Neopterigioj
Neopterigioj (Neopterygii, de la malnovgrekaj neos 'nova' kaj pteryx 'naĝilo') estas subklaso de radinaĝilaj fiŝoj (Actinopterygii). La neopterigoj inkludas la holosteojn kaj la teleosteojn; ĉi-lastaj inkludas la grandan plejmulton de la vivantaj fiŝaj specioj, kaj kaj pli ol duonon de la vivantaj vertebruloj.[1] La teleosteoj estas diversaj kaj en nesala akvo kaj en oceanoj, dum holosteoj pluvivas nur en nesalaj habitatoj. Oni ankoraŭ faras la unuan sciencan priskribon por multaj teleosteaj specioj en ĉiu jaro.[1]
Eble la plej malnova konata neopterigio estas la verŝajne semionotoforma Acentrophorus varians el la meza permio de Rusujo;[2][3] tamen, unu esploro, kiu enkalkulis morfologiajn informojn pri fosilioj kaj molekulajn pri kerna and mitokondria DNA, determinis la disiĝodaton je almenaŭ 284 mjan (milionoj da jaroj antaŭ la nuno), en la artinskio, aĝo de la frua permio.[4] Alia esploro proponas eĉ pli fruan disiĝon (360 mjan, ĉirkaŭ la devonio-karbonia limo).[5]
| Vertebruloj |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.png)
.jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
Evoluo
[redakti | redakti fonton]Oni dividas la vivantajn neopterigiojn en du infraklasojn: teleosteojn kaj holosteojn.[6] La holosteoj inkludas du kladojn: Ginglymodi kaj Halecomorphi.[7][1][8][9] Ĉiuj ĉi grupoj havas longan kaj abundan fosilian registron.[10] La parencrilatoj de la grupoj de neopterigioj resumiĝas en la ĉi-suba kladogramo (disiĝodatoj por ĉiu klado en mjan laŭ la referenco[11]).
| Neopterygii 360 mjan |
| ||||||||||||
.jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
Neopterigioj estas tre multspecia grupo. Ili konsistigas pli ol 50% de la diverseco de nun vivantaj vertebruloj pro granda plidiversiĝo ekde la mezozoika erao.[10][12] Tiu diverseco estas malekvilibre distribuita inter la grupoj, ĉar preskaŭ ĉiuj vivantaj specioj (96%) estas teleosteoj.[1]
Neopterigioj komencis sukcesi tre frue en sia evoluo, ĉar ili povis iri multe pli rapide ol siaj antaŭuloj. La skvamoj kaj skeletoj malplipeziĝis dum la tempo, kaj la makzeloj fortiĝis kaj efikiĝis.[1] Aliflanke ili perdis la electrosenson kaj la ampolojn de Lorenzini, kiujn ĉiuj aliaj vivantaj fiŝoj krom mukfiŝoj havas; elektrosenso kaj nehomologiaj ampoloj reevoluis ĉe la teleosteoj gimnotoformaj kaj katfiŝoj.[13]
Nur malmultaj ŝanĝoj okazis dum la evoluo de neopterigioj el pli pli fruaj aktinopterigoj. Tamen tre grava paŝo estis plibonigo de la regado de la dorsa kaj anusa naĝiloj, kaj sekve de la naĝokapablo. Krome okazis pluraj aliiĝoj de la kranio, kiuj ebligis la evoluon de diversaj manieroj de manĝado kaj la okupon de novaj ekologiaj niĉoj. Ĉiuj ĉi gravaj plibonigoj rezultigis la nunan dominon de neopterigioj ene de vertebrula diverseco.[10] Ili estas atribuitaj al tutgenara duobliĝo dum la evoluo de neopterigioj.[14]
Klasifiko
[redakti | redakti fonton]La filogenezo de teleosteoj estas malcerta kaj diversaj taksonomioj estas uzataj. Ĉi tiu listo sekvas Dornburg kaj Near (2021)[15] pri la difino kaj grupigo de ordoj kaj Betancur-R k. al. (2017)[16] pri la nomoj de pli superaj kategorioj.
