Monaĥo el Salcburgo

Monaĥo el Salcburgo
Persona informo
Naskiĝo	14-a jarcento en nekonata valoro
Morto	15-a jarcento
Lingvoj	germana vd
Ŝtataneco	Sankta Romia Imperio vd
Profesio
Okupo	komponisto • verkisto vd
vd	Fonto: Vikidatumoj

Resonet in laudibus, kanto latinlingva prilaborita de Monaĥo el Salcburgo

Monaĥo el Salcburgo (germane: Mönch von Salzburg, france: Moine de Salzbourg) estis kantoverkisto kaj komponisto de la malfrua Mezepoko de tuteŭropa graveco el Salcburgo. Danke al siaj pli ol 100 manuskriptoj li rangas inter la plej fruktodonaj lirikistoj mezepokaj. Lia vera nomo estas nekonata.

Vivo kaj verko

Ĉe la kortego de la salcburga ĉefepiskopo Pilgrim la 2-a de Puchheim la anonimulo agadis, de kiu 50 frunovaltgermanaj amkantoj, sep aliaj sekularaj (ĉefe pri gaja alkoholkonsumo) kaj ĉirkaŭ 50 edifaj kantoj konatas. Tamen la aŭtoreco ne ĉiam klaras. Liaj kantoj estis kaj parte estas eĉ hodiaŭ tre popularaj kaj atestatas per pli ol 100 kopioj. Tri el tiuj kopioj citas aliajn aŭtorojn: certan benediktanon Herman, dominikanon Mayster Hanns kaj gelerrten herr her Johans ain Munich. Tri kolektoj citas certajn Jakob von Mühldorf, Peter von Sachsen kaj Leutpriester Martin.

Tre malverŝajnas ke Monaĥo estus Pilgrim mem, kvankam unu de li verkita amletero el la jaro 1392 apogus tiaĵon.

Franz Viktor Spechtler, eksa profesoro salcburga pri fruaj germanaj lingvo kaj literaturo kredas ke pli verŝajnas ano de la arkiepiskopa kortego/katedrala klostro (kun aŭgustenana tradicio) ol pri benediktano el la Arkiabatejo Sankta Petro. Unu kialo por tiu ĉi supozo estas la fakto ke ĉiuj tradukitaj sekvencoj retroviĝas en gradualo el la jaro 1360 de la aŭgustenana konvento Sankta Kastulo en Moosburg. La fakulo mezepoka Burghart Wachinger inverse preferas benediktanon. Fakte temas pri eksterorde grava atesto de popularlingva, eklezia kantado dum la malfrua mezepoka por tuta Germanlingvio. La preferitaj formoj estas himno, sekvenco kaj la malsekulara porkomunuma meskanto. Tiaj kantoj estis neneglektotaj partoj de tiamaj liturgioj.

La ekleziaj partoj prilaboras pli malnovajn germanajn kantotradiciojn (tonojn) en sinsekvo de la liturgia jaro pri kristnasko, pasko, triunua dimanĉo, korpofesto. Eblas krome aĵoj ĉirkaŭ sanktulaj kaj mariaj festoj. Latinlingvaj himnoj estis taŭgigitaj al la germana lingvo; nur unu sola kanto restis latinlingve (O Maria pia). Ofte oni faris akrostikojn, kie la unuaj literoj formas novajn vortojn. La amkantoj ne plu estas en la tradicio de floranta/klasika mezepoka amkanto: nun la amo inter viro kaj virino ja realigebas. Deziro, timo, ĵaluzo, malamo de rivaluloj kaj malŝato de neniondirantoj ja esprimatas. Gajo kaj malgajo por ambaŭ seksoj egalas.

Monaĥo el Salcburgo estis la unua germana komponisto kiu uzis plurvoĉecon. Li verkis la unuan germanlingvan kanonon Martin, lieber Herre mein, de kiu fontas la nuna kristnaska kanto Joseph, lieber Joseph mein kun la melodio de la latina kanto Resonet in laudibus. Monaĥo el Salcburgo ankaŭ verkis Planetenkinderlied, kies melodion uzis Marteno Lutero ĉe la kanto Vater unser im Himmelreich.

La plej grava manuskriptkolekto estas Mondsee-Wiener-Liederhandschrift de la salcburga orforĝisto Peter Spörl, kiu troviĝas en la Aŭstria Nacia Biblioteko en Vieno.

La spiritaj kantoj

Kristnaska tempo

• Maria keusche muter zart
• Von anegeng der sunne klar
• Joseph, lieber nefe mein
• Mein trost, Maria, raine mait
• Besniten wirdigkleichen
• Eia herre got, was mag das gesein

Ekde dimanĉo post epifania festo ĝis la pasiona tempo

• Ave, meres sterne
• Maria pis gegrüsset
• Des menschen liebhaber
• Do got in dem throne sas
• Maidleich pluem, der jungkfrawn kron
• Von unnser vrawen mitleiden

