Nana stelo
Nana stelo estas stelo de relative eta grandeco kaj malalta lumeco. La plej multaj ĉefsekvencaj steloj estas nanaj steloj. La signifo de la vorto "nano" poste estis etendita al kelkaj stelgrandaj objektoj kiuj ne estas steloj, kaj kompaktaj stelaj restaĵoj kiuj ne plu estas steloj.
Historio
[redakti | redakti fonton]La esprimo estis origine kreita en 1906 kiam la dana astronomo Ejnar Hertzsprung rimarkis ke la plej ruĝaj steloj - klasifikitaj kiel K kaj M en la Harvard-skemo - povus esti dividitaj en du apartajn grupojn. Ili estas aŭ multe pli brilaj ol la Suno, aŭ multe pli malfortaj. Por distingi tiujn grupojn, li nomis ilin "gigantaj" kaj "nanaj" steloj, [1] la nanaj steloj estante pli malfortaj kaj la gigantoj estante pli helaj ol la Suno.
La plej multaj steloj estas nuntempe klasifikitaj sub la Morgan Keenan Sistemo uzante la literojn O, B, A, F, G, K, kaj M, sekvencon de la plej varma: tipo O, ĝis la plej malvarmeta: tipo M. Kun la evoluo de infraruĝa astronomio en la malfrua 20-a jarcento la Morgan Keenan-sistemo estis etendita al pli malvarmetaj tipoj L kaj T, ĉiuj el kiuj estas "nanoj" sed ne ĉiuj el kiuj estas steloj.
Nuntempaj uzoj de la termino "nano"
[redakti | redakti fonton]La amplekso de la termino "nano" nuntempe inkludas la sekvantajn:
- Nana stelo kun neniu alia kvalifiko ĝenerale rilatas al ĉefsinsekva stelo, stelo de lumecklaso V: ĉefsekvencaj steloj (nanoj). Ekzemplo: Achernar (B6Vep)[2]
- Ruĝaj nanoj estas malalt-masaj ĉefsekvencaj steloj.
- Flavaj nanoj estas ĉefsekvencaj (nanoj) steloj kun masoj kompareblaj al tiu de la Suno.
- Oranĝaj nanoj estas K-specaj ĉefsekvencaj steloj.
- Blua nano estas hipotezita klaso de tre-malalt-masaj steloj kiuj pliiĝas en temperaturo kiam ili alproksimiĝas al la fino de sia ĉefsinsekva vivdaŭro. (Oni kredas ke la universo ne estas sufiĉe maljuna por ke iu ruĝa nano ankoraŭ atingis la tielnomitan "bluan" stadion, kiu estas fakte pli de mezblanka.
- Blanka nano estas la restaĵoj de morta stelo, kunmetita de elektron-degenerita materio. Ĝi supozeble estas la fina stadio en la evoluo de steloj ne sufiĉe masivaj por kolapsi en neŭtronan stelon aŭ nigran truon - steloj malpli masivaj ol ĉirkaŭ 9 M☉.
- Nigra nano estas teoriadita kiel blanka nano kiu sufiĉe malvarmiĝis ke ĝi ne plu elsendas ajnan videblan lumon. Estas kredite ke la universo ne estas sufiĉe maljuna por ajna blanka nano por esti ankoraŭ malvarmetigita al "nigra".
- Bruna nano estas substela objekto ne sufiĉe masiva por iam kunfandi hidrogenon en heliumon, sed ankoraŭ sufiĉe masiva por kunfandi deŭterion - malpli ol proksimume 0.08 M☉ kaj pli ol proksimume 13 Jupitermasoj.