Nacia Parko Pollino
| Nacia Parko Pollino | ||
|---|---|---|
_e_serra_Dolcedorme_(2.267_m)._Salendo_su_serra_del_Prete_(2.181_m).JPG) | ||
| nacia parko • protektata areo • Tutmondaj Geoparkoj de Unesko [+] | ||
| Koordinatoj | 39° 55′ 52″ N, 16° 7′ 34″ O (mapo)39.93111111111116.126111111111Koordinatoj: 39° 55′ 52″ N, 16° 7′ 34″ O (mapo) | |
| Areo | 1 711,32 km² (171 132 ha) [+] | |
| Estiĝo | 1988 | |
|
||
 |
||
| Nacia Parko Pollino | ||
 Vikimedia Komunejo: Massiccio del Pollino [+] |
||
| En TTT: Oficiala retejo [+] | ||
La Nacia Parko Pollino (aŭ Geoparko Pollino), situanta inter Basilikato (iama Lukanio) kaj Kalabrio (inter la provincoj Cosenza, Potenza kaj Matera), kun ĝiaj 192 565 hektaroj, el kiuj 88 650 ĉe la Lukania flanko kaj 103 915 en la Kalabria, estas la plej granda nacia parko en Italio; ĝi prenas sian nomon de la samnoma montarmasivo. Ekde novembro 2015, kun la inkludo en la tutmonda listo de geoparkoj fare de Unesko, la parko Pollino estas konsiderata mondheredaĵo[1] .
Historio[redakti | redakti fonton]
La Nacia Parko Pollino estis fondita en 1988, dum la provizora perimetro devenas de 1990, same kiel la sekurigaj rimedoj. La administraj kaj teknikaj instancoj ekoficis inter 1993 kaj 1994: prezidanteco, direktoraro kaj administrado; la sidejo de la administra organo situas en Rotonda (PZ).
La parko etendiĝas sur 56 komunumoj (el kiuj 24 en Basilikato kaj 32 en Kalabrio), 9 montaj komunumoj kaj 4 orientitaj rezervoj: Rubbio en Basilikato, Raganello, Lao kaj Argentino en Kalabrio.
Ĝiaj pintoj, inter la plej altaj en suda Italio, estas kovritaj de neĝo dum multaj monatoj de la jaro. De la pintoj, per nuda okulo, oni povas observi la tirenan kaj ionian marbordojn.
La emblemo de la parko estas la lorika pino; ĉi tiu specio ankaŭ ĉeestas en multaj aliaj fitoklimataj stacioj de la balkanaj kaj grekaj montoj.
Teritorio[redakti | redakti fonton]
La teritorio de la Parko inkluzivas entute 56 komunumojn, 24 en Basilikato (22 en la provinco Potenza kaj 2 en la provinco Matera), kaj 32 en Kalabrio (provinco Cosenza).
La komunumoj en la lukana teritorio estas: Calvera, Castelluccio Inferiore, Castelluccio Superiore, Castelsaraceno, Castronuovo di Sant'Andrea, Carbone, Cersosimo, Chiaromonte, Episcopia, Fardella, Francavilla in Sinni, Latronico, Lauria, Noepoli, Rotonda, San Costantino Albanese, San Giorgio Lucano ( Mt ), San Paolo Albanese, San Severino Lucano, Senise, Teana, Terranova di Pollino, Valsinni ( Mt ), Viggianello. La komunumoj en la kalabria teritorio estas: Acquaformosa, Aieta, Alessandria del Carretto, Belvedere Marittimo, Buonvicino, Castrovillari, Cerchiara di Calabria, Civita, Francavilla Marittima, Frascineto, Grisolia, Laino Borgo, Laino Castello, Lungro, Maierà, Morano Calabro, Mormanno, Mottafollone, Orsomarso, Papasidero, Plataci, Praia a Mare, San Basile, San Donato di Ninea, Sangineto, San Lorenzo Bellizzi, San Sosti, Sant'Agata di Esaro, Santa Domenica Talao, Saracena, Tortora, Verbicaro.