- Ordo †Pholidopleuriformes
- Ordo †Redfieldiiformes
- Ordo †Platysiagiformes
- Ordo †Polzbergiiformes
- Ordo †Perleidiformes
- Ordo †Louwoichthyiformes[17]
- Ordo †Peltopleuriformes
- Ordo †Luganoiiformes
- Ordo †Pycnodontiformes
- Infraklaso Holostei
- Klado Halecomorphi
- Ordo †Parasemionotiformes
- Ordo †Panxianichthyiformes
- Ordo †Ionoscopiformes
- Ordo Amiiformes (amio)
- Klado Ginglymodi
- Ordo †?Dapediiformes
- Ordo †Semionotiformes
- Ordo Lepisosteiformes
- Klado Halecomorphi
- Infraklaso Teleosteomorpha
- Ordo †Prohaleciteiformes
- Klado Aspidorhynchei
- Ordo †Aspidorhynchiformes
- Ordo †Pachycormiformes
- Klado Teleostei
- Ordo †?Araripichthyiformes
- Ordo †?Ligulelliiformes
- Ordo †Pholidophoriformes
- Ordo †Dorsetichthyiformes
- Ordo †Leptolepidiformes
- Ordo †Crossognathiformes
- Ordo †Ichthyodectiformes
- Ordo †Tselfatiiformes
- Kohorto Osteoglossomorpha
- Ordo †Lycopteriformes
- Ordo Osteoglossiformes, la ostlangaj fiŝoj
- Ordo Hiodontiformes
- Kohorto Elopomorpha
- Ordo Elopiformes
- Ordo Albuliformes
- Ordo Notacanthiformes
- Ordo Anguilliformes
- Kohorto Otomorpha
- Ordo †Ellimmichthyiformes
- Ordo Clupeiformes (inkludas haringojn kaj anĉovojn)
- Ordo Alepocephaliformes
- Ordo †Sorbininardiformes
- Ordo Gonorynchiformes
- Ordo Cypriniformes (inkludas orfiŝojn, leŭciscenojn, barbiojn, karpojn, kobitojn, skardiniojn, gilojn)
- Superordo Chariciphysae
- Ordo Gymnotiformes
- Ordo Cithariniformes
- Ordo Characiformes (inkludas piranjojn)
- Ordo Siluriformes, la katfiŝoj
- Kohorto Euteleosteomorpha
- Ordo Lepidogalaxiiformes
- Ordo Argentiniformes
- Ordo Salmoniformes (inkludas salmojn kaj trutojn)
- Ordo Esociformes, la ezokedoj kaj umbredoj
- Ordo Stomiiformes
- Ordo Osmeriformes (inkludas la osmeredojn)
- Ordo Galaxiiformes
- Ordo Ateleopodiformes
- Ordo Aulopiformes
- Ordo Myctophiformes (inkudas torĉofiŝojn)
- Ordo Lampriformes (inkludas rubandofiŝojn)
- Divizio Paracanthopterygii
- Ordo †Pattersonichthyiformes
- Ordo †Ctenothrissiformes
- Ordo Polymixiiformes
- Ordo Percopsiformes
- Ordo †Sphenocephaliformes
- Ordo Zeiformes (inkludas zeŭsojn)
- Ordo Gadiformes (inkludas gadojn)
- Ordo Stylephoriformes
- Divizio Acanthopterygii
- Ordo Trachichthyiformes
- Ordo Beryciformes
- Ordo Ophidiiformes
- Ordo Batrachoidiformes
- Ordo Gobiiformes (inkludas gobiedojn kaj Eleotris melanosoma)
- Ordo Scombriformes (inkludas skombredojn)
- Ordo Syngnathiformes (inkludas hipokampojn kaj kalionimojn)
- Ordo Blenniiformes (inkludas mugilojn, arĝentflankulojn, la bankokan logofiŝon, flugofiŝojn, dentokarpedojn, ciĥledojn, klaŭnfiŝojn)
- Ordo Carangiformes (inkludas soleojn)
- Ordo Synbranchiformes (inkludas marĉangilojn kaj labirintajn fiŝojn)
- Ordo Perciformes (inkludas batalemulojn, skorpenedojn, perkojn, foledojn, nototeniedojn)
- Ordo Centrarchiformes (inkludas centrarkedojn)
- Ordo Labriformes (inkludas labredojn kaj sablofiŝojn)
- Ordo Batrachoidiformes
- Ordo Acropomatiformes
- Ordo Acanthuriformes (inkludas lofiojn, balonfiŝojn, la molaon, scienedojn)
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Nelson, Joseph, S.. (2016) Fishes of the World. John Wiley & Sons, Inc. ISBN 978-1-118-34233-6.