Paska festotempo

• Die nacht wirt schir des himels gast
• Maria stuend mit swidem smerzen
• Eia der grossen liebe
• Kunig Christe, macher aller ding
• Heiligs kreuz, ein paum gar aine
• Schepher und weiser pist
• Sälig sei der selden zeit
• Aller werlde gelegenhait
• Sig und säld ist zu bedewten
• Christus erstuend mit siges van
• Grüest seist, heiliger tag
• Kum hochfeierliche zeit
• Kum senfter trost heiliger geist
• Kum her schepher heiliger geist
• Kum heiliger geist

Triunua dimanĉo ĝis la fino de la eklezia jaro

• Herr, got allmechtig, drei person
• Git in drivaldikait ainvalt
• In gotes namen
• Ave, lebendes oblat
• Lobt all zungen des ernreichen
• Lob, o Sion, deinen hailer
• Das hell aufklimmen deiner diener stimmen
• Uns kunden all zwelf poten gar
• Muter guter sach die pest
• Wir süllen loben all die raine
• Magd hochgeporen
• Freu dich Sion, das augangen

Ĝeneralaj kantoj je la honoro de la Virgulino

• Ave, Balsams Creatur
• Pluom gezartet, ros an doren
• Richer schatz der höchsten freuden
• Ave, grüest pist, magtleich frome
• Ich gruss dich gerne
• Salve grüest pist, mueter hailes
• Got grüeß dich, meuter unsers herren
• O Maria pia

Ĝeneralaj kantoj dum diversaj preĝadhoroj dumtagaj

• Allmächtig got herr Jesu Christ
• Christe du bis liecht und der tag
• O du selige drifaltikait

Literaturo

Eldonoj

• Franz Viktor Spechtler (Hrsg.): Die geistlichen Lieder des Mönchs von Salzburg. De Gruyter, Berlin 1972 (= QF NF 51), ISBN 3-11-001847-0.
• Franz Viktor Spechtler (Hrsg.), Christoph Wilhelm Aigner (Übers.): Der Mönch von Salzburg. Die weltliche Dichtung. Otto Müller, Salzburg 1995, ISBN 3-7013-0900-0.
• Franz Viktor Spechtler (Hrsg.): Der Mönch von Salzburg. Sämtliche Lieder. Wieser, Klagenfurt / Celovec 2004, ISBN 3-85129-424-6.
• Johannes Heimrath, Michael Korth u. a. (Hrsg.): ich bin du und du bist ich. Der Mönch von Salzburg. Lieder des Mittelalters. Heimeran, München 1980, ISBN 3-7765-0288-6.
• Christoph März (Hrsg.): Die weltlichen Lieder des Mönchs von Salzburg. Niemeyer, Tübingen 1999, ISBN 3-484-89114-9.

Priea literaturo

• Horst Brunner: Geschichte der deutschen Literatur des Mittelalters im Überblick. RUB 9485. Reclam, Stuttgart 2003, ISBN 3-15-009485-2, S. 300, 309.
• Thomas Cramer: Geschichte der deutschen Literatur im späten Mittelalter. München 1990, ISBN 3-423-30779-X, S. 36–38
• Margarete Payer: Das religiöse Weltbild des Mönchs von Salzburg in den geistlichen Liedern G 33, G 34, G 37 und G 46. Kümmerle, Göppingen 2000, ISBN 3-87452-915-0.
• Franz Viktor Spechtler: Mittelalterliche Liedforschung. In: Jahrbuch der Oswald-von-Wolkenstein-Gesellschaft 1, 1981, ISSN 0722-4311
• Burghart Wachinger: Der Mönch von Salzburg. Zur Überlieferung geistlicher Lieder im späten Mittelalter. Niemeyer, Tübingen 1989 (= Hermaea. Germanistische Forschungen, Neue Folge, 57), ISBN 3-484-15057-2.
• Hans Waechter: Die geistlichen Lieder des Mönchs von Salzburg. Untersuchungen unter besonderer Berücksichtigung der Melodien. Kümmerle, Göppingen 2005, ISBN 3-87452-976-2 (unter dem Titel Untersuchungen zu den geistlichen Liedern des Mönch von Salzburg zugleich Dissertation der Universität Salzburg, 2003).

Sondiskoj

• Der Mönch von Salzburg. Eberhard Kummer, Elisabeth Guy-Kummer u. a./ Cesar Bresgen, Help Austria Records HAS 174 (1978).
• Ich bin du und du bist ich. Der Mönch von Salzburg. Bärengässlin, Johannes Heimrath, Michael Korth. pläne LP 88171 (1980). Wiederveröffentlichung unter dem Titel: Der Mönch von Salzburg. Lieder des Mittelalters. pläne CD 88852.
• Mönch von Salzburg. Weltliche Lieder. Ensemble für frühe Musik Augsburg. Christophorus CHR 77176 (1995).
• Mönch von Salzburg. Lieder. Paul Hofhaimer Consort Salzburg. arte nova 74321 37316 2 (1996).

Eksteraj ligiloj

• Informoj pri Monaĥo el Salcburgo en katalogo de la Germana Nacia Biblioteko (germane)
• Arbeit über den historischen Entstehungskontext der Lieder und ihre Interpretation
• Mönch von Salzburg: 'Das guldein ABC' ĉe Handschriftencensus
• Mönch von Salzburg: Lieder im Handschriftencensus
• "Das Kühhorn", sondokumento, MP3