Inter ĉi tiuj iuj havas historian kaj arkeologian intereson: Castelluccio Inferiore, Viggianello kaj Rotonda ĉe la lucana flanko, kaj Castrovillari, Civita, Morano Calabro, Laino Borgo, Mormanno kaj Papasidero ĉe la kalabria flanko.
Aliaj komunumoj, gravaj laŭ socikultura vidpunkto, estas la albanaj komunumoj, kiuj ekloĝis en la teritorio inter 1470 kaj 1540 . San Paolo Albanese kaj San Costantino Albanese troviĝas el la lukania parto , dum San Basile, Lungro, Plataci, Frascineto kaj Civita situas en la kalabria flanko.
La plej alta urbo en la parko estas Alessandria del Carretto kun siaj 999 metroj super la marnivelo, urbo kiu ankoraŭ konservas antikvajn kulturajn kaj muzikajn tradiciojn.
Inter la religiaj konstruaĵoj rimarkindaj estas, en la kalabria teritorio, la monakeja komplekso de la Madono de la Armiloj en Cerchiara kaj la ruinoj de monakejoj, kiel tiu de Colloreto en Morano Calabro, dum en Basilikato, en la komunumo San Severino Lucano, ĉe 1537 metrojn super la marnivelo estas la sanktejo de la Madonna del Pollino, la celo de religia kulto profunde enradikiĝinta en la lokaj homoj.
En la valo Mercure, en la areo de Rotonda, troviĝis interesaj paleontologiaj trovaĵoj: Elephas antiquus, Hippopotamus major.
Ĉefaj pintoj[redakti | redakti fonton]
- Serra Dolcedorme (2267 m)
- Monte Pollino (2248 m)
- Serra del Prete (2181 m)
- Serra delle Ciavole (2127 m)
- Serra di Crispo (2053 m)
- Cozzo del Pellegrino (1987 m)
- Monte La Mula (1935 m)
- Coppola di Paola (1919 m)
- Monte Alpi (1900 m)
- Monte Grattaculo (1890 m)
- Monte Caramolo (1827 m)
- La Montea (1825 m)
- Timpone della Capanna (1823 m)
- Timpone di Viggianello (1779 m)
- Monte La Caccia (1744 m)
- Monte Sparviere (1713 m)
- Timpa Falconara (1656 m)
- Monte La Spina (1652 m)
- Timpa di San Lorenzo (1650 m)
- Monte Palanuda (1632 m)
- Monte Zaccana (1580 m)
- Monte Cerviero (1450 m)
- Monte Sellaro (1439 m)
Ĉefaj akvovojoj[redakti | redakti fonton]
- Sinni (97 km)
- Lao (64 km)
- Coscile (49 km)
- Esaro (44 km)
- Sarmento (36 km)
- Raganello (32 km)
- Frido (25 km)
- Saraceno (25 km)
- Abatemarco (20 km)
- Rozo (19 km)
- Argentino (19 km)
- Peschiera (17 km)
-
Serra del Prete, de Piano Ruggio -
Timpone della Capanna -
Timpone Viggianello - de Colle del Dragone
Geologio[redakti | redakti fonton]
La kalabri-lukania limo havas specialan intereson en la geologio de suda Italio, reprezentante la kompleksan ligostrion inter la strukturaj domajnoj de la kalkecaj Apeninoj kaj la kristal-metamorf-sedimentaj kovriloj de la Arko Kalabri-Peloritana.