- ↑ (2013-04-16) “Multi-locus phylogenetic analysis reveals the pattern and tempo of bony fish evolution”, PLOS Currents 5, p. ecurrents.tol.2ca8041495ffafd0c92756e75247483e. doi:10.1371/currents.tol.2ca8041495ffafd0c92756e75247483e.
- ↑ PBDB. Alirita 2024-02-26 .
- ↑ (21-a de novembro 2006) “A new time-scale for ray-finned fish evolution”, Proceedings of the Royal Society B 274 (1609), p. 489–498. doi:10.1098/rspb.2006.3749.
- ↑ Thomas J. Near (2012). “Resolution of ray-finned fish phylogeny and timing of diversification”, PNAS 109 (34), p. 13698–13703. doi:10.1073/pnas.1206625109. Bibkodo:2012PNAS..10913698N.
- ↑ (2012) “Phylogenetic Interrelationships of Ginglymodian Fishes (Actinopterygii: Neopterygii)”, PLOS ONE 7 (7), p. e39370. doi:10.1371/journal.pone.0039370. Bibkodo:2012PLoSO...739370L.
- ↑ Betancur-R (2016) Phylogenetic Classification of Bony Fishes Version 4.
- ↑ Actinopterygii. Kunigita Taksonomia Informo-Sistemo.
- ↑ R. Froese and D. Pauly: FishBase (February 2006).
- ↑ 10,0 10,1 10,2 (junio 2012) “Five hundred million years of extinczion and recovery: A Phanerozoic survey of large-scale diversity patterns in fishes”, Palaeontology 55 (4), p. 707–742. doi:10.1111/j.1475-4983.2012.01165.x. Bibkodo:2012Palgy..55..707F. 59423401.
- ↑ Thomas J. Near (2012). “Resolution of ray-finned fish phylogeny and timing of diversification”, PNAS 109 (34), p. 13698–13703. doi:10.1073/pnas.1206625109. Bibkodo:2012PNAS..10913698N.
- ↑ (February 2016) “Permian-Triassic Osteichthyes (bony fishes): diversity dynamics and body size evolution”, Biological Reviews 91 (1), p. 106–147. doi:10.1111/brv.12161. 5332637.
- ↑ Electroreception By Theodore Holmes Bullock
- ↑ (2017) “Evolution of gene expression after whole-genome duplication: new insights from the spotted gar genome”, J Exp Zool (Mol Dev Evol) 328 (7), p. 709–721. doi:10.1002/jez.b.22770. Bibkodo:2017JEZB..328..709P.
- ↑ Dornburg, Alex, kaj Near, Thomas J. 2021. "The Emerging Phylogenetic Perspective on the Evolution of Actinopterygian Fishes". Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics 52.
- ↑ (6-a de julio 2017) “Phylogenetic classification of bony fishes”, BMC Evolutionary Biology 17 (1), p. 162. doi:10.1186/s12862-017-0958-3.
- ↑ (2021-01-09) “A new stem-neopterygian fish from the Middle Triassic (Anisian) of Yunnan, China, with a reassessment of the relationships of early neopterygian clades”, Zoological Journal of the Linnean Society (en) 191 (2), p. 375–394. doi:10.1093/zoolinnean/zlaa053.