaj regionoj. Ili bone toleras sekajn periodojn kaj ekstreman veteron.^[5]

Specioj

Milio striktasence kaj vastasence

En Esperanto, la vorto "milio" aperas por tiu ci nocio jam en Fundamento. Ĝi estas uzata striktasence precipe por la planto Panicum miliaceum (milia panico) kaj vastasence por iuj aliaj cerealoj kun similaspekta kaj simile uzata greno.

Aliaj specioj nomataj milio

Laŭ PIV, vastasence, milio (kiun PIV nomas "mileo") estas jenaj plantoj:^[2]

Panicum miliaceum (Milia panico aŭ milio striktasence) L.
Setaria italica (Itala setario aŭ birdmilio) (L.) P. Beauvois
Sorghum bicolor (Dukolora sorgo aŭ miliego) (L.) Moench

Aliaj plantoj nomataj "milio" estas jenaj:

Coix lacryma-jobi (L.), Hiobs-Träne
Digitaria exilis (Kippist, Stapf, Fonio)
Echinochloa
- Echinochloa crus-galli (Kokmilio) (L.) Beauv
- Echinochloa esculenta (Japana milio) (A. Braun) H. Scholz
Eleusine coracana (Fingra milio) Gaertn.
Setaria italica (Itala setario aŭ birdmilio) (L.) P. Beauvois
Panicum
- Panicum miliaceum (Milia panico aŭ milio) L.
- Panicum hirticaule (J. Presl)
- Panicum virgatum (Verga panico aŭ verga milio) L.
Paspalum scrobiculatum (L.)
Pennisetum glaucum (Perla milio) (L.) R. Br.
Urochloa
- Urochloa deflexa (Gvinea milio) (Schumach., H. Scholz)
- Urochloa ramosa (Tanita milio) (L., R. D. Webster)

Bildaro

Panicum miliaceum (Milio striktasence)
A : Panicum miliaceum (Verga milio)
B: Echinochloa crus-galli (Kokmilio)
Eleusine coracana (Fingra milio)
Milio en Barato

Notoj

↑ PIV avertas, ke oni ne konfuzu la genron Miliium, kiun PIV-2020 nomas "milio", kun milio, kiun PIV-2020 nomas "mileo".^[2]

Referencoj

↑ Reta Vortaro (ReVo)
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Mileo - Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto PIV
↑ Sorghum and millet in human nutrition. Food and Agriculture Organization of the United Nations (1995). Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2018-10-01. Alirita 2022-01-03 .
↑ . Millet: How A Trendy Ancient Grain Turned Nomads Into Farmers (December 23, 2015). Alirita May 4, 2018 .
↑ (2017) “Crop Production under Drought and Heat Stress: Plant Responses and Management Options”, Frontiers in Plant Science 8, p. 1147. doi:10.3389/fpls.2017.01147.

Eksteraj ligiloj

Kategorio Milio (cerealo) en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

Portalo pri Biologio

http://www.fao.org/docrep/W1808E/w1808e0l.htm Tabelo pri mileaj specioj angle
http://www.hort.purdue.edu/newcrop/afcm/millet.html Milio en la manlibro pri alternativaj rikoltoj angle
http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4335160.stm

[3] PIV avertas, ke oni ne konfuzu la genron Miliium, kiun PIV-2020 nomas "milio", kun milio, kiun PIV-2020 nomas "mileo".^[2]

[1] Reta Vortaro (ReVo)

[PIV_Mileo-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Mileo - Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto PIV

[4] Sorghum and millet in human nutrition. Food and Agriculture Organization of the United Nations (1995). Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2018-10-01. Alirita 2022-01-03 .

[NPR-5] . Millet: How A Trendy Ancient Grain Turned Nomads Into Farmers (December 23, 2015). Alirita May 4, 2018 .

[6] (2017) “Crop Production under Drought and Heat Stress: Plant Responses and Management Options”, Frontiers in Plant Science 8, p. 1147. doi:10.3389/fpls.2017.01147.

[1]

[noto 1]

[2]

[3]

[4]

[5]