En ĉi tiu kunteksto, la ĉeno de la Pollino estas agordita kiel unu el la ĉefaj geologiaj strukturoj, konsistigante, en la klasika senco, plilongigitan monoklinon, kun meza direkto VNV-ESE kaj ĝenerala mergo al NE, de mezozoikaj-terciaraj platformaj karbonatoj [2], devenanta de la deformado de la kampania-lukania platformo [3] aŭ apenina platformo [4][5]
Geoparko Pollino[redakti | redakti fonton]
La 17an de novembro 2015, la 195 membroŝtatoj de Unesko, ene de la 38-a plena kunsido de la ĝenerala konferenco de Unesko, agnoskis la Mondan Geoparko-Reton kiel prioritatan projekton de Unesko. Ĉiuj 120 membroj de la Tutmonda Reto de Geoparkoj tial akiris la agnoskon de Unesco Global Geopark. Inter ĉi tiuj estas la Geoparko Pollino kaj el tio rezultas, ke la tuta teritorio de la nacia parko Pollino fariĝis parto de la Unesko Monda Heredaĵo de Unesko. [6]
La Geoparko Pollino enhavas 69 geositojn falantajn ene de sia teritorio, inkluzive glaciejajn cirkojn, morenajn kuŝejojn (devenantajn de la lasta Vurma Glaciepoko), neĝkampojn, rudiismajn fosiliojn, apartajn rokajn formaciojn (kiel ekzemple la ofiolita sinsekvo de Timpa delle Murge kaj Timpa di Pietrasasso, sed ankaŭ la kusenaj lafoj de la monto Cerviero) prahistoriaj kavernoj (Grotta del Romito), gorĝoj ĉizitaj en la kalkoŝtono (Raganello, Lao, Rosa kaj Garavina), la altebenaĵo, dolinoj, profundaj dolinoj (Abismo de Bifurto), pintoj, kiuj superas 2000 metrojn de alteco.
Krom la lokoj de geologia intereso, la Geoparko Pollino ankaŭ inkluzivas multajn lokojn kun negeologia intereso, kiuj celas, kune kun la geositoj, plibonigi la tutan teritorion de la nacia parko Pollino, de geoturisma, naturalisma, kultura, historia kaj arkeologia vidpunktoj, por konigi kaj aprezi tiom da beleco.
Glaciismo[redakti | redakti fonton]
La nuna profilo de la plej altaj pintoj estas forte formita per la ago de praaj glaĉeroj, kies plej evidentaj spuroj troviĝas ĉe la nordokcidenta flanko de Serra Dolcedorme kun la baseno nomata Fossa del Lupo, praa areo de amasiĝo de amasaj glaĉeroj, kiuj nutris la imponan glaĉeron Frido; ĉe la nordorienta flanko de Monte Pollino kun la du glaciejaj cirkoj apartigitaj per la nordorienta murapogilo de la sama monto; kaj sur la norda deklivo de Serra del Prete kun la bela kaj vasta glacieja cirko ĉe kies bazo elstaras la fronta amasiĝo de morenaj rubaĵoj kovritaj de densa kaj vasta fagaro.
La retiriĝantaj glaĉeroj, krom la morenaj kuŝejoj, forlasis ŝtonegojn de konsiderinda grandeco, la tiel nomataj migrorokoj. Karakterizaj ĉar ili estas izolitaj kaj malproksimaj de verŝajnaj falpunktoj, ili estas facile observeblaj sur la ebenaĵoj Pollino kaj Acquafredda, en alteco inter 1 800 kaj 2 000 metroj super la marnivelo.
La neĝkampo Pollino[redakti | redakti fonton]
Laŭsezonaj neĝkampoj, iuj el kiuj estas sufiĉe konsiderindaj, ĉeestas sur ĉiuj plej altaj pintoj de la montarmasivo. Precipe sur Monto Pollino, en la valo tuj sude de la pinto (proksime al praa dolino), estas unu [7] facile videbla eĉ fine de aŭgusto. La 9an de oktobro 2010, temperaturdetektilo estis instalita en la menciita neĝkampo por rekta kontrolado de la loka mikroklimato.[8]
Orientitaj naturrezervejoj[redakti | redakti fonton]
- Valo de la Rivero Lao (5 200 ha ) - Municipo Papasidero (CS)
- Gorĝoj de la Raganello (1.600 ha ) - Municipo San Lorenzo Bellizzi (CS)
- Valo de la Rivero Argentino (3.980 ha ) - Municipo de Orsomarso (CS)
- Rubbio (211 ha ) - Komunumo de Francavilla en Sinni (PZ)
Medio[redakti | redakti fonton]
Flaŭro[redakti | redakti fonton]
Inter multaj aliaj arbospecioj ĉeestantaj en la parko estas la arĝenta abio, la fago, ĉiuj sep specoj de acero, el kiuj la Lobelius-acero, la nigra pino, la taksuso, diversaj specioj de kverkoj, kaŝtanoj kaj en pli altaj altitudoj kaj sur la pli krutaj deklivoj estas la bosnia pino, tre rara specio, kiu adaptiĝas al la plej raraj vivejoj, kie aliaj tre ruraj specioj (la fago en primis) ne kapablas travivi.
