Orkido (''Orchis'')
Ĉi tiu artikolo temas pri genro de floroj. Por aliaj signifoj vidu la artikolon orkido (apartigilo). | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||||||
Orkido (Orchis) estas genro en la orkideofamilio (Orkidacoj), situante ĉefe en Eŭropo kaj Nordokcidento Afriko, kaj iras ĝis Tibeto, Mongolio kaj Ŝinĝango[1]. La nomo devenas de la antikva greka ὄρχις orchis, signifante "testikon", pro la apero de la parigitaj subteraj tuberoj.
Priskribo[redakti | redakti fonton]
Tiuj teraj orkideoj havas tuberajn radikoj anstataŭ pseŭdobulbos. Ili estas ege diversaj laŭ siaj aspektoj. Ili produktas vertikalan tigon. La infloresko estas cilindro- al globo-forma spiko, je 5-15 centimetroj (2-6 coloj) longaj, kun flavaj, ruĝaj ĝis purpuraj floroj. Floroj komenciĝas ĉebaze, malrapide progresas supren, krom pri la Simia orkideo (Orchis simia), kiu floras laŭ inversa ordo. La origina genro Orchis kutime enhavis pli ol 1 300 nomojn, sekvas ke ĝi estis dividita fare Pridgeon et al., en plurajn novajn genrojn [2] [3] [4] [5]: Ponerorchis, Schizodium, Steveniella.
Taksonomio[redakti | redakti fonton]
Specioj[redakti | redakti fonton]
En junio 2014, la World Checklist of Selected Plant Families akceptas 21 speciojn, kune kun kelkajn subspeciojn[6]:
- Orchis adenocheila Czerniak. (Iran)
- Orchis anatolica Boiss. – Anatolian Orchid (Cyprus, Turkey, Southern Aegean Islands, Syria, Lebanon, Israel, Palestine, Iran)
- Orchis anthropophora (L.) All. (Western Europe to Mediterranean)
- Orchis brancifortii Biv. (Southern Italy, Sicilia, Sardinia)
- Orchis galilaea (Bornm. & M.Schulze) Schltr. (Turkey, Syria, Lebanon, Israel, Palestine)
- Orchis italica Poir. – Man Orchid, Italian Orchid (Mediterranean)
- Orchis laeta Steinh.
- Orchis mascula (L.) L. – Early Purple Orchid, (N. & C. Europe to Iran, Canary Islands)
- Orchis mascula subsp. ichnusae Corrias
- Orchis mascula subsp. laxifloriformis Rivas Goday & B.Rodr.
- Orchis mascula subsp. mascula
- Orchis mascula subsp. scopulorum (Summerh.) H.Sund. ex H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Orchis mascula subsp. speciosa (Mutel) Hegi
- Orchis militaris L. – Military Orchid (Europe to Mongolia)
- Orchis militaris subsp. militaris
- Orchis militaris subsp. stevenii (Rchb.f.) B.Baumann & al.
- Orchis olbiensis Reut. ex Gren.
- Orchis pallens L. – Pale-flowered Orchid (Europe to Caucasus)
- Orchis patens Desf. (Central Mediterranean to NW. Africa)
- Orchis patens subsp. canariensis (Lindl.) Asch. & Graebn.
- Orchis patens subsp. patens
- Orchis pauciflora Ten.
- Orchis provincialis Balb. ex Lam. & DC. (SC. & S. Europe to Caucasus, NW Africa)
- Orchis punctulata Steven ex Lindl. – Small-dotted Orchid (SE. Europe to W. Asia)
- Orchis purpurea Huds. – Lady orchid, Purple Orchid (Europe to Caucasus, Algeria)
- Orchis purpurea subsp. caucasica (Regel) B.Baumann & al.