Floradoj de Orkideoj estas observataj ĉefe printempe, kune kun tiuj de violoj, gencianoj, kampanuloj kaj, somere, la rara ruĝa lilio, same kiel multaj specioj de kuracaj kaj aromaj plantoj, inkluzive de Lamiacoj, kun multaj specioj de mento kaj ankaŭ ĉiuj specoj de timiano, satureoj, lavendo, hisopo, kies floradoj okazas ĉe la somero.
Ne malpli gravaj estas la diversaj familioj de sovaĝaj beroj kaj sovaĝaj arbospecioj, kiuj produktas fruktojn kaj berojn kiel ekzemple sovaĝaj pomoj, diversaj prunoj, saguaj fragoj kaj framboj, kiuj estas disiĝitaj laŭ la vojetoj kaj la oftaj maldensejoj, kie la klimataj kaj sunbrilaj kondiĉoj permesas ilian fruktadon.
Unesko agnoskas la praan fagaron de Cozzo Ferriero, la plej suda fagaro en Eŭropo. Tie loĝas praa arbo, bosnia pino (Pinus heldreichii), kies aĝo estis taksita per karbono je 1 230 jaroj fare de esploristoj de la Universitato de la Tuscia, kiuj nomis ĝin Italus. [9]
Faŭno[redakti | redakti fonton]
Ankaŭ la faŭno estas varia, kaj inkluzivas speciojn nun formortintajn en aliaj montaj areoj. Inter la mamuloj ĉeestantaj en la parko estas la apenina lupo, la sovaĝa kato, la vulpo, la apro, la indiĝena kapreolo, lutroj, la meloj, la suda nigra sciuro, la driomio. La birdofaŭno inkluzivas la oran aglon, la kadavrogrifon, la falkon, la serpentaglon, la Balkanfalkon, la milvon, la gufon, la komuna strigo, la ruĝbekan montokorvon, la korvon, la nigran pegon kaj raraj rokperdrikojn. Inter la ĉeestantaj reptilioj estas la herba serpento kaj la vipuro. Kaj ankoraŭ ekzistas la bufo, la fajrosalamandro, la alpa rosalio, ktp.
La cervoj (en 2002-03) [10] kaj la ansergrifoj (en 2002) [11] estis reenkondukitaj.
Agadoj[redakti | redakti fonton]
Rekomendita por tiuj, kiuj ŝatas marŝi, piedvojaĝi kaj marŝi ĝenerale, sed danke al la diversaj pejzaĝoj en ĉi tiu areo, diversaj sportoj estas praktikataj. Fakte ĝi estas celo ne nur por amantoj de montogrimpado, sed ankaŭ por ŝatantoj de kanjonado, flosado, rivertubo, skikurado, speleologio kaj montbiciklado.
Bibliografio[redakti | redakti fonton]
- AA. VV., Du jarcentoj da ekskursoj sur la Pollino, Prometeo, Castrovillari 1993.
- Avolio Silvano, Il Pino Loricato, Prometeo, Castrovillari 1996.
- Barone Vincenzo, Cerchiara, S. Maria delle Armi, bizanca Kalabrio, Cerchiara 1982 (pri la sanktejo estas posta volumo de la sama aŭtoro eldonita de Prometeo, Castrovillari 1992).
- Barone Vincenzo, Pollino, laboro kaj civilizo. La fossa del lupo, Prometeo, Castrovillari 1992.
- Bavusi Antonio, Settembrino G., Pollino, parko inter du maroj, WWF, Potenza 1992.
- Bernardo Liliana, Floroj kaj plantoj de la Parko Pollino, Prometeo, Castrovillari, 2000.
- Bevilacqua Francesco, Sur la vojoj de Orsomarso, Il Coscile, Castrovillari 1995.
- Bevilacqua Francesco, La Nacia Parko Pollino, historia-naturalisma kaj migra gvidilo, Rubbettino, Soveria Mannelli 2014.
- Bevilacqua Francesco, Mini-gvidilo al la Nacia Parko Pollino, Eldonoj de la Nacia Parko Pollino, Rotonda 2015.
- Bottini Paola, Arkeologio, arto kaj historio ĉe la fontoj de Lao, Matera 1988.
- Braschi Giorgio, Pollino, Mario Adda, Bari 1984, nova red. Il Coscile, Castrovillari 1993.
- Braschi Giorgio, Sur la vojoj de la Pollino, Apulian Graphic Arts / Il Coscile, Bari / Castrovillari 1986, nova red. Il Coscile, Castrovillari 1993.
- Cappelli Biagio, Basilia monaasticismo ĉe la kalabraj-lucanaj limoj, Fratelli Fiorentino, Napolo 1963.
- Mario Ĉapeloj, Viroj kaj lokoj de Pollino, Il Coscile, Castrovillari 1991.
- Caruso Franco, La Monto kaj ĝiaj signoj, Il Coscile, Castrovillari 1998.
- Ciancio Maria Pina, La Madono del Pollino, Il Coscile, Castrovillari 2004.
- De Leo Pietro (redaktita de), Il Pollino, historio, arto, kutimoj, Editalia, Romo 1984.
- Giorgio Francesco, De Saraceno ĝis Dolcedorme, Il Coscile, Castrovillari 1985.
- Jaumotte Guy, Pollino, Qualecultura-Jaca Book, Vibo Valentia 1993.
- Larocca Antonio, La Orienta Pollino, Il Coscile, Castrovillari 2006.
- Lavecchia Roberta, Larocca Antonio, La Raganello-gorĝoj. Morfologio, ekskursoj, rakontoj, kavernoj, Drygos, Alessandria del Carretto 1994.
- Licursi Martino, Pollino, verda koro de la Sudo, Il Coscile, Castrovillari 1992.
- L'Occaso Carlo Maria, De la topografio kaj historio de Castrovillari, Tramater, Napolo 1844, nova red. Prometeo, Castrovillari 1999.
- Niola Bruno (redaktita de), Nacia Parko Pollino, vademecum, eldono de la PNd Pollino, Rotonda 2000.
- Niola Bruno, Monte Alpi, Il Coscile, Castrovillari 2007.
- Niola Bruno, La Vaccarizzo-Ligno, Il Coscile, Castrovillari 2007.
- Odoguardi Leonardo, Odoguardi Luigi, Alto Jonio Calabrese, soleca distrikto de la sudo, Maria Pacini Fazzi, Lucca 1983.
- Pace Mimmo, Parko en la spegulo, Eldonoj Prometeo, Castrovillari 1992.
- Pace Mimmo, Pionieri del Pollino, (katalogo de la samnoma ekspozicio), Castrovillari 2009.
- Pace Mimmo, Pollino, homoj, kutimoj, tradicioj, Freeworth Edizioni, Perugia 2011.
- Pascuzzi Filippo, Orsomarso, Calabria Literary, Soveria Mannelli 1989.
- Perrone Vincenzo, Ekskursoj sur la Pollino, Linata Grafika Centro, San Donato Milanese 1975, nova red. Il Coscile, Castrovillari 1993.