- Orchis purpurea subsp. purpurea
- Orchis quadripunctata Cirillo ex Ten. – Four-spotted Orchid (Sardinia to Eastern Mediterranean)
- Orchis simia Lam. – Monkey Orchid (Europe to Iran, N. Africa)
- Orchis simia subsp. simia
- Orchis simia subsp. taubertiana (B.Baumann & H.Baumann) Kreutz
- Orchis sitiaca (Renz) P.Delforge
- Orchis spitzelii Saut. ex W.D.J.Koch – Spitzel's Orchid (Sweden (Gotland), E. Spain to Caucasus, NW. Africa)
- Orchis spitzelii subsp. cazorlensis (Lacaita) D.Rivera & Lopez Velez
- Orchis spitzelii subsp. nitidifolia (W.P.Teschner) Soó
- Orchis spitzelii subsp. spitzelii
- Orchis troodi (Renz) P.Delforge
Naturaj hibridoj[redakti | redakti fonton]
En junio 2014, la World Checklist of Selected Plant Families akceptas 21 hibridajn speciojn, kune kun kelkajn subspeciojn[6] (la signo × simbolas la kunmiksiton de la du specioj):
- Orchis × algeriensis B.Baumann & H.Baumann (O. patens × O. spitzelii)
- Orchis × angusticruris Franch. (O. purpurea × O. simia) (Europe to Caucasus)
- Orchis × angusticruris nothosubsp. angusticruris (O. purpurea subsp. purpurea × O. simia)
- Orchis × angusticruris nothosubsp. transcaucasica B.Baumann & al. (O. purpurea subsp. caucasuca × O. simia)
- Orchis × apollinaris W.Rossi & al. (O. italica × O. simia) (Italy)
- Orchis × aurunca W.Rossi & Minut. (O. pauciflora × O. provincialis)
- Orchis × bergonii Nanteuil (O. anthropophora × O. simia) (Western Mediterranean)
- Orchis × beyrichii (Rchb.f.) A.Kern. (O. militaris × O. simia) (Europe to Turkey)
- Orchis × beyrichii nothosubsp. beyrichii (O. militaris subsp. militaris × O. simia)
- Orchis × beyrichii nothosubsp. golestanica (Renz) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr. (O. militaris subsp. stevenii × O. simia)
- Orchis × bispurium (G.Keller) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr. (O. anthropophora × O. militaris × O. purpurea)
- Orchis × bivonae Tod. (O. anthropophora × O. italica) (Southern Europe)
- Orchis × buelii Wildh. (O. provincialis × O. quadripunctata)
- Orchis × caesii De Angelis & Fumanti (O. italica × O. purpurea)
- Orchis × calliantha Renz & Taubenheim (O. punctulata × O. simia) (Turkey)
- Orchis × chabalensis B.Baumann & al. (O. militaris subsp. stevenii × O. punctulata)
- Orchis × colemanii Cortesi (O. mascula × O. pauciflora)
- Orchis × fallax (De Not.) Willk. (O. patens × O. provincialis)
- Orchis × fitzii Hautz. (O. anatolica × O. mascula) (Turkey)
- Orchis × hybrida (Lindl.) Boenn. ex Rchb. (O. militaris × O. purpurea) (Europe)
- Orchis × klopfensteiniae P.Delforge (O. pallens × O. spitzelii) (SW Europe)
- Orchis × kretzschmariorum B.Baumann & H.Baumann (O. anatolica × O. provincialis)
- Orchis × ligustica Ruppert (O. mascula × O. patens) (Mediterranean)
- Orchis × loreziana Brügger(O. mascula × O. pallens) (Europe)
- Orchis × loreziana nothosubsp. kisslingii (Beck) Potucek (O. mascula subsp. speciosa × O. pallens) (Eastern Europe)
- Orchis × loreziana nothosubsp. loreziana (O. mascula subsp. mascula × O. pallens) (Central Europe)
- Orchis × lucensis Antonetti & Bertolini (O. pauciflora × O. simia)
- Orchis × macra Lindl. (O. anthropophora × O. purpurea) (Europe)
- Orchis × orphanidesii (E.G.Camus) B.Bock (O. anthropophora × O. mascula)
- Orchis × palanchonii G.Foelsche & W.Foelsche (O. olbiensis × O. pauciflora)
- Orchis × penzigiana A.Camus (O. mascula × O. provincialis)
- Orchis × penzigiana nothosubsp. jailae (Soó) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr. (O. mascula subsp. speciosa × O. provincialis)