- Perrone Vincenzo, Ambaŭflanke de la Via Regia, Kalabra Kulturo, Lamezia Terme 1994.
- Perrone Vincenzo, Evoluo de la praa vojaro inter la Pollino kaj la Castrovillari-ebenaĵo, Il Coscile, Castrovillari 1996.
- Pisarra Emanuele, Piedirante sur la Pollino, Prometeo, Castrovillari 2001.
- Pizzuti Carmelo, La granda kruciĝo de Pollino. Kun la koro kaj kun la kruroj. Aventuro kiel la vivo, Projekto 2000, Cosenza 2000.
- Russo Giovanni, La valo de la monaasterejoj, Mercurion kaj Argentino, Ferrari, Rossano 2011.
- Scutari Beppe, Piedirante sur la Pollino, Antonio Capuano, Francavilla sul Sinni 1991.
- Kutime Karlo, Basilikato, montarmasivo Pollino, Eldonoj Pugliesi, Martina Franca 2004.
- Tassi Franco, Mallonga faŭna analizo de la Polina Masivo, estonta nacia parko de la Sudo, WWF, Romo 1972.
- Tassi Franco, Studoj pri la faŭno de Pollino, Nacia Parko Abruco, Romo 1998.
- Tommaselli Mario, La Pollino-montarmasivo, De Luca, Romo 1970.
- Tommaselli Mario, La Pollino-montarmasivo, IV VI Itala Nacia Parko, Ass. Dante-Italia Nostra, Matera 1971.
- Tommaselli Mario, Du projektoj kompare por la uzo de Pollino, La Scaletta-Italia Nostra, Matera 1973.
- Tommaselli Mario, La polina montarmasivo, BMG-Eldonado, Matera 1982.
- Troccoli Luigi (redaktita de), Du jarcentoj da ekskursoj sur la Pollino, Prometeo, Castrovillari 1993.
- Troccoli Luigi, Gvidilo al la Nacia Parko Pollino, Prometeo, Castrovillari 1989.
- Troccoli Luigi, Pisarra Emanuele, Walking on the Pollino, Prometeo, Castrovillari 1996.
- Zanetti Michele, Parko Pollino, Cierre, Caselle di Somma Campagna 2000.
Notoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Il Parco Nazionale del Pollino diventa patrimonio UNESCO.
- ↑ ("Panormide Komplekso "de OGNIBEN, 1969, responda al la Alburno-Cervati-Unuo de D'ARGENIO et alii, 1973)
- ↑ (D'ARGENIO et alii, 1973)
- ↑ (MOSTARDINI & MERLINI, 1986).
- ↑ Il Parco Nazionale del Pollino. Arkivita el la originalo je 2021-05-07. Alirita 2021-05-06.
- ↑ GEOPARCO. Arkivita el la originalo je 2017-03-24. Alirita 2021-05-06.
- ↑ Nevaio del Pollino estate 2010. Arkivita el la originalo je 2011-11-11. Alirita 2021-05-06.
- ↑ Al via il monitoraggio del nevaio del Pollino. Arkivita el la originalo je 2015-02-09. Alirita 2021-05-06.
- ↑ Oldest European Tree Found—And It's Having a Growth Spurt.
- ↑ Pollino: il ritorno del cervo..
- ↑ Pollino: il grifone.
Rilataj eroj[redakti | redakti fonton]
- Naturaj areoj protektitaj de Basilikato
- Naturaj areoj protektitaj de Kalabrio
- Naciaj parkoj de Italio
Aliaj projektoj[redakti | redakti fonton]
Wikimedia Commons enhavas bildojn kaj aliajn dosierojn pri la Nacia Parko Pollino
Eksteraj ligoj[redakti | redakti fonton]
- La institucia retejo www.parcopollino.gov.it Arkivigite je 2015-02-12 per la retarkivo Wayback Machine
- Fotogalerio ĉe Flickr
- Foto-Galerio ĉe Google Panoramio , bildoprezento[rompita ligilo] pri la Parko Pollino