- Orchis × penzigiana nothosubsp. penzigiana (O. mascula subsp. mascula × O. provincialis)
- Orchis × penzigiana nothosubsp. sardoa Scrugli & M.P.Grasso (O. mascula subsp. ichnusae × O. provincialis)
- Orchis × permixta Soó (O. mascula subsp. signifera × O. pallens × O. provincialis) (Crimea)
- Orchis × petterssonii G.Keller ex Pett. (O. mascula × O. spitzelii) (Europe, NW Africa)
- Orchis × petterssonii nothosubsp. incantata (P.Delforge) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr. (O. mascula subsp. laxifloriformis × O. spitzelii subsp. cazorlensis)
- Orchis × petterssonii nothosubsp. petterssonii (O. mascula subsp. mascula × O. spitzelii subsp. cazorlensis)
- Orchis × plessidiaca Renz (O. pallens × O. provincialis) (SE Europe to Krim)
- Orchis × pseudoanatolica H.Fleischm. (O. pauciflora × O. quadripunctata) (SE Europe)
- Orchis × schebestae Griebl (O. mascula × O. quadripunctata)
- Orchis × serraniana P.Delforge (O. mascula subsp. laxifloriformis × O. olbiensis)
- Orchis × sezikiana B.Baumann & H.Baumann (O. anatolica × O. quadripunctata)
- Orchis × spuria Rchb.f. (O. anthropophora × O. militaris) (Europe)
- Orchis × thriftiensis Renz (O. anatolica × O. pauciflora)
- Orchis × tochniana Kreutz & Scraton (O. italica × O. punctulata) (Cyprus)
- Orchis × willingiorum B.Baumann & H.Baumann (O. provincialis × O. spitzelii)
- Orchis × wulffiana Soó (O. punctulata × O. purpurea) (Crimea to caucasus)
- Orchis × wulffiana nothosubsp. suckowii (Kümpel) B.Baumann & al. (O. punctulata × O. purpurea subsp. caucasica)
- Orchis × wulffiana nothosubsp. wulffiana (O. punctulata × O. purpurea subsp. purpurea)
Intergeneraj Hibridoj[redakti | redakti fonton]
- Orchiophrys (Ophrys x Orchis)
- Orchiserapias (Orchis x Serapias)
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Kew World Checklist of Selected Plant Families (Kontrollisto de selektitaj plantfamilioj)
- ↑ Pridgeon, A.M., R.M. Bateman, A.V. Cox, J.R. Hapeman and M.W. Chase. "Phylogenetics of subtribe Orchidinae (Orchidoideae, Orchidaceae) based on nuclear ITS sequences (Filogenezo de subtribo Orchidinae -Orchidoideae, Orchidaceae- bazita de nukleaj tomografiaj sekvencoj). 1. Intergeneric relationships and polyphyly of Orchis sensu lato (Intergeneraj rilatoj kaj reklasifiko de Orchis)", paĝoj p. 89–109.
- ↑ Bateman, R.M., Pridgeon, A.M., Chase, M.W... "Phylogenetics of subtribe Orchidinae (Orchidoideae, Orchidaceae) based on nuclear ITS sequences. 2. Infrageneric relationships and reclassification to achieve monophyly of Orchis sensu stricto (Infrageneraj rilatoj kaj reklasifiko de Orchis)", paĝoj p. 113–141. (angle)
- ↑ Wucherpfennig, W.. "Gedanken zu einer Neuordnung der Gattung Orchis L. (Pensoj pri reorganizo de la genro Orchis L.)", paĝoj p.329–346. (germane)
- ↑ Aceto S, Caputo P, Cozzolino S, Gaudio L, Moretti A. "Phylogeny and evolution of Orchis and allied genera based on ITS DNA variation: morphological gaps and molecular continuity (Filogenezo kaj evoluo de Orchis laŭ DNA-variado", paĝoj p. 67–76. (angle)
- ↑ 6,0 6,1 Search for Orchis (Esploro pri Orchis) (angle). Royal Botanic Gardens, Kew. Alirita 2014-06-29.
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- [https://web.archive.org/web/20191023001659/http://www.orkidelerimiz.com/orchis_eng.html Arkivigite je 2019-10-23 per la retarkivo Wayback Machine Orchis genera en Turkio]
En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Orchis en la angla Vikipedio.